“Legalizohen” kriptomonedhat! Shqipëria do të jetë një nga vendet e parë në Europë që rregullon me ligj tregtimin e aktiveve virtuale

Shqipëria do të jetë një ndër vendet e para në Europë që do të rregullojë me ligj monedhat virtuale. Ministria e Financave ka përgatitur për këtë qëllim projektligjin “Për tregjet financiare të bazuara në teknologjinë e regjistrave të shpërndarë”.

Projektligji synon të rregullojë gjithë infrastrukturën mbi bazën e së cilës funksionon teknologjia e regjistrave të shpërndarë ose “distributed ledger technology” (DLT). Ligji i ri do të vendosë kushtet për licencimin, ushtrimin e aktivitetit të operatorëve dhe bursave, mbikëqyrjen e tyre, si edhe kushtet për emetimin e tokeneve digjitale dhe monedhave virtuale.

Gjithashtu, ai do të përcaktojë rregullat për tregtimin e këtyre aktiveve, ofruesit e shërbimeve të kujdestarisë për palët e treta, si dhe parandalimin  e praktikave abuzive në treg, përmes masave që nga gjobat e deri te referimi për ndjekje penale. Nga ana tjetër, ky akt do të japë garanci ligjore për investitorët që do të jenë të interesuar për të ushtruar veprimtari biznesi të lidhura me asetet virtuale. Sipas qeverisë, një nga qëllimet e ligjit është edhe tërheqja e investimeve të huaja.

Projektligji përcakton Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare (AMF) si institucioni që vlerëson të gjitha aspektet rregullatore dhe përputhshmërinë me kërkesat ligjore, si dhe Agjencinë Kombëtare të Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), si enti që vlerëson kriteret dhe kërkesat teknologjike të paraqitura nga subjekti që kërkon të marrë licencë.

Sipas relacionit, objektivi që synon projektligji nëpërmjet rregullimit dhe vënies nën mbikëqyrje të tekonlogjisë së re është shfrytëzimi sa më i mirë i të gjithë potencialit të fintech dhe të teknologjisë DLT; ulja potenciale e kostovo të sistemit të pagesave; nxitja e financimeve për ekonominë vendase nëpërmjet burimeve alternative të financimit; tërheqja e investitorëve të huaj dhe krijimi i përfitimeve ekonomike për vendin.

Sipas qeverisë, rregullimi i tekonologjisë “Distributed Ledger” në lidhje me tokenat digjitale dhe monedhat virtuale synon të ndalojë shprehimisht ndalimin e operimit të një Burse DLT, në mënyrë të pa autorizuar në territorin e Republikës së Shqipërisë. Gjithashtu, kjo nënkupton edhe ndalimin e ofrimit të aktiveve virtuale me ofertë fillestare në mënyrë të paautorizuar dhe ndalimin e kryerjes së aktivitetit të kujdestarit të palëve të treta; AMF merr kompetenca ekskluzive për bllokimin e llogarive për këdo që dyshohet se kryen mashtrim apo abuzim me tregun dhe mund të vendosë sanksione të rënda  administrative dhe penale në rastet e abuzimit (nga 12 milionë lekë deri në 18 milionë lekë si gjobë administrative dhe referim tek Kodi Penal, në rast të veprave penale).

Aktivet virtuale, tregu 130 mld USD

Kriptovalutat janë asete virtuale, tregtimi i të cilave është rritur vrullshëm në vitet e fundit. Sipas të dhënave nga Autoriteti Europian i Titujve dhe Tregjeve (ESMA), në fillim të këtij tregu global i aktiveve virtuale kishte një vlerë prej rreth 130 miliardë dollarësh amerikanë dhe përfshinte rreth dymijë asete të ndryshme.

Duke qënë se në shumicën e vendeve aktiviteti i lidhur me asetet virtuale është i parregulluar, ESMA ka shprehur shqetësimin e saj për rastet të shumta mashtrimi nëpërmjet emetimit dhe tregtimit të këtyre aktiveve virtuale. Shqetësim për kriptomonedhat kanë shprehur edhe shumica e autoriteteve rregullatore të trgjeve financiare, përfshi bankat më të rëndësishme qendrore. Për këtë qëllim, disa vende kanë nisur hartimin dhe miratimin e ligjeve për të rregulluar këtë aktivitet. Vendet e para që kanë miratuar ligje të posaçme për këtë qëllim janë Malta, Franca dhe Lihtenshtejni.

Shumica e vendeve të tjera janë duke aplikuar të ashtuquajturat “regulatory sandboxes”, që përfaqëson një ambient testimi, ku Autoriteti kompetent përkatës teston tregun duke lëshuar licenca me afat të shkurtër dhe vlerëson të gjitha rreziqet dhe problematikat që has tregu përpara se të hartohet një ligj kombëtar, ndërkohë që nuk frenon bizneset inovative të shfrytëzojnë idetë e tyre.

Megjithëse në Europë ky fenomen “regulatory sandboxes” është kthyer në një tendencë, në Shqipëri kjo praktikë nuk gjen mbështetje te ligjet bazë të Autoriteteve Kompetente, që nuk kanë të drejtë të lëshojnë rregullore me qëllimin e testimit të tregut si dhe identifikimit të problematikave.

Avantazhet e kriptomonedhave

Projektligji i ri synon të krijojë avantazhe ekonomike për vendin nga përdorimi i tekonologjisë DLT.

Emetimi i rregulluar sipas këtij projektakti të tokeneve digjitale dhe monedhave virtuale (Initial Coin Offering – ICO) dhe i tokeneve digjitale të titujve (Securities Token Offering – STO) krijon premisa për sigurimin e një burimi alternativ financimi për hapjen e bizneseve të reja dhe bizneseve të tjera inovative që do ta kishin të vështirë ose të kushtueshme për të mbledhur kapital përmes kanaleve tradicionale të financimit. ICO/STO, gjithashtu, mund të ofrojnë një mjet të shpejtë dhe efektiv për të mbledhur para nga një bazë e diversifikuar investitorësh.

Nga ana tjetër, kjo mund të përfaqësojnë një mundësi tërheqëse investimi, duke përfshirë edhe investitorët e vegjël që zakonisht nuk kanë akses në financimin e investimeve të tyre në fazën fillestare. Kjo krijon mundësi për rritjen e përfshirjes financiare.

Një tjetër fushë në të cilën teknologjia e regjistrave të shpërndarë ka potencial të ndryshojë rrënjësisht strukturën e operimit dhe modelin e biznesit, është ajo e remitancave. Me një fluks hyrës prej 1.2 miliardë eurosh në vitin 2018, remitancat mbeten një nga kontribuesit kryesorë në zhvillimin ekonomik të vendit, duke tejkaluar fluksin hyrës të investimeve të huaja direkte. Nga ana tjetër, një studim i Bankës së Shqipërisë vëren se kostot e lidhura me dërgimin e remitancave variojnë nga 5 – 24 % të shumës totale të dërguar, me një mesatare prej 8,64%, duke bërë kështu që pjesa më e madhe e remitancave të transferohet në rrugë joformale .

Një nga botuesit më prestigjoz në fushën e teknologjisë, Medium, ka kryer një studim krahasimor mes instituconeve të dergesave të parave tradicionale dhe atyre të bazuara në DLT, ku ka konstatuar se automatizimi i proceseve të ndërlikuara të dërgimit të remitancave nëpërmjet përdorimit të teknologjisë së regjistrave të shpërndarë rezulton në dërgesa parash 388 herë më të shpejta dhe deri në 128 herë më të lira.

Më në përgjithësi, i ashtuquajturi ‘tokenizim’ i aseteve shihet si një trend afatgjatë, që ka potencialin për të krijuar rezultate të dobishme si për pjesëmarrësit e tregut, ashtu edhe për investitorët.

Tokenizimi është një metodë që konverton të drejtat ndaj një aktivi në një token dixhital. Tokenizimi është një mënyrë efektive për të përfaqësuar pronësinë e aseteve në Teknologjinë e Regjistrit të Shpërndarë (DLT). Virtualisht, çdo gjë mund të tokenizohet, duke filluar nga mallrat fizikë tek instrumentet financiare tradicionale. Tokenizimi ka potencialin për të rritur likuiditetin e disa aktiveve financiare, p.sh., aksioneve të palistuara ose huatë sindikale, duke e bërë më të lehtë dhe më të shpejtë transferimin e pronësisë. Ai, gjithashtu, mund të zvogëlojë nevojën për ndërmjetës.

Krahas avantazheve të sipërlistuara, teknologjia DLT gjithashtu mundëson përdorimin e kontratave të zgjuara (smart) kontrata të cilat cila përmbajnë një set rregullash dhe kushtesh të cilat vënë në lëvizje reagime të paracaktuara dhe që vetëzbatohen automatikisht në rast të përmbushjes së kushteve të përcaktuara në të.

Përdorimi i kontratave smart kanë një potencial të jashtëzakonshëm në uljen e kostove të transaksioneve ekonomike duke zëvendësuar ndërmjetësuesit tradicionalë të transaksioneve si noterët ose sistemet e pagesave me një programe të automatizuara. Në këtë mënyrë përdorimi i kontratave të zgjuara mund të japë rezultate pozitive si për pjesëmarrësit e tregut, ashtu dhe për konsumatorët fundorë.

Rreziqet e këtij tregu

Ashtu si në rastin e instrumentave financiare trandicionale, edhe për tokenat digjitale dhe monedhat virtuale risku që lidhet me investitorët ka të bëjë me shkallën e ndërgjegjësimit të tyre mbi kuptimin e ketyre instrumentave dhe rreziqeve nga investimi në to.

Në lidhje me këtë risk, projektligji parashikon në një kre të posaçëm kërkesat në lidhje me emetimin e aktiveve virtuale duke përcaktuar detyrimet e shoqërisë emetuese dhe detyrimin për publikimin e prospektit, apo akt-ofertës pas miratimit nga AMF dhe AKSHI.

Kërkesat që duhet të përmbajë një prospekt për tokenet digjitale të titujve janë të njëjta me kërkesat e parashikuara në projektligjin “Për tregjet e kapitalit”. Gjithashtu, në mbrojtje të integritetit të tregut, projektligji parashikon ndalimin e praktikave abuzive me tregun, siç janë manipulimi i tregut apo tregtimi i bazuar në informacion të privilegjuar.

Për personat që tentojnë të kryejnë praktika abuzive, projektligji i referohet Kodit Penal dhe ligjeve të tjera në fuqi për përgjegjësinë penale të personave juridikë.

Shumëllojshmëria e aktiveve virtuale të emetuara dhe të drejtat e ndryshme që ato ofrojnë mund të mos kuptohen lehtësisht nga investitorët, prandaj prioritet i punës të Autoriteteve përgjegjëse mbetet  çështja e edukimit financiar të investitorëve, si dhe përshtatshmëria e tyre me llojin e investimit që do të kryejnë. Kështu, në rastin e sipërmarrjes së automatizuar të investimeve kolektive është vënë kufizimi që investitorë në këto skema të jetë vetëm investitorët profesionistë.

Nga praktika ndërkombëtare, një pjesë e bizneseve, që mbledhin kapital nëpërmjet ICO-ve, janë në fazat fillestare të zhvillimit dhe mundësia që këto biznese të dështojnë është e lartë. Si rrjedhojë, investitorët janë të eskpozuar ndaj një risku të konsiderueshëm për të humbur kapitalin e tyre.

Për të adresuar këtë risk, projektligji parashikon rolin e agjentit, si subjekt i specializuar që ndihmon shoqëritë emetuese në plotësimin e kërkesave ligjore në lidhje me emetimin e tokeneve digjitale dhe monedhave virtuale dhe njëkohësisht garanton autoritetet përgjegjëse për pajtueshmërinë me kërkesat ligjore.

Tregu dytësor

Shumë çështje që kanë të bëjnë me tregtimin e aktive virtuale në platforma të specializuara, në thelb nuk janë të ndryshme nga problemet ekzistuese të aplikueshme në tregjet tradicionale të titujve.

Problemet që shfaqen janë garantimi i burimeve të nevojshme që platforma të kryejë në mënyrë efektive aktivitetet e saj, si dhe për të adresuar rreziqet që mund të lindin prej tyre; krijimi i procedura të përshtatshme për të siguruar tregtim të drejtë dhe të rregullt; masa për të parandaluar konfliktet e mundshme të interesit dhe akses në shërbimet e saj në mënyrë jodiskriminuese.

Ndja, projektligji  përcakton kërkesat kërkesat që duhet të plotësojnë Bursat që përdorin teknologjinë e regjistrit të shpërndarë (DLT), ku janë përcaktuar ndër të tjera: kapitali i nevojshëm i Burses që varion nga 20 milion lekë në 90 milion lekë në varësi të llojit të licencës së Bursës; shmangia e konfliktit të interesit; domosdoshmeria e krijimit të procedurave të përshtatshme; përgjegjësitë e bursës

Një tjetër konsideratë e rëndësishme në lidhje me integritetin e tregut është fakti se investitorët zakonisht kanë akses drejtpërdrejt në platformat e tregtimit të aktiveve virtuale, pa përfshirë ndërmjetësuesit e autorizuar, e cila ngre problemin nëse platformat janë në gjendje që në mënyrë efektive të kryejnë kontrolle mbi këta klientë.

Në adresim të këtij risku, projektligji parashikon domosdoshmërinë që Bursa DLT të ketë procedura dhe sisteme të brendshme që garantojnë të drejtën e klientëve të saj, për të patur mundësi të drejtpërdrejtë në Bursen DLT pa ndërmjetësim.

Investitorët mund të zgjedhin të mbajnë vetë asetet e tyre virtuale, dmth. ata janë në kontroll të plotë të çelësave të tyre privatë, duke përdorur si magazine ruajtje hardëare ose software. Avantazhi kryesor i kësaj metode është se investitori mbetet pronari i vetëm i çelësave të tij privat në çdo kohë, gjë që zvogëlon rrezikun e një hakerimi, pasi nuk ka asnjë pikë qendrore të dështimit.

Megjithatë, jo të gjithë investitorët mund të kenë ekspertizën dhe pajisjet e nevojshme për të mbajtur të sigurt çelësin e tyre privat si duhet. Gjithashtu, ky model mund të jetë i papërshtatshëm për disa lloj investitorësh, p.sh., investitorë institucionalë, ku disa individë dhe jo vetëm një duhet të kenë kontrollin e aseteve virtuale.

Investitorë të tjerë u besojnë kujdestarinë e aktiveve të tyre virtuale ofruesve të shërbimit të kujdestarisë, të cilat mbajnë aktivet virtuale (p.sh. çelësat privatë) në emër të investitorit dhe kanë të paktën disa kontrolle mbi këto aktive virtuale. Projektligji rregullon kujdestarin e portofolit të palëve të treta, duke përcaktuar kërkesat për licencimin e tyre duke kërkuar edhe një licencë të kufizuar nga Banka e Shqipërisë nisur nga natyra e funksioneve që kryen ky subjekt.

Një nga risqet që paraqitet në këtë aspekt lidhet me kërkesat për ndarjen e aktiveve të klientit. Në projektligj është përcaktuar se kujdestari i portofolit duhet të implementojë sisteme dhe të garantojë vecimin e fondeve të klientëve.

Ersuin Shehu/SCAN Magazine 

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.