Biznesi kaotik me ujin! Kompanitë që shfrytëzojnë burimet për të tregtuar ujë të ambalazhuar paguajnë pak dhe praktikisht s’kontrollohen
Nga Ola Mitre
Uji është një trashëgimi thelbësore. Objektivi ynë është që ta garantojmë edhe për brezat e ardhshëm”. Ky mesazh lexohet në etiketën e një shisheje uji të importuar nga Italia në vendin tonë, ndërkohë që një kërkim i shkurtër për shprehje të ngjashme në disa prej ambalazhimeve shqiptare, rezultoi i “dështuar”.
Të gjithë ishin kujdesur të theksonin cilësinë dhe vlerat natyrale të ujit nga burimet që përdoren, por për ruajtjen dhe mirëpërdorimin e këtyre burimeve nuk kishte asnjë shënim. Ndoshta ky është një hap formal, por që kompanitë në vendet fqinje e shikojnë të domosdoshme ta përcjellin për publikun.
Në fakt, edhe reforma në sektorin e ujit, e cila ka nisur prej vitit 2016 duket sikur nuk ka patur asnjëherë në fokus përdorimin e ujit për qëllime imbotilimi, ndërkohë që gjithçka është përqëndruar te lidhjet e paligjshme, shëndoshja financiare e shoqërive të ujësjellës-kanalizimeve e së fundmi edhe te puset që përdorin familjet dhe bizneset.
Kjo pavarësisht faktit se reforma nënkupton menaxhimin e integruar të burimeve ujore, çka do të duhej të përfshinte të gjitha hallkat, ku kemi shfrytëzim të burimeve ujore. Në fakt, të dhënat zyrtare tregojnë se janë një sërë kompanish të licencuara për shfrytëzimin e ujit me qëllim ambalazhimin për konsum, për të cilët kontrolli bëhet përmes ujëmatësve, sikurse ndodh me çdo familje, që derimëtani ka qenë ‘epiqendra’ e aksionit.
Për t’u pajisur me lejen e përdorimit të rezervës ujore për qëllime imbotilimi ndiqet e njëjta procedurë sikurse është përdorimi për ujë të pijshëm, bujqësi, prodhim energjie elektrike, ujë teknologjik apo peshkim. I vetmi dokument shtesë është plani i biznesit, ndërkohë që sipas tarifave të miratuara nga Këshilli i Ministrave në shtator të vitit 2016, njësitë tregtare të prodhimit të ujit mineral dhe natyral të ambalazhuar, destinuar për pirje paguajnë 5 lekë/m3 , nëse shfrytëzohen ujërat sipërfaqësore dhe 12.3 lekë/m3 për ujërat nëntokësorë.
Deri në vitin 2016 këto subjekte kanë qenë të përjashtuar nga tarifat për përdorimin e ujërave sipërfaqësore. Megjithatë, atyre iu duhej të paguanin 20 lekë/m3 nëse shfrytëzonin ujërat nëntokësore, çka tregon se këto biznese tashmë paguajnë 7.7 lekë/m3 më pak për përdorimin e këtyre të fundit. Mbetet e paqartë se përse Këshilli i Ministrave ka vendosur favorizimin e këtyre kompanive përmes uljes së tarifave, në një kohë kur kompanitë e ujësjellësave në shumë qytete po aplikojnë rritje të çmimit të ujit për konsumatorët familjarë dhe bizneset.
Sipas legjislacionit në fuqi, detyrimet financiare nga këto subjekte derdhen çdo tre muaj, ndërkohë që drejtoresha e Përgjithshme e Agjencisë së Menaxhimit të Burimeve Ujore, Gerta Lubonja thotë se tregues i të ardhurave nga subjektete që janë të pajisur me leje për përdorimin e rezervës ujore ka pësuar rritje gjatë vitit 2018.
“Për të bërë një krahasim të situatës, do të doja të ndalesha vetëm dy vitet e fundit. Gjatë vitit 2017 në buxhetin e shtetit janë derdhur rreth 122 milionë lekë nga tarifimi i burimeve ujore, ndërsa vetëm gjatë periudhës janar-gusht 2018, kjo vlerë e tejkalon vitin e kaluar, ku vlera totale për këtë tetë mujor është 178 milion lekë. Kjo tregon që ndërgjegjësimi për ta përdorur ujin dhe për ta paguar atë është rritur ndjeshëm gjatë vitit të fundit”,-shprehet Lubonja për ‘Scan Magazine’. Megjithatë, kjo vlerë është paguar nga të gjithë subjektet e licencuar për përdorimin e burimeve ujore, numri i të cilëve përgjatë vitit 2018, ka shënuar rritje si pasojë e formalizimit.
“Reforma për mirëqeverisjen e ujit e lançuar nga Kryeministri gjatë këtij mandati, ka pasur në fokus, uljen e informalitetit dhe paligjshmërisë, si dhe rritjen e shërbimeve të ofruara ndaj bizneseve dhe individëve. Kjo është reflektuar edhe në rritjen e numrit të aplikimeve dhe kërkesave për pajisje me leje dhe autorizime. Vetëm gjatë periudhës janar- gusht 2018, janë pajisur me leje pranë Këshillave të Baseneve Ujore 142 subjekte dhe nje numër i konsiderueshëm i tyre është në proces marrje leje apo autorizimi”,-bën me dije Lubonja.
“Autoritetet përgjegjëse për dhënien e lejeve për përdorim burimi ujor janë Këshilli Kombëtar i Ujit dhe Këshillat e Baseneve Ujore. Ndërkohë që, në total janë përafërsisht 830 subjekte te pajisur me leje apo autorizime. Përsa i përket afateve të vlefshmërisë të lejeve, ato jepen për një periudhë 5-vjeçare, përveç rastit të kontratave koncesionare, ku afati i vlefshëmërisë është në përputhje me kontratën”,-shton ajo. Pasi pajisen me leje apo autorizim këta përdorues paguajnë detyrimin për përdorimin e burimeve ujore sipas tarifave të sipërpëmendura, ndërkohë që tarifimi i tyre bëhet nga Agjencitë e Baseneve Ujore, në bazë të sasisë të ujit të përdorur, nga leximi i matësve.
“Sa herë, organet e menaxhimit të burimeve ujore, kanë konstatuar parregullsi nga ana e përdoruesve, i janë drejtuar organeve të inspektimit për verifikimin e situatës dhe marrjen e masave”,-shprehet Lubonja, mbi gjobat apo vendosjen e penaliteteve të tjera ndaj këtyre subjekteve, në rast të shfrytëzimit të paligjshëm të ujit, por pa dhënë detaje mbi rastet konkrete, masën e këtyre gjobave apo numrin e tyre.
Autobotet e paligjshëm
Ndërkaq, një tjetër “hallkë” e lënë në hije në drejtim të menaxhimit të integruar të burimeve ujore janë autobotet. Referuar legjislacionit aktual, ato nuk duhet të lejohen ta tregëtojnë ujin. Botet mund të mbushen me ujë nga shoqëritë e ujësjellës-kanalizimeve, por përdorimi i këtij uji duhet të bëhet vetëm për qëllime të biznesit të tyre dhe jo të shitet për konsum. Por, pavarësisht kësaj, të gjithë jemi dëshmitarë se në kryeqytet këto mjete kryejnë në lirshëmri të plotë aktivitetin e tyre, ndërkohë që ajo që vlen të theksohet është fakti se përdorin në mënyrë të paligjshme burimet ujore. Në këtë kuadër, pak kohë më parë Ujësjellës-Kanalizime Tiranë ndërmori një aksion, duke evidentuar se mbushja e boteve kryhej në zonën e Lanabregasit.
“Në mënyrë të paligjshme këta tregtues ndërhyjnë në linja kryesore të transmetimit të ujit. Përmes këtyre linjave uji drejtohet për në depot e ujësjellësit të Tiranës për t’u trajtuar sipas të gjitha parametrave dhe specifikave të përcaktuara me vendim qeverie. Pra, uji i vjedhur duke dëmtuar këto linja, është ende i patrajtuar”,-deklaroi UKT në atë kohë, duke shtuar se kushtet higjenike të këtyre auto-boteve nuk kontrollohen nga asnjë institucion i specializuar për këtë proçes, duke qënë se asnjë subjekt privat nuk ka licencë për të shitur ujë me shumicë në treg. Gjithashtu, në deklaratë thuhej se këto aksione u bënë në bashkëpunim me Policinë e Shtetit. Përfaqësues të UKT-së, thonë për ‘Scan Magazine” se ata nuk kanë asnjë tagër për të ndaluar qarkullimin e tyre.
“E vetmja arsye që ne ishim pjesë e një aksionit në muajin maj ishte fakti se nga mbushja e paligjshme, ne patëm dëmtim të linjave të ujësjellësit. Ndaj ne kërkuam mbështetjen e policisë, pasi vetë nuk mund të bënim ndalimin e tyre”,-shtuan përfaqësuesit e UKT-së. Megjithatë, pak ditë më pas policia deklaroi se kontrollet e boteve nuk janë në tagrin e saj ligjor. Nga ana tjetër, edhe Autoriteti Kombëtar i Ushqimit “ngre” duart lart, duke qenë se ligji aktual nuk lejon kontrollin e subjekteve që nuk janë të pajisur me licencë, duke u ndodhur në situatë të ngjashme me tregjet informale.
E teksa institucionet bëjnë ping-pong me kompetencat e tyre, autobotet vijojnë të jenë në qarkullim, duke shitur ujë të pasigurt dhe duke shpërdoruar burimet ujore. Pyetur mbi ‘mbivendosjen’ e komptencave, drejtoresha e AMBU-së, thotë se “ligji 111/2012 “Për menaxhimin e integruar të burimeve ujore”, është në përputhje me Direktivën Kuadër të Ujit dhe se ndryshimet e fundit të tij, kanë eleminuar mbivendosjet institucionale në këtë fushë”, ndërkohë që pritet riorganizimi i agjencive rajonale.
“Duke qenë se, përdoruesit e ujit janë të shumtë, administrimi i këtyre burimeve, nuk do të jetë brenda fushës të përgjegjësisë të një ministrie, që në vetvete është edhe përdoruese, por në Agjencinë e Menaxhimit të Burimeve Ujore, institucion në vartësi të Kryeministrit Ndërkohë që organi vendimmarrës do të jetë Këshilli Kombëtar i Ujit, i përbërë nga Kryeministri, i cili është edhe kryetari dhe gjashtë Ministra, të cilët në fushat e përgjegjësisë të institucioneve që drejtojnë, kanë edhe përdorimin e ujit. Gjithashtu, në nivel vendor AMBU, do të organizohet me katër Zyra Administrimi Basenesh Ujore, organet vendimmarrëse të të cilave do të jenë Këshillat e Baseneve Ujore”,-bën me dije Lubonja.
Puset në “sitë”
Ndërkaq, për herë të parë duket sikur vëmendja është fokusuar edhe në një tjetër aspekt që është shfrytëzimi i ujit përmes puseve. Me rilançimin e reformës në muajin nëntor të vitit të kaluar, kryeministri Edi Rama deklaroi se “të gjithë bizneset që shfrytëzojnë ujërat nëntokësorë me puse do të duhet t’i formalizojnë përmes vetëdeklarimit”. Ndërkohë që, tashmë është miratuar edhe një ligj që i hap rrugën kësaj procedure.
Sipas tij, formalizimi i kësaj veprimtarie do të bëhet nëpërmjet lehtësimit të procedurave, nisur kjo nga problematika aktuale ku një numër i madh subjektesh fizike apo juridike kanë hapur puse për shfrytëzimin e ujërave nëntokësore. Ndërkohë që, subjektet që vetëdeklarojnë veprimtarinë e tyre brenda afatit të përcaktuar nuk do të ndëshkohen për kundërvajtjen administrative të kryer. Në rast në kundër, ligji parashikon edhe dënime me gjobë, që variojnë nga 500 mijë lekë deri në 2 milionë lekë. Sipas Lubonjës, me miratimine këtij ligji, pritet t’i jepet fund paligjshëmrisë në këtë drejtim.
“Gjatë këtyre viteve ka patur një informalitet të lartë në përdorimin e ujërave nëntokësore. Edhe pse gjatë dy viteve të fundit aplikimet për përdorimin e këtyrë ujërave janë rritur, përsëri numri i familjarëve apo bizneseve që kanë përdorur ujërat nëntokësore, pa leje apo autorizim ka qenë i lartë. Shqetësimi i shpërdorimit të ujërave nëntokësore është ngritur ndër vite nga institucione të ndryshme.
Një nga reformat e ndërmarra në kuadër të mirëqeverisjes së ujit, ka të bëjë me dhënien fund të informalitetit të këtij përdorimi. Për këtë arsye, ndryshimet e fundit ligjore, i japin mundësi individëve apo bizneseve të vetëdeklarohen dhe më pas të formalizohen”,-shprehet Lubonja, duke shtuar se tarifa e përdorimit të ujërave nëntokësore për qëllime sanitare është shumë herë më e vogël sesa tarifat e ofruara nga rrjeti i furnizimit me ujë. Gjithashtu, ajo bën me dije se “aktualisht, janë në proces miratimi aktet nënligjore që do të mundësojnë vetëdeklarimet”.
Plani i masave
Teksa përdorimi i ujit për imbotilim apo vjedhja e tij nga autobotetet, pothuajse nuk ka qenë fare në fokus të reformës, e gjithë vëmendja është përqëndruar te lidhjet e paligjshme nga ana e konsumatorëve familjarë dhe bizneseve. Megjithatë, edhe kjo pikë duket se nuk po ecën me ritme të kënaqshme sipas Entit Rregullator të Ujit, i cili pas rishpalljes së reformës, ka kërkuar rishikimin e planit të masave për arritjen e objektivave të vendosur për vitin 2018 si dhe atij afatmesëm, në drejtim të lidhjeve të paligjshme, ku pritshmëria është në vlerën e 20% të numrit të përgjithshëm të konsumatorëve.
Në raportin e perfomancës së këtij institucioni, vlerësohet se në kuadër të aksionit të qeverisë për periudhën tetor 2017- maj 2018 janë evidentuar 14,366 lidhje të reja, të konsideruara si lidhje të paligjshme, të cilat përfaqësojnë vetëm 1.7% të numrit të përgjithshëm të konsumatorëve. Ndërkohë që, prej nisjes së aksionit deri në javën e parë të muajit tetor, shifrat e Agjencisë Kombëtare të Ujësjellës-Kanalizimeve flasin për rreth 35 mijë kontrata të reja, duke evidentuar të njëjtën tendencë të lidhjes së tyre. Ndërkaq, nisur nga treguesit e ujit pa të ardhura dhe koha e furnizimit me ujë, që kanë mbetur në nivele të pandryshuara në krahasim me vitin 2016, sipas ERRU-së është i nevojshëm përshpejtimi i reformës në sektor.
Për këtë kërkohet një angazhim më i madh i bashkive dhe shoqërive UK për regjistrimin e tyre si shoqëri të riorganizuara në përputhje me reformën, si edhe të institucioneve të tjera që kanë lidhje me sektorin duke vendosur afate dhe klauzola që parashikojnë sanksione në rast mosrespektimi të tyre. Po ashtu, duke pasur parasysh defiçitin financiar të operimit të sektorit UK dhe nevojës për subvencione, me qëllim shëndoshjen financiare të sektorit, ERRU thekson se duhet të riorientohet fokusi i reformës për fazën emergjente në realizimin e një analize më të thelluar të performancës së shoqërive me më shumë probleme për të përcaktuar shkaqet e performancës së dobët financiare, si dhe hartimi i Plan Veprimeve për përmirësimin e saj.
Në këtë kuadër, Ministria e Infrastruktururës dhe Energjisë ndryshoi së fundmi metodologjinë që do të përdorë për subvencionimin e shoqërive të ujësjellës-kanalizimeve nga buxheti i shtetit. Përmes një udhëzimi që mban datën 4 tetor, përcaktohet se vlerësimi i nevojave për subvencione, si dhe detajimi dhe shpërndarja e tyre nga Agjencia Kombëtare e Ujësjellës-Kanalizimeve do të bazohet në të dhënat e raportuara nga këto shoqëri si dhe në ecurinë e përmbushjes së kritereve të përcaktuara në kontratat e performancës, lidhur ndërmjet Agjencisë dhe bashkisë ku ato operojnë.
SCAN Magazine
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.