Efektet e mundshme të krizës në ekonomi – Një analizë e gjendjes në tregun bankar dhe atë financiar të vendit – SCAN Magazine

Ndikimi i rënies me 10% të konsumit privat do të gjenerojë një humbje prej 4.0% në PBB, i përqendruar në sektorët e bujqësisë, industrisë përpunuese dhe pasurive të paluajtshme. Po ashtu, një rënie hipotetike me 10% e investimeve do të gjeneronte një humbje prej 1.1% në PBB.

Bizneset dhe familjet kanë shtyrë dy miliardë euro portofol kredie, ndërsa bankat në fund të tremujorit i regjistruan një kapitalizim rekord prej 19.1%. Banka e Shqipërisë premton mbështetje për sektorët më të prekur, por paralajmëron se bankat nuk mund të mbajnë mbi shpinë gjithë kostot dhe se stabiliteti financiar është i panegociueshëm.

Sipas shifrave të dhëna në mesin e muajit maj, sistemi bankar ka shtyrë më shumë se dy miliardë euro portofol kredie. Kjo shifër përbën rreth 43% të gjithë portofolit të kredisë për ekonominë. Në tremujorin e parë të vitit sistemi bankar arkëtoi rreth 12.3 miliardë lekë nga interesat.

BSH po mendon të shtyjë masat lehtësuese të miratuara në muajin mars për t’iu mundësuar bankave të ristrukturojnë sërish kreditë e sektorëve më të prekur nga kriza e pandemisë së Covid 19. Sektorë si turizmi apo fasonet mund të kenë nevojë për shtyrje të mëtejshme të kësteve të huave bankare.

Në fund të marsit, BSH uli normën bazë të interesit në 0.5% dhe vendosi të mbështesë në mënyrë të pakufizuar nevojat për likuiditet të bankave tregtare. Megjithatë, rritja e perceptimit të rrezikut dhe shtimi i kërkesës së qeverisë për hua kanë bërë që ndikimi i kësaj lëvizjeje në tregje të jetë i kufizuar. 

Papunësia në Shqipëri si pasojë e krizës së shkaktuar nga epidemia e Covid-19 mund të arrijë deri në 18.6%. Ekspertët e Bankës së Shqipërisë kanë përgatitur një vlerësim që synon të krijojë një ide mbi efektet e mundshme të krizës në ekonomi. Sipas vlerësimit, një skenar me rënie të kërkesës agregate në masën 10% do të shoqërohej me rënie të Prodhimit të Brendshëm Bruto në nivelin 6.9%, që është edhe projeksioni bazë për performancën e ekonomisë shqiptare, i publikuar më herët këtë muaj nga Banka Botërore. Skenari mbështetet në supozimin se rënia prej 10% do të prekë njëkohësisht tre kompenentët kryesorë të kërkesës agregate, konsumin, investimet dhe eksportet neto. Sipas këtij skenari, shkalla e papunësisë në ekonomi do të arrinte në 18.6%, nga 11.2% që ishte në fund të vitit të kaluar

Brenda të njëjtës situatë hipotetike, ndikimi i rënies me 10% të konsumit privat do të gjenerojë një humbje prej 4.0% në produktin e brendshëm bruto, i përqendruar në sektorët e bujqësisë, industrisë përpunuese dhe pasurive të paluajtshme. Po ashtu, një rënie hipotetike me 10% e investimeve do të gjeneronte një humbje prej 1.1% në PBB, të përqendruar kryesisht në sektorin e ndërtimit. Ndërkohë, rënia hipotetike me 10% e eksporteve do të kishte një ndikim negativ prej rreth 1.8% në PBB, me një shpërndarje relativisht më të gjerë në ekonomi. Mbështetur në të dhënat e deritanishme jozyrtare, kriza e Covid-19 ka sjellë humbjen e përkohshme të rreth 60 mijë vendeve të punës. Po të bëjmë një llogaritje të mbështetur mbi supozimin se forca e punës nuk ka pësuar ndryshime që nga fundi i vitit 2019, atëherë shkalla e papunësisë në Shqipëri aktualisht do rezultonte rreth 15.3%.

Bankat kanë shtyrë dy miliardë euro portofol kredie

Vendimi për shtyrjen e kësteve të kredive pritet të sjellë një ndikim në gjendjen e likuiditetit të sistemit bankar për tremujorin e dytë të vitit. Për shkak të shtyrjes së kësteve, bankat nuk do të arkëtojnë një pjesë të madhe të interesave të kredive, interesa që gjithsesi nuk do të falen, por do të shpërndahen në këstet e ardhshme. Sipas shifrave të dhëna në mesin e muajit maj, sistemi bankar ka shtyrë më shumë se dy miliardë euro portofol kredie. Kjo shifër përbën rreth 43% të gjithë portofolit të kredisë për ekonominë.

Gjithnjë duke ju referuar Bankës Qendrore, në tremujorin e parë të vitit sistemi bankar arkëtoi rreth 12.3 miliardë lekë nga interesat. Duke llogaritur pjesën që mban sektori bankar në financimin e borxhit të brendshëm, prej kësaj shume mund të zbriten rreth 60% e interesave të paguara nga qeveria për borxhin e brendshëm në tremujorin e parë dhe që, në vlerë, janë rreth 4 miliardë lekë. Duke zbritur këtë shumë, rezulton se janë rreth 8.3 miliardë lekë interesa që sektori bankar ka arkëtuar nga kreditë e bizneseve dhe individëve për tremujorin I. Duke qenë se, sipas Bankës së Shqipërisë, rreth 43 % e portofolit të kredisë, është shtyrë, atëherë interesat e paarkëtuara të sistemit bankar gjatë tremujorit të shtyrjes së kredive do të jenë rreth 3.6 miliardë lekë ose gati 30 milionë euro. Ky mund të jetë një ndikim i përafërt i procesit të shtyrjes së kredive në gjendjen e likuiditetit të sistemit bankar për tremujorin e dytë.

Sidoqoftë, efekti i krizës së Covid-19 pritet të shtrihet edhe më tej gjatë vitit, për shkak të ndikimit të aftësisë paguese të bizneseve dhe familjeve. Ndërmarrjet e sektorëve më të goditur nga kriza pritet të përfitojnë shtyrje të mëtejshme të kësteve të kredive.

Guvernatori, Gent Sejko, tha se Banka e Shqipërisë do t’iu krijojë lehtësitë e nevojshme bankave tregtare për të mbështetur këtë proces. Sidoqoftë, ndikimi në bilancet e këtij viti do të jetë i paevitueshëm dhe rezultati financiar i bankave pritet të jetë shumë më i ulët krahasuar me vitin 2019. Sipas statistikave të Bankës së Shqipërisë, vitin e kaluar sektori bankar realizoi një fitim neto në vlerën e rreth 20 miliardë lekëve.

Sejko: Bankat s’mund të mbajnë gjithë koston e krizës

Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko, është shprehur i gatshëm për të mbështetur një shtyrje të mëtejshme të kredive për bizneset e goditur nga kriza. Banka Qendrore po mendon të shtyjë masat lehtësuese të miratuara në muajin mars për t’iu mundësuar bankave të ristrukturojnë sërish kreditë e sektorëve më të prekur nga kriza e pandemisë së Covid 19. Sektorë si turizmi apo fasonet mund të kenë nevojë për shtyrje të mëtejshme të kësteve të huave bankare, për shkak se pasojat e krizës në këta sektorë mund të shtrihen më gjatë në kohë. Megjithatë, Sejko tha se hapat e mëtejshme në këtë drejtim do të merren në bashkëpunim dhe mirëkuptim me bankat. Në muajin mars, Banka e Shqipërisë miratoi disa ndryshime të përkohshme në rregulloret për administrimin e rrezikut të kredisë së institucioneve të licencuara financiare. Sipas ndryshimeve, këtyre institucioneve nuk do t’iu kërkohet që të klasifikojnë si kredi të këqija kreditë e ristrukturuara deri në fund të muajit maj. Kjo do t’i lehtësojë bankat nga kosto e llogaritjes së provigjioneve për kreditë në fjalë. Mbështetur në deklarimet e Guvernatorit, lehtësitë e miratuara në mars mund të shtyhen më tej në kohë, të paktën për disa kategori të veçanta të kredive.

Megjithatë, Sejko ka paralajmëruar se bankat tregtare nuk mund të mbajnë të gjithë koston e krizës. Gjatë një takimi me bankat tregtare dhe bizneset, Sejko tha se stabiliteti i sistemit financiar është prioritet i panegociueshëm. Guvernatori u shpreh se bankat duhet të gjejnë një ekuilibër të drejtë mes mbështetjes së kredimarrësve dhe nevojës për të ruajtur shëndetin e bilanceve të veta. Këto deklarata vijnë në kushtet bur bizneset po shfaqin një presion në rritje për shtyrje më të gjata të kredive, por edhe pakënaqësi për vështirësitë në përfitimin nga skema e kredive të garantuara.

“Biznesi shqiptar duhet të tregohet transparent dhe luajal me sektorin bankar. Ky sektor duhet të ofrojë ndihmën e tij në përballimin e krizës, por ai nuk mund ta përballojë i vetëm faturën financiare të saj. Po ashtu, sektori bankar duhet të gjejë një ekuilibër të drejtë midis mbështetjes së kredimarrësve në nevojë – në interes dhe përfitim afatgjatë të dyanshëm – dhe ruajtjes së shëndetit të bilanceve të tij.

Stabiliteti monetar dhe financiar është i panegociueshëm për Bankën e Shqipërisë. Në përputhje dhe me mandatin tonë ligjor, ai ka qenë dhe do të jetë guri i themelit të politikave tona,” tha Sejko.

Në mars të këtij viti, Banka e Shqipërisë krijoi kushtet rregullatore që bankat të shtynin këstet e kredive të bizneseve dhe individëve deri në fund të muajit maj. Deri tani, bankat kanë shtyrë mbi 2 miliardë euro portofol kredie të biznesit, por trysnia për shtyrje të mëtejshme ngelet e fortë, sidomos për sektorët më të prekur nga kriza, si turizmi, fasonet apo transporti. Guvernatori Sejko u shpreh i gatshëm për të lehtësuar këtë proces edhe më tej, në bashkëpunim me bankat tregtare.

“Sektori bankar duhet të bëjë një rivlerësim të qëndrueshmërisë së modelit të biznesit të kredimarrësve, në realitetin post-Covid. Klientët në vështirësi të përkohshme financiare, por me modele të qëndrueshme biznesi, duhet të mbështeten me likuiditet dhe lehtësi të përkohshme operacionale. Klientët në vështirësi më serioze mund të ndihmohen nëpërmjet ristrukturimit të kredisë, në formën e një tjetër shtyrjeje të përkohshme të këstit apo në formën një ristrukturimi tërësor të saj, gjithnjë dhe për aq kohë sa perspektiva afatgjatë e biznesit mbetet solide.Nga ana e saj, Banka e Shqipërisë do të inkurajojë një përqasje proaktive të sektorit bankar ndaj këtij procesi, pa paragjykuar në asnjë moment stabilitetin e sektorit dhe transparencën e bilanceve të tij,” tha ai.

Skema e garancisë, larg kërkesave të biznesit

Skema e dytë e garancisë sovrane nuk do të ketë kufizime sektoriale, ndërsa shuma maksimale e huasë së garantuar mund të jetë deri në 300 milionë lekë. Ndryshe nga sa u parashikua në një moment të parë, garancia e dytë e ofruar nga qeveria shqiptare nuk do të jetë e kufizuar vetëm për sektorët e turizmit, fasoneve apo industrinë, por e lë rrugën të hapur për të gjitha ndërmarrjet e prekura nga kriza e Covid -19.

Nëse skema e parë ishte vetëm në funksion të shlyerjes së pagave, e dyta ofron mbështetje për kredi oër likuiditet, me qëllim rifillimin e aktivitetit të ndërmarrjeve pas krizës së rëndë së Covid-19.

Qeveria do të garantojë deri në 60% të shumës së huasë, ndërsa për diferencën biznesi duhet të ofrojë kolateral, sipas kërkesave të bankës. Megjithatë, normat e interesit do të jenë ndjeshëm më të larta se ato që kishte kërkuar biznesi. Sipas marrëveshjes, kreditë do të disbursohen në lekë, me një interes sa yield-i i bonove me maturim tremujor, plus një marzh fiks që mund të arrijë deri në 3% në të gjitha rastet, interesi total i kredisë nuk mund të jetë më i lartë se 5%. Aktualisht, yield-i i bonove tremujore është 1.54%, që duke i shtuar marzhin maksimal prej 3% e çon interesin tavan në 4.54%.

Skema parashikon që huatë mund të kenë një maturim deri në pesë vjet dhe një periudhë mospagese të principalit deri në gjashtë muaj. Çdo biznes mund të përfitojë vetëm një hua të vetme nga kjo skemë. Nga skema përjashtohen ndërmarrjet me detyrime të pashlyera tatimore, si edhe bizneset që nuk plotësojnë kriteret e administrimit të rrezikut të aplikuara nga bankat, kryesisht të lidhura me të pasurit e kredive të këqija. Marrëveshja parashikon që bankat mund të kërkojnë pagesën e garancisë nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë (MFE) vetëm pasi të kenë kaluar gjashtë muaj nga pagesa e fundit e kryer nga huamarrësi dhe vetëm pasi të jenë kryer të gjitha përpjekjet ligjore për mbledhjen e detyrimit.

Sidoqoftë, banka huadhënëse është e detyruar të ndjekë të gjitha procedurat ligjore për marrjen mbrapsht të shumës edhe pas të ketë përfituar garancinë nga MFE, për pjesën e kredisë të garantuar prej saj.

Skema e re, megjithëse më e gjerë dhe pa kufizime në sektorë, duket shumë larg kërkesave të biznesit për nga kushtet dhe termat. Mbulimi me 60% i huasë me garanci do t’i bëjë bizneset subjekt i kërkesave shtesë nga bankat për kolateral, por edhe një analize më strikte risku.

Norma e interesit është gjithashtu mjaft e lartë, madje shumë më afër vlerave të tregut sesa interesit për një kredi të garantuar nga qeveria. Këtë javë, Bashkimi i Dhomave të Tregtisë dhe Industrisë kishte kërkuar kredi me interes simbolik 0.2%, shumë larg asaj që ka ofruar qeveria.

Linja e dytë e garancisë shtetërore ka një vlerë prej 15 miliardë lekësh dhe është e ndarë në 12 bankat e licencuara tregtare, në përpjestim me pjesën e tregut të huasë që zotëron secila prej tyre.

Kapitalizimi i sistemit bankar arrin nivelin rekord 19.1%

Kapitalizimi i sistemit bankar ka arritur një nivel rekord në tremujorin e parë të këtij viti. Sipas të dhënave nga Banka e Shqipërisë, në fund të muajit mars raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit arriti në 19.1%, niveli më i lartë i regjistruar në serinë e statistikave të viteve të fundit të bankës qendrore. Ky tregues shpreh raportin mes kapitalit rregullator dhe aktiveve të ponderuara me rrezik të sistemit bankar. Rritja në tremujorin e parë ka ardhur falë shtimit të kapitalit rregullator me një ritëm më të lartë se aktivet me rrezik. Rritja e kapitalizimit të bankave lidhet edhe me rezultatet e mira financiare, por faktori me ndikimin kryesor ka qenë forcimi i kërkesave rregullatore të Bankës së Shqipërisë. Duke filluar nga muaji mars, kanë hyrë në fuqi shtesat e para makroprudenciale të kapitalit.

Këto shtesa kanë si qëllim të shtojnë aftësinë përthithëse ndaj goditjeve eventuale në të ardhmen, sidomos për bankat me rëndësi sistemike. Shtesat makroprudenciale iu mbivendosen kërkesave standarde të kapitalizimit që aplikohen për bankat tregtare. Shtesat makroprudenciale ndahen në katër kategori, ku një pjesë do të jenë fikse, ndërsa një pjesë do të jenë proporcionale me rëndësinë e bankës dhe me ritmet e huadhënies. Shtesa e parë, që aplikohet nga marsi i këtij viti, është shtesa konservuese e kapitalit dhe do të jetë e detyrueshme për të gjitha bankat, pavarësisht nga madhësia e tyre. Shtesa konservuese do të jetë me 0.5% në vit deri në në arritjen e një rritjeje maksimale prej 2.5% në vitin 2024.

Shtesa tjetër ka përfshirë vetëm një grup të veçantë bankash, ato me rëndësi sistemike. Banka e Shqipërisë ka përcaktuar pesë banka me rëndësi sistemike, që janë njëkohësisht edhe më të mëdhatë në vend, BKT, Credins, Raiffeisen, Intesa Sanpaolo dhe OTP. Për secilën prej tyre është përcaktuar një shtesë kapitali në raport me rëndësinë sistemike specifike të secilës.

Veç rritjes së treguesit bazë, atij të mjaftueshmërisë së kapitalit, edhe tregues të tjerë rregullatorë dëshmojnë qartë shëndoshjen e bilanceve të bankave në vitet e fundit. Raporti i kredive me probleme ndaj totalit të portofolit ka zbritur tashmë në 8.2%, nga 23.8% që ishte pesë vjet më parë. Ndërsa raporti i kredive me probleme kundrejt kapitalit rregullator të sistemit ka zbritur në 11.3%, nga pothuajse 38% që ishte pesë vit më parë.

Mikrofinanca kërkon të përfshihet në fondin e garancisë

Institucionet e mikrofinancës shprehen të zhgënjyera për përjashtimin e tyre nga skemat e garancisë sovrane të huave, të miratuara deri më sot nga qeveria shqiptare. Shoqata Mikrofinanca Shqiptare evidenton se kriza që shkaktoi epidemia e Covid – 19 po prek sidomos ato biznese të vogla dhe fermerë të cilët nuk kanë kursime dhe rezerva të mjaftueshme për t’u përballur me mungesën e të ardhurave si pasojë e kufizimit të aktivitetit ekonomik. Këto biznese e fermerë, për shkak të karakteristikave të tyre, nuk financohen në kushte normale nga sektori bankar, dhe janë aktualisht të përjashtuar nga aksesi në financë.

Sipas Shoqatës, mospërfshirja e këtij sektori në fondin e garancisë pengon disbursimin e financimeve të reja për këto biznese e fermerë dhe rrjedhimisht dëmton në mënyrë të ndjeshme ekonominë e vendit.

“Moskonsiderimi i institucioneve mikrofinanciare në këtë instrument të shtetit shqiptar, përpos kufizimit të financimit për biznesin e vogël dhe fermerin shqiptar, mund të impaktojë edhe konkurrencën e drejtë në kredidhënie mes bankave dhe institucioneve të mikrofinancës, duke i vendosur të parat në një pozicion më të favorshëm dhe duke krijuar për pasojë një shtrëmbërim të pajustifikuar të tregut,” thuhet në deklaratën zyrtare të Shoqatës Mikrofinanca Shqiptare. Deri, tani, institucionet financiare anëtare të Shoqatës Mikrofinanca Shqiptare kanë shqyrtuar më shumë se 31 mijë kërkesa për shtyrje. Deri në këtë moment, janë miratuar dhe procesuar mbi 26 mijë aplikime, nga të cilat rreth 18 mijë janë kredi për individë dhe 8 mijë kredi për biznese. Totali i portofolit të kredive të riskeduluara, deri në fund të muajit prill ishte 7.87 miliardë lek ose rreth 63.5 milionë Euro dhe përbën rreth 28% të portofolit total të kredive. Shoqata Mikrofinanca Shqiptare është një organizatë sektoriale, e themeluar në vitin 2006 dhe bashkon institucionet mikrofinanciare më të rëndësishme në vend. Me një total asetesh prej më shumë se 37.5 miliardë lek (rreth 300 milionë euro), ky iu shërben rreth 250 mijë klientëve, sidomos individë, fermerë e sipërmarrës të vegjël.

BSH lë hapur mundësinë për një program të lehtësimit sasior

Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko, foli për herë të parë muajin e kaluar për mundësinë e përdorimit të instrumenteve jokonvencionale të politikës monetare. Ai tha se pasiguria në parashikimet ekonomike po bëhet gjithnjë e më e lartë dhe e rreziqet për skenarë edhe më të zymtë janë në rritje.

Sipas tij, rreziqet kryesore në këtë moment janë zgjatja e mundshme e pandemisë përtej tremujorit të dytë, si edhe bllokimi i mekanizmit të transmetimit të politikës monetare, në formën e rritjes së normave të interesit dhe kostove të financimit të sektorit privat, ose përmes përkeqësimit të ofertës së kredisë bankare. “Këshilli Mbikëqyrës vëren se materializimi i këtyre rreziqeve mund të kërkojë një lehtësim të mëtejshëm të qëndrimit të politikës monetare. Në përputhje me planet tona të kontigjencës, ky lehtësim mund të marrë dhe formën e instrumenteve jokonvencionale, instrumente të cilët do të jenë gjithnjë në përputhje me realitetin dhe nevojat e tregut financiar shqiptar dhe me kuadrin ligjor që rregullon aktivitetin e Bankës së Shqipërisë,” tha Sejko. Instrumentet jokonvencionale të paralajmëruar nga Sejko konsiston në një program lehtësimi sasior, përmes blerjes së titujve të borxhit në tregun dytësor. Ky është modeli i përdorur nga Banka Qendrore Europiane në vitet e fundit. Në fund të muajit mars, Banka e Shqipërisë uli normën bazë të interesit në 0.5% dhe vendosi të mbështesë në mënyrë të pakufizuar nevojat për likuiditet të bankave tregtare. Megjithatë, rritja e perceptimit të rrezikut dhe shtimi i kërkesës së qeverisë për hua kanë bërë që ndikimi i kësaj lëvizjeje në tregje të jetë i kufizuar.

Yield-et e bonove dhe obligacioneve qeveritare u rritën lehtë në ankandet e muajit prill, çka tërthorazi do të ndikojë edhe kostot e kreditimit të sektorit privat. Në këto kushte, Banka e Shqipërisë është e vetëdijshme se përdorimi i asaj pak hapësire të mbetur për instrumentet klasike të politikës monetare nuk do të bëjë diferencë të madhe. Hapi i radhës do të jetë ndjekja e gjurmëve të BQE-së, por, sidoqoftë të panjohurat janë të mëdha. Është e vështirë të thuhet sa do të funksionojë një plan i tillë në një treg dytësor të titujve që është relativisht i vogël dhe i pazhvilluar.

Ersuin Shehu / SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.