A do të shpëtojë mjedisi nga qeset plastike?!

Nga Entela Barjamaj

Qeset plastike janë një nga ndotësit më të mëdhenj të ambientit në vendin tonë dhe jo vetëm. Në Shqipëri përdoren mbi pesë milionë qese në ditë, duke e renditur vendin tonë të parin në Europë për përdorim të qeseve plastike për frymë.

Fillimisht ka qenë Bashkia e Tiranës që ka marrë nismën për përdorimin e qeseve me material të riciklueshëm. Sipas parashikimeve të Bashkisë, për një periudhë 9-mujore (prill-dhjetor 2017) u arrit që në Tiranë të dilnin nga qarkullimi 250 milionë qese plastike, duke bërë kështu një reduktim me 60% të përdorimit të qeseve plastike.

Më pas, u kalua në miratimin e një ligji, i cili do të hynte në fuqi pas një periudhe kohore që u la bizneseve, për të përditësuar teknologjinë e prodhimit të qeseve të riciklueshme.  Në një intervistë për revistën “SCAN Magazine”, zëvendësministrja e Mjedisit, Ornela Çuçi, ka “zbërthyer” ligjin, i cili pritet të ketë një impakt pozitiv në mjedisin shqiptar.

“VKM 177/2012, e cila nuk pati asnjëherë aplikimin siç duhej, është rishikuar dhe përshtatur me nevojën emergjente aktuale në vend për pastrimin e territorit nga mbetjet e që nuk manaxhohen. U fokusuam së pari tek qeset plastike, pasi vërtet ato përbëjnë rreth 5% të totalit të mbetjeve të gjeneruara, por përbëjnë problemin më të madh në ndotjen e vendit. Përdorimi i qeseve plastike me një përdorim (me trashësi nën 35 mikron në çdo anë) është bërë një nga problemet kryesore për mjedisin në Shqipëri. Këto qese mund të përdoren vetëm një herë dhe për shkak të pareteve shumë të holla, mbledhja e tyre për qëllime riciklimi nuk ka leverdi ekonomike, duke e bërë këtë aktivitet pa interes, për këtë segment të trajtimit të mbetjeve”, shpjegon Çuçi për lexuesit e “SCAN Magazine”.

Depozitimi i qeseve plastike në natyrë bëhet në mënyrë të pakontrolluar, duke u kthyer në një prej problemeve mjedisore më akute, si me pamjen e tyre ashtu edhe me dëmin mjedisor që shkaktojnë. Për të eleminuar efektin negativ që kanë në mjedis këto qese, është parashikuar që me hyrjen në fuqi të kësaj VKM-je, të ndalohet hedhja në treg apo përdorimi i qeseve të lehta plastike mbajtëse transportuese (me trashësinë e mureve më të vogël se 35 mikron në çdo anë).

Përjashtim këtu bëjnë qeset që përdoren vetëm për qëllime higjieno-sanitare. Më tej, Çuçi shprehet se prodhimi i qeseve plastike mbajtëse sipas përcaktimeve të këtij vendimi, bëhet duke përfshirë aditivë biodegradues me një cikël veprimi jo më pak se 36 muaj, i cili mundëson realizimin e plotë të ciklit të përdorimit deri te kthimi për riciklim. VKM parashikon penalitete për këdo që shkel këto detyrime.

Kështu, gjobat që do të aplikohen variojnë nga 10 milionë lekë deri në 15 milionë lekë të vjetra. Kontrollin zyrtar për garantimin e zbatimit të këtyre detyrimeve, do ta kryejë Inspektorati Kombëtar i Mjedisit, Agjencia Kombëtare e Mjedisit, Inspektorati Qendror Teknik, autoritetet doganore dhe ato tatimore dhe njësitë e qeverisjes vendore.

Abuzimi nga subjektet tregtare me çmimin e qeseve

Ndalimi i përdorimit të qeseve plastike nga data 1 qershor bëri që shumë subjekte tregtare të abuzonin. Pas një propozimi nga Bashkia e Tiranës për shitjen e qeseve të vogla 3 lekë dhe të qeseve të mëdha 5 lekë, shumë markete dhe dyqane lagjesh kanë abuzuar. Në faturën tatimore të lëshuar nga subjektet përkatëse nuk shënohet vlera e qeses së shitur.

Me hyrjen në fuqi të ligjit që ndalon përdorimin e qeseve plastike që nuk janë të riciklueshme, përdoruesit e tyre do të penalizohen dhe do të merren masa për prodhuesit. Nga një vëzhgim i bërë në dyqanet dhe subjektet tregtare në rrethinat e kryeqytetit, një gjë e tillë nuk po zbatohet plotësisht. Në disa markete, qeset plastike të standardit të ri shiten deri në 10 lekë për copë. Në fakt, ligji që është miratuar për përdorimin e qeseve të riciklueshme nuk ka parashikuar një çmim për shitjen e tyre.

“Statistikat tregojnë se aktualisht në vendin tonë konsumohen rreth 5 milionë qese plastike çdo ditë. Ne nuk kemi sanksionuar një çmim për qesen plastike, pasi synimi ynë i vetëm është reduktimi i përdorimit të qeseve plastike menjëherë dhe zhdukja e tyre nga depuratorët dhe lumenjtë, ku vetëm sa nxijnë faqen e peizazhit të mrekullueshëm shqiptar”, thotë zëvendësministrja e Mjedisit.

Siç e shpjegon edhe zonja Çuçi, ligji nuk parashikon asnjë çmim për qeset dhe as nuk përcaktuar çmime për madhësinë e tyre. Në këtë mënyrë, bizneset vijojnë të abuzojnë në kurriz të qytetarëve, duke mos e përfshirë çmimin e qeseve as në kuponin tatimor.

“Nuk kemi sanksionuar asnjë çmim për qesen plastike. Patjetër që çdo produkt që shitet në territorin tonë është pjesë e kuponit tatimor, nuk ka pse të bëjë përjashtim qesja plastike nëse i shitet konsumatorit. Por, kjo nuk do të thotë që do të lejojmë abuzim me shitjen e këtij produkti. Aktualisht, është  ngritur një grup ekspertësh i cili po punon për udhëzimin që do të shoqërojë këtë VKM, për të parandaluar çdo lloj abuzimi në treg”, tha Çuçi.

Ndërkohë, të pyetur për çmimin dhe kostot për konsumatorët, Shoqata e Ricikluesve në Shqipëri shprehet se ndryshimet do të reflektohen në çmim. “Natyrisht që një rritje e çmimit për copë/qese do të reflektohet, për shkak se përdorimi i aditivit “biodegradues”, apo rritja e gramaturës për copë do ta kondicionojnë një gjë të tillë”, deklaron Vullnet Haka. Por, Haka sjell për “SCAN Magazine“, masat që mund të zbusin efektin që do të ketë çmimi mbi konsumatorin.

“Mundësia për ripërdorim disa herë të këtyre qeseve në terma realë, do ta kompensojë dukshëm rritjen e çmimit. Masa detyruese e vendosur në VKM për prodhimin e këtyre qeseve plastike, mbi 55% lëndë të para të përfituara nga riciklimi apo lëndë të tjera alternative, jo plastikë ndihmëse, do të çojë edhe në reduktim të nevojës për të pasqyruar kosto të larta për konsumatorin”, deklaron Haka. APKA pret një rritje në maksimum të formalizimit të tregut në këtë sektor, për shkak të vendosjes së zbatimit të detyrueshëm të sistemit të gjurmueshmërisë në çdo qese plastike mbajtëse apo transportuese që do të prodhohet apo importohet. “Tashmë, edhe institucionet e ngarkuara me ligj nuk do të kenë arsye, me të cilat mund të justifikohen për mos zbatimin e penaliteteve, në rast të mos përmbushjes së standardeve të reja që kërkon VKM e ndryshuar,” shprehet Vullnet Haka për “SCAN Magazine“.

Bizneset, pro qeseve të riciklueshme

Nisma për heqjen nga qarkullimi të qeseve plastike është mirëpritur si nga biznesi i riciklimit ashtu edhe nga bizneset e tjera. Të parët që e mbështetën këtë nismë ishin furrtarët dhe pastiçierët. Kreu i Shoqatës së Prodhuesve të Bukës, Gëzim Peshkëpia, deklaroi se, “nisma është një përpjekje për të ulur ndotjen në mjedis, por edhe për të ulur koston e bizneseve dhe edukuar qytetarët për blerjen e çantave me shumë përdorime. Vetëm prodhuesit e bukës përdorin deri në 2 milionë qese plastike në ditë vetëm në Tiranë, të cilat kur nuk kanë kosto për qytetarët dhe hidhen lirshëm në qytet dhe kazane”.

Disa vite më parë, kjo shoqatë nisi aplikimin e ambalazhit të letrës për tregtimin e produkteve të brumit, por qytetarët e kërkonin të mbështjellë edhe në qese plastike, gjë e cila nuk solli standard të ri, por shtoi kostot e biznesit. Përfaqësuesi i Shoqatës së Ricikluesve në Shqipëri, Vullnet Haka, shprehet se ligji është një kërkesë e tyre, por po “abuzohet” me pritshmëritë ndaj tij. Sipas Hakës, ndotja e mjedisit në vendin tonë nga plastika nuk vjen nga mbipërdorimi i qeseve plastike, por si rezultat i mungesës së grumbullimit dhe manaxhimit të mbetjeve të integruara me ndarje në burim, në të gjithë vendin.

“Ne druajmë se institucionet po japin pritshmëritë e gabuara te publiku. Në totalin e të gjitha mbetjeve që prodhohen nga aktiviteti njerëzor dhe ai ekonomik, mbetjet e plastikës zënë rreth 30% të totalit të tyre, ndërsa mbetjet që vijnë specifikisht nga qeset plastike përbëjnë rreth 5%. Le të supozojmë për një moment që qeset plastike i hoqëm nga përdorimi, përsëri ne do të kemi rreth 25% mbetje nga ambalazhet dhe produktet e plastikës që i përdorim në jetën tonë të përditshme. Po me ato çfarë do të bëjmë, a do t’i ndalojmë?!”, ngre alarmin Haka.

Vetë biznesi ka qënë pjesë e konsultimeve në përpilimin e kësaj VKM-je. Nuk kërkohen standarde të reja, por vetëm shtesë e aditivit biodegradues në lëndën e parë plastike të përdorur dhe njehsimi i teknologjisë së tyre në përmasat mbi 35 mikron. Pra, nuk është kërkuar asnjë certifikim shtesë për kompanitë, por vetëm certifikatë e biodegraduesit të përdorur. 

Qesja e parë plastike, në 1950

Qesja e parë plastike e përdorur daton në fillimi të viteve 1950. Ajo ishte ndryshe nga qeset plastike që shohim sot. Dorezat ishin aplikuar në një mënyrë tjetër dhe përbërja ishte plastikë e ndryshme dhe më e rëndë.

Modeli që njihet në ditët tona u shpik nga një inxhinier suedez në vitin 1965. Përkeqësimi dhe dëmtimi mbarëbotëror i mjedisit nga qeset plastike filloi në fund të viteve ‘70 dhe në fillim të viteve ‘80. Sipas një përllogaritje të Agjencisë së Mbrojtjes Mjedisore në SHBA, konsumi në mbarë botën është midis 500 dhe 1000 miliardë qese plastike në vit, të cilat transformohen në qindra milionë tonë mbetje.

Përqindja e përdorimit për person të qeseve ndryshon nga njëri vend në tjetrin. Në Europë, konsumimi vjetor vlerësohet të jetë përreth 100 miliardë qese plastike. Anglezët përdornin për blerjet e tyre rreth 10 miliardë qese plastike në vit. Francezët përdornin rreth 13 miliardë, ndërsa italianët më shumë se 15 miliardë qese në vit. Mesatarja europiane për shtet është 13 miliardë qese plastike për çdo vit. Vetëm 1% e qeseve plastike janë të riciklueshme në mbarë botën.

SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.