Hera e parë në astronomi: Shkencëtarët shohin në kohë reale ‘vdekjen’ e një ylli të kuq gjigand!
‘Vdekja’ e një ylli është një nga ngjarjet më dramatike dhe më të dhunshme në hapësirë – dhe astronomët kishin një ndenjëse të paprecedentë në rreshtin e parë deri në fundin shpërthyes të një gjiganti yjor.
Teleskopët me bazë tokësore siguruan shikimin e parë në kohë reale në grahmat e vdekjes së një ylli supergjigant të kuq. Ndërsa këta nuk janë yjet më të shndritshëm apo më masivë, ata janë më të mëdhenjtë për sa i përket vëllimit.
Ylli i njohur supergjigant i kuq është Betelgeuse, i cili ka tërhequr interesin për shkak të zbehjes së tij të parregullt. Ndërsa ishte parashikuar që Betelgeuse mund të shndërrohej në supernova, ajo është ende përreth. Megjithatë, ylli në zemër të këtij kërkimi të ri, i vendosur në galaktikën NGC 5731 rreth 120 milionë vite dritë larg nga Toka, ishte 10 herë më masiv se dielli përpara se të shpërthente.
Përpara se të dalin në një flakë lavdie, disa yje përjetojnë shpërthime të dhunshme ose lëshojnë shtresa të ndezura gazi. Derisa astronomët dëshmuan këtë ngjarje, ata besonin se supergjigantët e kuq ishin relativisht të qetë përpara se të shpërthenin në një supernova ose të rrëzoheshin në një yll të dendur neutron.
Në vend të kësaj, shkencëtarët panë yllin të vetë shkatërrohej në mënyrë dramatike përpara se të rrëzohej në një supernova të tipit II. Kjo vdekje ylli është kolapsi i shpejtë dhe shpërthimi i dhunshëm i një ylli masiv pasi ai është djegur përmes hidrogjenit, heliumit dhe elementëve të tjerë në thelbin e tij.
Gjithçka që mbetet është hekuri i yllit, por hekuri nuk mund të shkrihet, kështu që yllit do t’i mbarojë energjia. Kur kjo ndodh, hekuri shembet dhe shkakton supernova. Astronomët u lajmëruan për herë të parë për aktivitetin e pazakontë të yllit 130 ditë përpara se të bëhej supernova. Rrezatimi i ndritshëm u zbulua në verën e vitit 2020 nga teleskopi Pan-STARRS i Institutit për Astronomi të Universitetit të Hawaiʻi në Haleakalā të Mauit. Më pas, në vjeshtën e atij viti, studiuesit dëshmuan një supernova në të njëjtin vend.
Disa prej këtyre yjeve masive ka të ngjarë të përjetojnë ndryshime të brendshme konsekuente që shkaktojnë çlirimin e zhurmshëm të gazit përpara se të vdesin. CNN
Edel Strazimiri / SCAN
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.