Detyrat ekonomike të integrimit! Negociatat e kapitujt, a jemi gati dhe sa kemi avancuar?
Shqipëria ka marrë rekomandimin pozitiv nga Komisioni Europian për çeljen e negociatave për anëtarësim. Tashmë, hallka e fundit që ka mbetur është vota e vendeve anëtare ndaj këtij propozimi. Përfundimisht për hapjen ose jo të negociatave do të vendosë Këshilli i Europës në mbledhjen e radhës më 17 Maj, ku do të marrin pjesë edhe krerët e 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor.
Deri më këtë datë do të zhvillohet një proces i vështirë lobimi, pasi çdo shtet anëtar i BE mund të vendosë veton kundër nisjes së bisedimeve. Nëse propozimi i Komisionit merr miratimin, atëhere për Shqipërinë nis procesi intensiv dhe i zgjatur në kohë i negociatave të anëtarësimit. Janë 33 kapituj për të cilët duhet të zhvillohen negociata dhe shqyrtime të detajuara. Në këto negociata, Shqipëria duhet të marrë dhe të lëshojë si dhe duhet të dëshmojë garancinë për adoptimin e angazhimeve që merr përsipër.
Temë e negociatave janë edhe çështjet financiare, ku duhet të përcaktohet se sa do të kontribuojë vendi si anëtar në Bashkimin Europian, por edhe se sa mund të përfitojë nga buxheti i përbashkët. Komisioni Europian në progres-raportin për vendin tonë vlerëson se, ekonomia shqiptare ka bërë progres dhe se është e përgatitur në mënyrë të moderuar në zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale. Në progres-raport evidentohet se në mënyrë që të mbështesë rritjen afatgjatë, Shqipëria duhet të ketë kujdes vijimin e konsolidimit fiskal së bashku me uljen e borxhit publik, nxitjen e stabilitetit financiar nëpërmjet adresimit të çështjes së kredive me probleme dhe përdorimin e monedhës vendase si dhe uljen e ekonomisë informale.
Progres-raporti i kushton një vëmendje të veçantë klimës së biznesit në Shqipëri duke e konsideruar situatën aktuale si një pengesë për rritjen ekonomike të vendit e për konkurrueshmërinë.
“Qeverisja më e mirë, një sistem taksash më i parashikueshëm dhe konform rregullave si dhe një shpërndarje më eficente e shërbimeve publike do të përmirësonte ndjeshëm klimën e biznesit”, evidentohet më tej në raport. Raporti nuk lë jashtë vëmendjes procesin e reformës në drejtësi që po zhvillohet në Shqipëri duke e konsideruar atë si një shtysë për sipërmarrjen në vend. Ndërkohë, informaliteti i lartë në ekonomi konsiderohet problematikë që ndikon negativisht edhe në të ardhurat e buxhetit të shtetit dhe krijon konkurrencë të pandershme mes bizneseve që operojnë. Konsolidimi fiskal, stabiliteti makroekonomik, menaxhimi më i mirë i financave publike, përmirësimi i deficitit tregtar, përmirësimi i sistemit të taksimit, menaxhimi më i mirë i PPP janë disa nga rekomandimet e tjera që jep Brukseli.
Lëvizja e lirë e mallrave
Ky kapitull i dedikohet lëvizjes së lirë të mallrave dhe parashikon që të gjitha produktet mund të tregtohet lirisht mes vendeve anëtare të BE-së. Kjo kërkon heqje barrierash, përmbushje standartesh, rishikime tarifash etj. Ndaj, gjatë negociatave të këtij kapitulli vendi kandidat duhet të dëshmojë harmonizimin e legjislacionit, por edhe gatishmërinë e aftësinë administrative për të aplikuar rregulla në tregtim dhe në monitorimin e tregut. Aktualisht, sipas KE-së, Shqipëria është e përgatitur në mënyrë të moderuar. Mangësitë që duhen plotësuar janë forcimi i kapaciteteve për inspektimin e tregut dhe legjislacioni i metrologjisë dhe standartizimit.
Liria e lëvizjes për punonjësit
Në këtë kapitull parashikohet që qytetarët e një vendi anëtar të kenë të drejtën e punës në vendet e Bashkimit Europian. Punëtorët migrantë të BE-së duhet të trajtohen në të njëjtën mënyrë si punëtorët vendas në lidhje me kushtet e punës, tatimet e mbrojtjen sociale. Në këtë kapitull, Komisioni Europian këtë vit evidenton se nuk është shënuar progres ndaj edhe mangësitë që duhen plotësuar janë përfafrimi i legjislacionit me BE-në për këtë sektor dhe implementimi i marrëveshjeve për mbrojtjen shoqërore.
E drejta e vendosjes dhe lirisë për sigurimin e shërbimeve
Çdo qytetar apo kompani evropiane gëzon të drejtën e vendosjes për të studiuar, punuar apo ofruar shërbime në secilin shtet anëtar të BE-së. Ky kapitull harmonizon rregullat për profesionet të rregulluara, për të siguruar njohjen reciproke të kualifikimeve dhe diplomave ndërmjet shteteve anëtare për disa profesione të rregulluara si dhe një plan mësimor minimal të përbashkët trajtimi.
Në këtë kapitull, KE evidenton se Shqipëria është në mënyrë të moderuar e përgatitur, por duhet të forcojë kapacitetet institucionale për njohjen e ndërsjelltë të kualifikimeve profesionale.
Lëvizja e lirë e kapitalit
Shtete anëtare duhet të heqin, me disa përjashtime, të gjitha kufizimet në lëvizjen e kapitalit si brenda BE-së dhe mes shteteve anëtare dhe vendeve të treta. Në këtë kapitull, Komisioni Europian vlerëson progresin e shënuar, por kërkon vijimin e përmirësimeve ligjore në luftën kundër pastrimit të parave e financimit të terrorizmit si dhe të marrë masa afatshkurtra e afatmesme për të zbatuar planin e veprimit për blerjen e pronave nga të huajt.
E drejta e ndërmarrjeve
Në këtë kapitull përfshihen rregullat për formimin, regjistrimin, bashkimin, falimentimin apo ndarjen e kompanive. Në fushën e raportimit financiar, ky kapitull përcakton rregullat për paraqitjen e llogarive vjetore duke përfshirë rregulla të thjeshtuara për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Aplikimi i standarteve ndërkombëtare të kontabilitetit është i detyrueshëm dhe po ashtu edhe rregullat për integritetin profesional dhe pavarësinë e auditimeve ligjore. Komisioni Europian ka vlerësuar arritjet e deritanishme në këtë fushë, por kërkon që të sigurohet transparenca e plotë financiare e kompanive në regjistrin e bizneseve.
E drejta e pronësisë intelektuale
Në këtë kapitull trajtohen të drejtat e pronësisë intelektuale dhe specifikohen rregullat e harmonizuara për mbrojtjen ligjore të së drejtës së autorit dhe të drejtave të lidhura me të. Dispozita të veçanta zbatohen për mbrojtjen e bazave të të dhënave, programeve kompiuterike, transmetimeve satelitore etj. Në fushën e të drejtave të pronësisë industriale, ky kapitull përcakton rregulla të harmonizuara për mbrojtjen ligjore të markave tregtare dhe dizajneve. Në këtë fushë evidentohet progresi i arritur, por kërkohen angazhime të mëtejshme në adoptimin e praktikave të BE-së për të drejtat e autorit dhe për përmirësimin e funksionimit të agjencive të manaxhimit kolektiv.
Politika e konkurrencës
Në përgjithësi rregullat e konkurrencës janë drejtpërdrejt të zbatueshme në të gjithë Bashkimin Europian dhe shtetet anëtare duhet të bashkëpunojnë plotësisht me Komisionin për zbatimin e tyre. Në këtë fushë vlerësohet se Shqipëria ka shënuar progres, por detyrat që i janë lënë lidhen me krijimin e pavarësisë vepruese të Komisionit të Ndihmës Shtetërore.
Shërbimet financiare
Ky kapitull përfshin rregullat për autorizimin, funksionimin dhe mbikëqyrjen e institucioneve financiare në fushën e bankave, sigurimeve, pensioneve suplementare, shërbimet e investimeve dhe tregjet e letrave me vlerë. Institucionet financiare mund të veprojnë në të gjithë vendet e Bashkimit Europian në përputhje me parimet e kontrollit të vendit ose duke themeluar degët apo duke ofruar shërbime në një bazë ndërkufitare. Në këtë fushë vlerësohet se Shqipëria ka shënuar progres, por detyrat që ka lidhen me adoptimin e legjislacionit me Basel IV.
Shoqëria e informacionit dhe mediat
Në fushën e komunikimeve elektronike synohet eliminimi i pengesave për funksionimin e tregut të brendshëm në shërbimet dhe rrjetet e komunikacioneve për të nxitur konkurrencën dhe për të mbrojtur interesat e konsumatorëve në sektor. Në këtë fushë KE vlerëson progresin e arritur nga Shqipëria, por detyrat që i janë lënë vendit lidhen me finalizimin e procesit të digjitalizimit, me avancimin e përafrimit ligjor për komunikimet elektronike dhe me implementimin e numrit europian të emergjencave 112.
Bujqësia
Kapitulli i bujqësisë mbulon një numër të madh rregullash të detyrueshme, shumë prej të cilave janë drejtpërdrejt të zbatueshme. Zbatimi i duhur i këtyre rregullave dhe kontrolli nga një administratë publike efikase janë thelbësore për funksionimin e politikës së përbashkët bujqësore. Vendet anëtare duhet të jenë në gjendje që të zbatojnë legjislacionin e Bashkimit Europian mbi skemat e mbështetjes direkte të fermave dhe për zbatuar politika të përbashkëta të tregut për produkte të ndryshme bujqësore. Sipas KE-së, Shqipëria është në një fazë fillestare të zhvillimit bujqësor edhe pse është shënuar progres. Detyrat që u janë lënë autoriteteve shqiptare lidhen alokimin e burimeve për përmirësimin e regjistrimit të fermave e kafshëve, për statistikat apo për përfundimin e kuadrit ligjor dhe institucional të prodhimeve organike.
Siguria e ushqimit, veterinaria dhe politika fitosanitare
Ky kapitull mbulon rregullat e detajuara në fushën e sigurisë ushqimore. Në këtë kuadër, vendet duhet të aplikojnë rregulla për higjienën e prodhimit të produkteve ushqimore. Në fushën fitosanitare, rregullat e Bashkimit Europian trajtojnë çështje si cilësia e farës, materialet për mbrojtjen e bimëve nga organizmat e dëmshëm dhe të ushqyerit e kafshëve. Për këtë kapitull, KE evidenton se Shqipëria ka shënuar progres. Detyrat e lëna lidhen me rinovimin e legjislacionit në përputhje me atë të BE-së për shëndetin e kafshëve e bimëve, dhe për forcimin e rregullave të sigurisë ushqimore, kushteve të importit dhe kontrollin e nivelit të pesticideve. Po ashtu, kërkohet ristrukturimi i shërbimit veterinar dhe gjurmimi i produkteve shtazore.
Peshkimi
Ky kapitull parashikon rregullore që nuk kërkojnë ndryshime në legjislacionin kombëtar. Megjithatë kërkohet futja e masave për përgatitjen e administratës dhe operatorëve për pjesëmarrje në politikën e përbashkët të peshkimit. Kjo politikë mbulon tregun, burimet apo kontrollin e ndihmës shtetërore etj. Në disa raste, marrëveshjet ekzistuese të peshkimit dhe konventat me vende të treta ose organizata ndërkombëtare duhet të përshtaten. Për këtë kapitull, Komisioni ka evidentuar se përgatitjet janë në një fazë fillestare, por janë shënuar progrese. Detyrat që i janë lënë vendit për këtë sektor janë ngritja e kapaciteteve të përshtatshme institucionale e administrative në përputhje me strategjinë sektoriale, marrja e masave për sigurimin e manaxhimit të burimeve të peshkimit dhe forcimi i kontrollit.
Politika e transportit
Legjislacioni i transportit i Bashkimit Europian synon të përmirësojë funksionimin e tregut të brendshëm duke promovuar siguri dhe transport miqësor ndaj ambientit. Ky kapitull mbulon sektorët e transportit rrugor, hekurudhat, transportin e kombinuar, atë ajror dhe atë detar. Negociatat kanë të bëjnë me aplikimin e standardeve teknike dhe të sigurisë, standardeve sociale, kontrollin e ndihmës shtetërore dhe liberalizimin e tregut në kontekstin e tregut të brendshëm të transportit. Në këtë fushë, KE vlerëson se Shqipëria ka bërë progres me strategjinë e re 2016-2020 dhe me kodin e ri hekurudhor. Por në vitet në vijim Shqipërisë i duhet të rishikojë planin kombëtar të transportit dhe të implementojë reformën e sistemit hekurudhor.
Energjia
Ky kapitull ka si objektiv politikën energjetike të Bashkimit Europian që përfshin përmirësimin e konkurrueshmërisë, sigurimin e burimeve të energjisë dhe mbrojtjen e mjedisit. Ky kapitull përbëhet nga rregulla dhe politika, sidomos në lidhje me konkurrencën dhe ndihmën shtetërore, tregun e brendshëm të energjisë, hapjen e tregut të energjisë dhe gazit, promovimin e burimeve të rinovueshme etj. Në këtë kapitull vlerësohet progresi i bërë nga Shqipëria, por KE kërkon finalizimin dhe adoptimin e strategjisë kombëtare të energjisë, finalizimin e procesit të ndarjes së kompanive të energjisë, etj.
Tatimet
Ky kapitull mbulon gjerësisht fushën e tatimit mbi vlerën e shtuar dhe akcizat. Shtetet anëtarë janë të angazhuara që të aplikojnë politika që eliminojnë masat e dëmshme tatimore. KE evidenton se për këtë fushë Shqipëria është e përgatitur në mënyrë të moderuar dhe se është shënuar progres. Megjithatë detyrat që paraqiten lidhen me kadastrën fiskale, rimbursimin e TVSH-së apo taksimin e dyfishtë, sidomos me vendet anëtare të BE-së.
Politika ekonomike dhe monetare
Në këtë kapitull parashikohen rregulla të veçanta për pavarësinë e bankave qendrore në vendet anëtare, duke ndaluar financimin direkt të sektorit publik nga ana e tyre apo ndalimin e aksesit të privilegjuar të sektorit publik në institucionet financiare. Vendet e reja anëtare duhet të angazhohen për të pranuar euron në kohën e duhur pas anëtarësimit. Në këtë fushë Shqipëria vlerësohet se është e përgatitur në mënyrë të moderuar dhe se është shënuar progres. Por detyrat që e presin lidhen me forcimin e mëtejshëm të Bankës së Shqipërisë dhe me forcimin e mëtejshëm të mekanizmit të konsultimit me aktorët joqeveritarë.
Politika sociale dhe punësimi
Ky kapitull përfshin standardet në fushën e ligjit të punës, barazisë, sigurisë, shëndetit në punë dhe antidiskriminimit. Shtetet anëtare marrin pjesë në procese dhe politikave të përbashkëta në fushën e punësimit, përfshirjes dhe mbrojtjes sociale. Në këtë fushë vlerësohet progresi megjithatë kërkohet që të zhvillohet një qasje strategjike ndaj punës informale.
Politika sipërmarrëse dhe industriale
Politika industriale e BE-së kërkon të nxisë strategjitë industriale që rrisin konkurrencën duke përshpejtuar përmirësimet e ndryshimeve strukturore, duke inkurajuar një mjedis të favorshëm për krijimin e biznesit dhe rritjen ekonomike në të gjithë BE-në, si dhe investimet e brendshme dhe të huaja. Ajo gjithashtu synon të përmirësojë mjedisin e përgjithshëm të biznesit në të cilat ndërmarrjet e vogla dhe të mesme veprojnë. Zbatimi i politikave industriale dhe ndërmarrjeve kërkon kapacitete të afta administrative në nivel kombëtar, rajonal dhe lokal. Edhe në këtë fushë Shqipëria vlerësohet se është e përgatitur në mënyrë të moderuar. Por në vijim duhet të ndërmarrë hapa për të aftësuar sipërmarrjet në përqafimin e teknologjive të reja dhe në shtrirjen e plotë të legjislacionit për detyrimet e prapambetura.
Gjyqësori dhe të drejtat themelore
Ky kapitull konsiderohet një nga më vendimtarët për ecurinë e negociatave. Themelimi i një gjyqësori të pavarur dhe efikas është i një rëndësie të madhe. Kjo kërkon një angazhim të fortë për të eliminuar influencat e jashtme mbi gjyqësorin dhe për të ofruar burime të mjaftueshme financiare dhe trajnim. Ndaj edhe gjatë negociatave, vendi duhet të dëshmojë se e lufton korrupsionin në mënyrë efektive.
Në këtë fushë vlerësohet progresi i deritanishëm i Shqipërisë. Në vijim kërkohet avancimi me implementimin e reformës në Drejtësi, vendosja e një sistemi të qëndrueshëm gjurmimi e hetimi, si dhe lufta kundër korrupsionit në të gjitha nivelet. Po ashtu kërkohet që të shënohet progres në mbrojtjen e të drejtave të pronësisë.
Mbrojtja e konsumatorëve dhe e shëndetit
Ky kapitull mbulon sigurinë e mallrave të konsumit, si dhe mbrojtjen e interesave ekonomike të konsumatorit në një numër sektorësh të veçantë. KE vlerëson se përgatitjet janë në një fazë të hershme. Në vijim, vendi duhet të përafrojë legjislacionin në fushën e kontrollit të duhanit, substancave me origjinë njerëzore dhe në ilaçet që përdoren për njerëzit dhe kafshët. Po ashtu, kërkohet që të përmirësohet aksesi në shërbime për kategoritë vulnerabël të shoqërisë si dhe implementimi i një strategjie kombëtare për shëndetin.
Bashkimi doganor
Anëtarësimi në Bashkimin Europian nënkupton një sërë lehtësirash edhe në fushën e bashkimit doganor. Shtetet anëtare të BE-së ndjekin rregulla dhe procedura të njëjta doganore e si rrjedhojë edhe vendi kandidat që negocion duhet jo vetëm të përafrojë ligjet, por edhe procedurat e tarifat. Në këtë fushë, KE vlerëson se Shqipëria është e përgatitur në mënyrë të moderuar. Por në vijim duhet që të miratojë parashikimet ligjore për sistemin e ri kompjuterik të transitit, të avancojë me regjistrimin e operatorëve ekonomikë të autorizuar si dhe të vijojë luftën kundër kontrabandës, evazionit e korrupsionit.
Marrëdhëniet e jashtme
Ky kapitull parashikon zbatimin e angazhimeve shumëpalëshe dhe dypalëshe që ekzistojnë në BE. Në këtë fushë Shqipëria vlerësohet se është e përgatitur dhe se është shënuar progres në koordinimin dhe lehtësimin e politikës së tregtisë. Në vijim Shqipëria duhet të implementojë një plan kombëtar veprimi në koordinimin e politikës së tregtisë dhe të adoptojë legjislacionin në fushën e kontrollit të eksporteve si dhe të forcojë kapacitetin administrativ të ekipit të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë në negociatat e tregtisë me Bashkimin Europian dhe me CEFTA-n, në veçanti me synimin për të implementuar gradualisht planin për zhvillimin e zonës ekonomike rajonale të Ballkanit Perëndimor.
Sipërmarrja: Të hartohet një pakt për zhvillim të qëndrueshëm!
Pas rekomandimit të Komisionit Europian për çeljen e negociatave me Shqipërinë dhe publikimit të progres-raportit lidhur me ecurinë e përmbushjes së kritereve, përfaqësuesit e sipërmarrjes i kanë kërkuar qeverisë që të mobilizohet e të marrë seriozisht rekomandimet sa i përket ekonomisë. Sipërmarrja sugjeron që tashmë është koha e duhur që të bëhet një pakt kombëtar për zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë dhe të përcaktohen sektorët prioritarë. Kreu i Dhomës së Tregtisë Nikolin Jaka thekson për “SCAN“ nevojën e një pakti kombëtar për një zhvillim të qëndrueshëm . Ai thekson faktin se tashmë Shqipëria duhet të fillojë një stad të ri ku të përcaktojë qartësisht se cilët janë sektorët prioritarë të zhvillimit të ekonomisë.
“Klasa politike duhet të ndërgjegjësohet për obligimet që ka ndaj qytetarëve dhe sipërmarrjes shqiptare për të bërë një akord që pa frikë ne mund ta quajmë edhe Pakti Kombëtar për një Zhvillim të Qëndrueshëm dhe për strategji të qarta se ku duhet të fokusohet investitori vendas dhe investitori i huaj. Është shumë e rëndësishme që tashmë Shqipëria të fillojë një stad të ri, një stad ku të ketë të përcaktuar qartësisht se kush janë sektorët prioritarë të zhvillimit të ekonomisë; një stad ku të ketë përcaktuar qartësisht obligimet e saj për një dialog dhe konsultim publik me grupet e interesit, gjithmonë në interes të ekonomisë dhe zhvillimit ekonomik” tha Jaka.
Ndërsa kreu i Unionit të Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë, Ines Muçostepa shprehet se nuk mund të ketë një zhvillim ekonomik drejt fazës së integrimit pa pasur një dialog konstruktiv me sipërmarrjen. Muçostepa evidenton faktin se sipërmarrja duhet të jetë pjesë e tryezave të negociatave.
“Duhet të kemi të qartë se nuk mund të ketë një zhvillim ekonomik, së paku drejt fazës së integrimit, pa pasur një dialog konstant me vetë sipërmarrjen. Pra sipërmarrja duhet të jetë pjesë e tryezave të vetë negociatave, aq më tepër që na kanë lënë këto detyra kaq të rëndësishme siç janë politikat fiskale, siç është punësimi.” shprehet Muçostepa. Ndërsa Mark Crawford i Dhomës Amerikane të Tregtisë evidenton nevojën që Shqipëria të jetë konkurrente në rajon. Mark Crawford shprehet se Shqipëria ka shumë gjëra për t’u fokusuar, mes të cilave te problematika e pronësisë e cila përbën një problem serioz për investitorët. Sipërmarrësit shohin me pozitivitet dhënien e rekomandimit për hapjen e negociatave me Bashkimin Europian, gjë që sipas tyre e bën Shqipërinë një vend më të sigurt për investime në sytë e vendeve evropiane, por edhe më gjerë.
Kreshnik Kuçaj/SCAN Magazine
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.