Kriza e Turqisë, “rrufe” në qiell të hapur! Uashingtoni dhe Ankaraja, nga aleatë të vjetër në armiq

Turqia dhe Shtetet e Bashkuara, aleatë të vjetër dhe anëtarë po të vjetër të Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut, kanë përjetuar marrëdhënie të ndërlikuara mbi një sërë çështjesh, të sigurisë dhe ekonomisë në vitet e fundit. Shpërthimi që rrëzoi tregjet financiare turke ngërthehet rreth fatit të një pastori amerikan të burgosur në Turqi, që nga viti 2016. Presidenti amerikan, Donald Trump, duke thënë se pastori po burgoset padrejtësisht, urdhëroi sanksione kundër dy zyrtarëve të qeverisë turke që si efekt të drejtpërdrejtë pati trazimin e frikshëm të tregjeve.

Kush është ky pastor?

Andrew Brunson është një predikues ungjillor nga Karolina e Veriut që ka jetuar në Turqi për më shumë se 20 vjet dhe ka udhëhequr një kishë të vogël ungjillore presbyteriane në qytetin e Izmirit. Ai u arrestua nga departamenti i policisë lokale në tetor të vitit 2016, në një kohë kur qeveria e presidentit, Recep Tayip Erdogan, arrestonte dhjetëra mijëra njerëz, duke përfshirë një numër amerikanësh të tjerë, pas përpjekjeve për grusht shteti. Brunson akuzohet se ka lidhje me Partinë e jashtëligjshme të Punëtorëve të Kurdistanit, ose me PKK dhe me pasuesit e Fethullah Gulenit, kleriku turk që jeton në mërgim në Pensilvani, të cilin Erdogan e akuzon për orkestrimin e përpjekjes së grushtit të shtetit. Brunson u lirua në arrest shtëpie në korrik, pas pothuajse dy vjet burgim. Rasti kundër tij “duket se bazohet në dëshmi sekrete dhe në një dëshmitar sekret”, thotë Komisioni i SHBA-së për Lirinë Fetare Ndërkombëtare, e cila përkrah lirimin e tij.

Pse u përfshi Trump?

Presidenti amerikan, Donald Trump, e përmendi çështjen e Brunson në një takim të majit 2017 me Erdogan. Prej kohësh flitej se Erdogan mund të ishte i gatshëm të lironte pastorin, në këmbim të Reza Zarrab, një tregtar ari turko-iranian në arrest në SHBA, i cili pranoi të merrte pjesë në një konspiracion për të ndihmuar Iranin të shmangte sanksionet ekonomike të SHBA. Zarrab dëshmoi se Erdogan gjithashtu mbështeti përpjekjet. Në prill të vitit 2018, kur Brunson u nis në gjyq, Trump e quajti atë në Twitter “një zotëri të shkëlqyer dhe udhëheqës të krishterë i cili u përndoq në Turqi pa asnjë arsye.” Në korrik, Trump shkroi: “Një turp total që Turqia nuk do të lirojë nga burgu një pastor të respektuar të SHBA, Andrew Brunson dhe është mbajtur peng shumë larg”. Më 26 korrik, Trump kërcënoi Turqinë me “sanksione të mëdha”, të parat e të cilave u imponuan më 1 gusht, duke synuar çdo pasuri apo interesat e biznesit të ministrit të Drejtësisë të Turqisë, Abdulhamit Gul dhe ministrit të Brendshëm, Sulejman Soylu.

Pse sanksionet e tilla do të ndikojnë në ekonominë e Turqisë?

Normalisht nuk do të ishte kështu. Por ekonomia turke ishte prej kohësh nervoze, me lirën nën presion, me një nga deficitet më të mëdha të llogarisë korrente në tregjet në zhvillim, që nxit inflacionin dhe pengon aftësinë e kompanive për të shlyer kreditë e tyre në valutë. Sanksionet që ngadalësojnë rrjedhën e fondeve në Turqi, ose thjesht shqetësojnë investitorët, shtojnë presionin mbi monedhën. Dhe SHBA po kërcënon sanksione shtesë nëse Brunson nuk lirohet.

Çfarë e shpjegon qëndrimin e Turqisë?

Për Erdogan, grushti i dështuar i korrikut 2016 mbetet një lëndim i keq. Po ashtu, hezitimi i Uashingtonit për ekstradimin e Gulenit, të cilin Erdogan e fajëson për frymëzimin e një “shteti të thellë” që është infiltruar në shërbimet e sigurimit të Turqisë, në shkolla dhe në gjykata. Zyrtarët amerikanë thonë se dëshmia e Turqisë kundër Gulenit, i cili u zhvendos në SHBA dy dekada më parë dhe jeton në një kompleks në malet Pocono, është e pamjaftueshme për ta ekstraduar atë. Ndërsa zyrtarët turq thonë se, çështja Brunson është një çështje gjyqësore dhe jopolitike. Erdogan ushqeu dyshimet e SHBA se ai është duke u angazhuar në “diplomacinë peng” duke sugjeruar vitin e kaluar se të dy vendet mund të “tregtojnë” Brunson për Gulen. Në rastin e SHBA-së, në të cilin Zarrab është një dëshmitar bashkëpunues, Turqia pretendon se bindja e Mehmet Hakan Atilla, ish-kreu i bankave ndërkombëtare në “Halkbank“ në pronësi shtetërore, u mbështet në prova të fabrikuara nga pasuesit e Gulenit. Në Siri, ku të dy kombet po luftojnë kundër forcave të Shtetit Islamik, SHBA dhe Turqia janë në kundërshtim me mbështetjen e SHBA për një milici të udhëhequr nga kurdët, që Turqia thotë se është një zgjerim i një grupi terrorist aktiv në Turqi, për më shumë se tre dekada. Pastaj ekziston plani i Turqisë për të blerë një sistem mbrojtës raketo nga Rusia, që nuk është në përputhje me ato të përdorura nga anëtarë të tjerë të NATO-s.

A mund të shpëtohet martesa SHBA-Turqi?

Ndoshta, duke pasur parasysh interesat e përbashkëta që penguan mosmarrëveshjet e kaluara duke u përshkallëzuar në një këputje të përhershme. Turqia varet nga investimet e huaja afatshkurtra nga amerikanët dhe të tjerët që udhëhiqen nga Uashingtoni. Ndërkohë, SHBA nuk ka aleatë të besueshëm në Lindjen e Mesme, një rajon ku Rusia dhe aleati i saj Irani janë të pandashëm. Trump po premton një linjë shumë më të ashpër kundër Iranit dhe mund të mos dëshirojë ta shtyjë Turqinë, e cila ka ushtrinë e dytë më të madhe të NATO-s, shumë larg në kampin kundërshtar.

Nuk priten zhvillime të mira për lirën turke

Agjencia e Vlerësimit të Kreditit, “S&P“ tha së fundmi se, Turqia ka të ngjarë të përballet me një recesion vitin e ardhshëm, pasi shkurtoi vlerësimin e vendit në B+. Shërbimi i Investitorëve të “Moody’s“, nga ana tjetër, vetëm pak minuta më vonë pasoi me një zhvlerësim prej një niveli. Nëse “S&P“ ka të drejtë, ky është një lajm i keq për monedhën duke lënë gjithashtu bankën qendrore të vendit me një dilemë. Edhe pse inflacioni i çmimeve të konsumit është përshpejtuar në 15.8% dhe fitimet e çmimeve të prodhuesve janë në 25%, politikëbërësit janë të dyzuar për rritjen e normave të interesit. Në mënyrë zhgënjyese, Komiteti i Politikës Monetare e la normën referencë të pandryshuar në takimin e 24 korrikut, duke përmendur shqetësimet rreth dobësimit të kërkesës së brendshme.

Problemi i Inflacionit

Inflacioni i çmimeve të prodhimit, që zakonisht transmetohet në çmimet e konsumit, është shqetësim i madh. Përpjekja e përbashkët e Bankës Qendrore dhe e Agjencisë për Rregullimin dhe Mbikëqyrjen Bankare ndaloi firmat financiare që dëshironin të rregullonin këmbimet valutore të huaja nga huamarrja në normën e riblerjes, duke i shtyrë ato të përdorin normën më të shtrenjtë. Politika monetare është shtrënguar me një emër tjetër. Një linjë kreditimi prej 3 miliardë dollarë nga Katari do të ndihmojë në kapërcimin e sistemit financiar, por është një pikë uji në oqean krahasuar me nevojat themelore të rifinancimit të Turqisë. Nga ana tjetër, është e vërtetë se këto masa kanë pasur sukses në ndalimin e rënies së lirës ​​dhe monedha është forcuar në gati 6 dollarë nga më shumë se 7 dollarë, që regjistroi në mes të gushtit. Shtrëngimi i likuiditetit nga ana e zyrtarëve ka ngadalësuar rënien e lirës. Banka Qendrore do të duhet të rrisë normat në mënyrë që të arrijë inflacionin. Kjo duket se e përball atë me një zgjedhje të vështirë: shtrëngimi i politikës monetare tani dhe të përballet me rrezikun e ngadalësimit të ekonomisë ose të mos ndryshojë politikën monetare duke i dhënë ekonomisë fuqinë që duhet për të përballuar stuhinë e ardhshme. Në këtë pikë, zgjedhja është midis një recesioni të shkurtër dhe të mprehtë, ose një më të gjatë dhe shumë më të dhimbshëm. Vonesa e rritjes së normës së interesit do të sigurojë që inflacioni të mbetet jashtë kontrollit dhe tkurrja do të jetë më e rëndë. Nëse politikëbërësit nuk marrin masa vendimtare, Turqia do të duhet të përgatitet për një recesion të rëndë. Normat e rritjes vjetore prej 7 për qind rrezikojnë të bëhen pjesë e së shkuarës.

Përpjekjet e autoriteteve për të ndalur rënien e lirës

Ndërkohë që autoritetet turke mund ta kenë penguar hemoragjinë e lirës, masat e tyre mund t’i kushtojnë borxhit të vendit dhe tregjeve të kapitalit. Duke shtrydhur likuiditetin jashtë tregut të këmbimeve valutore, rregullatori bankar i detyroi spekulatorët të vinin baste kundër lirisë për të mbyllur pozicionet e tyre. Kjo gjithashtu e bëri shumë më të vështirë për investitorët e huaj në bono dhe stoqe vendase për të mbrojtur rrezikun e monedhës së tyre. Obligacionet 5-vjeçare në monedhën vendase u rritën më shumë se 250 pikë bazë, në një rekord të ri. Kjo është një shenjë se veprimet e ndërprerjes së hendekut për të frenuar rrëshqitjen e monedhës kishin pasoja të paqëllimshme, madje edhe kur lira bëri një rimëkëmbje mbresëlënëse. “Rreziku është që po e lëshon fëmijën në ujin e banjës”, thonë ekspertët. Investitorët e huaj shkëmbejnë dollarë dhe euro me lirën turke, të mbajtura nga bankat lokale nëpërmjet marrëveshjeve të ardhshme për të vendosur baste mbi monedhën, si dhe për të mbrojtur ekspozimin e tyre në vend. Kështu, kur Agjencia për Rregullimin dhe Mbikëqyrjen Bankare kufizoi transaksionet e huadhënësve vendas dhe transaksionet e shkëmbimit në 25% të kapitalit aksioner, likuiditeti filloi të thahet, normat u rritën dhe shumë investitorë kishin pak mundësi, veçse të shkarkonin asetet e tyre. Lira turke në mënyrë efektive është bërë “e padobishme”, thonë ekspertët e tregut. Banka Qendrore e Turqisë po e shtrin likuiditetin në tregun vendas duke i detyruar huadhënësit të huazojnë nga dritarja më e shtrenjtë e kreditimit, duke rritur në mënyrë efektive kostot e financimit me 150 pikë bazë.

Nga Roel Korkuti/SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.