Lëvizjet e pritshme të bursës!

Drejtori i ALSE, Artan Gjergji, bën bilancin e vitit të parë të aktivitetit të bursës dhe tregon pritshmëritë për hapin më të rëndësishëm, nisjen e tregtimit të titujve të kompanive private.

Nga Ersuin Shehu e Ola Mitre

 Bursa e parë funksionale shqiptare mbush një vit në muajin shkurt, ndërsa përgatitet të hedhë hapin e radhës, edhe më të rëndësishëm: hapjen për tregtimin e titujve të sektorit privat. Në një intervistë për “SCAN Magazine”, drejtori i përgjithshëm i Bursës Shqiptare të Titujve (ALSE), Artan Gjergji, thotë se bilanci i vitit të parë të aktivitetit ka qenë edhe më i mirë se pritshmëritë. Deri në fund të vitit 2018, në Bursë u realizua një volum tregtimi prej 21 milionë eurosh, me gjithsej 110 mijë tituj të tregtuar.

Sipas kushteve të licencës, në vitin e parë të aktivitetit bursës i lejohej vetëm tregtimi i titujve të borxhit qeveritar. Që nga 23 shkurti, ALSE ka të drejtë të nisë edhe tregtimin e titujve të emetuar nga kompani private.

Sipas Gjergjit, bursa pritet të jetë gati për ta bërë këtë në muajin maj të këtij viti. Nisja e tregtimit tashmë lidhet kryesisht me bërjen operativ të regjistrit të titujve, ALREG. Kjo shoqëri u licencua nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare në fund të janarit, ndërsa duhet të marrë edhe një licencë të dytë nga Banka e Shqipërisë, për të funksionuar si sistem pagesash.

Kur ALREG të jetë gati, bursa mund të hapë dyert për tregtimin e titujve të borxhit apo kapitalit të ndërmarrjeve private.

Bursa Shqiptare e Titujve nisi aktivitetin në 22 shkurt të vitit të kaluar. Mund të bëni një bilanc të këtij viti të parë?

Ka qenë një periudhë mjaft intensive për aktivitetin e Bursës. Për hir të së vërtetës, kjo ka qenë edhe më pozitive se pritshmëritë tona, që ishin më modeste, edhe për shkak të stadit të zhvillimit të tregut financiar në vend.

Kemi pasur një vit të parë financiar me aktivitet mjaft të kënaqshëm tregtimit, të kryer nga 4 shoqëritë e brokerimit banka, që janë anëtare të bursës. Sipas kushteve të licencës, tregtimi është përqendruar në dy instrumente, obligacione dhe bono thesari, sipas kushteve të përcaktuara në licencë për vitin e parë të aktivitetit.

Nga 22 shkurti që ne nisëm tregtimin deri në 31 dhjetor 2018, kemi ekzekutuar një volum tregtimi prej rreth 21 milionë euro dhe rreth 110 mijë tituj të tregtuar. Gjithsej, janë kryer rreth 130 transaksione.

Sipas llojit, kanë dominuar kryesisht transaksionet ndërmjet bankave, më shumë sesa transaksionet bankë-klient apo klient-klient. Kjo është e kuptueshme, po të kemi parasysh se shkalla e përfshirjes së qytetarëve në tregun financiar ende lë shumë për të dëshiruar.

Por, mendoj se me kalimin e kohës, qytetarët që zotërojnë tituj do ta kuptojnë se në bursë mund të gjejnë një çmim më të mirë për titullin që duan të tregtojnë. Për sa i takon kohës, së kryerjes së transaksionet, shumica e veprimeve, mbi 65%, janë kryer brenda sesioneve të orarit zyrtar të tregtimit.

Për sa i takon llojit të titujve të tregtuar, në vitin e parë kanë dominuar transaksionet me obligacione thesari. Mes të tjerash, kjo tregon zgjerimin e bazës së investitorëve në titujt afatgjatë të qeverisë. Sipas maturimit, obligacionet që janë tregtuar më shumë janë obligacionet 5-vjeçare. Por, një tregtim në masë të konsiderueshme kanë edhe obligacionet 10 vjeçare.

Të jemi realistë: këto shifra mund të jenë modeste në raport me vendet e rajonit, por në raport me stadin e zhvillimit të tregut të titujve në Shqipëri, mund të them se pritshmëritë janë kaluar disa herë. Shpresojmë që viti 2019 të jetë edhe më pozitiv.

Kur do të jetë gati ALSE të nisë tregtimin e titujve të kompanive private?

Përgjigjja për këtë pyetje mund të ndahet në dy momente: momenti juridik, kur Bursa lejohet ligjërisht të tregtojë tituj të sektorit privat, si edhe momenti teknik, kur ne mund ta bëjmë këtë. Momenti teknik ka lidhje me gjithë infrastrukturën e nevojshme dhe kryesisht ndërlidhjen eme sistemet e pagesave.

Nga pikëpamja ligjore, kufizimi përfundon një vit pas nisjes së aktivitetit. Pas datës 22 shkurt, ne mund të nisim tregtimin e titujve privatë në bursë, qofshin tituj kapitali apo tituj borxhi. Pra, ligjërisht nuk kemi asnjë pengesë pas kësaj date.

Problematika lidhet kryesisht me mungesën e një infrastrukture të plotë për funksionimin e tregut, problematikë që ka ekzistuar historikisht, për shkak të zhvillimit modest të tregut të kapitalit. Një nga institucionet që kanë munguar ka qenë depozitari i titujve.

Kjo është në njëfarë mënyrë hipoteka e titujve, vendi ku mbahen të dhënat mbi pronësinë e titujve. Për titujt qeveritarë, depozitari administrohet nga banka qendrore dhe kjo ka qenë arsyeja që nuk ka na ka penguar të tregtojmë tituj të qeverisë.

Për titujt e kompanive private një institucion i tillë mungonte dhe aksionerët e bursës kanë marrë iniciativën për ngritjen e një depozitari, që u licencua në fund të muajit janar nga AMF. Pas licencimit, ALREG duhet të realizojë edhe ndërlidhjen teknike me bursën, për marrjen e informacionit të tregtimit dhe me sistemet e pagesave të Bankës së Shqipërisë, për ekzekutimin e pagesave.

Në pritshmëritë tona, një proces i tillë pritet të mbyllet brenda fundit të prillit ose fillimit të majit. Pra, për t’ju përgjigjur pyetjes suaj, teknikisht, mendoj se pas muajit maj do të mund të tregtojmë çdo titull të emetuar nga kompanitë private në Republikën e Shqipërisë.

Në vitet e fundit, tregu i obligacioneve të shoqërive private ka pasur një lloj zhvillimi. Nga aq sa po e studioni tregun, besoni se do të jetë e afërt dita kur kompanitë private të nisin realisht një tregtim të titujve me ofertë publike në Bursë?

Ka një rritje të interesit të bizneseve për përdorimin e obligacioneve për të financuar aktivitetin e obligacioneve private. Deri tani, emetimi i obligacioneve është bërë me ofertë private, edhe sepse nuk ka ekzistuar një treg kapitali ku titujt të mund të nxirreshin në ofertë publike.

Janë pesë kompani të mëdha private që kanë emetuar këto instrumente për të marrë borxh. Totali i obligacioneve të emetura deri tani është rreth 60 milionë euro. Në momentin që këtyre bizneseve do t’iu duhen fonde në sasi më të mëdha, mendoj se natyrshëm do të kalojnë te oferta publike.

Pritshmëritë tona janë shumë të mëdha. Në momentin që do të nisin ofertat publike, mendojmë se volumet do të rriten ndjeshëm.

Ne jemi në kontakte të vazhdueshme me biznese potencialisht të interesuara dhe që e njohin procedurën e emetimit të letrave me vlerë. Shohim që ka një qasje që është e orientuar sidomos drejt emetimit të obligacioneve, të paktën në një moment të parë.

Kjo vjen për dy arsye. Së pari, biznesi është mësuar me konceptin e huamarrjes. Në këtë rast, thjesht ndryshon instrumenti, nga kredi bankare në emetim i titujve të borxhit. Në rastin e aksioneve, çështja është që të ndryshojë mentaliteti.

Bizneset shqiptare kanë kryesisht një zanafillë mbi baza familjare dhe vazhdojnë ta ruajnë konceptin e bërthamës dhe të dëshirës për ta ruajtur pronësinë brenda familjes. Ende e shohin me skepticizëm heqjen dorë nga pronësia e aksioneve. Pritshmëritë tona janë që brenda vitit 2019 të kemi emetimet e para me ofertë publike dhe listimet në Bursë.

Megjithatë, lidhur me listimin e aksioneve, ka pasur shprehje interesi nga kompani publike.

Duhet thënë, se ne kemi pritshmëri të mëdha edhe për iniciativat e sektorit publik. Kryeministri ka artikuluar publikisht qëllimin për të listuar në bursë një pjesë të aksioneve të Operatorit të Shpërndarjes së Energjisë Elektrike.

Në dhjetor të vitit të kaluar, në vendimin e këshillit të ministrave për strategjinë e zhvillimit të sektorit energjetik, përfshihet edhe oferta publike e aksioneve të OSHEE. Nuk kemi informacion sesa ka avancuar ky proces në nivel teknik, por nisma në vetvete është shumë pozitive. Në të gjithë vendet e rajonit, qeveritë kanë nxjerrë në ofertë publike një pakicë aksionesh të kompanive strategjive me pronës shtetërore.

Kjo është bërë për dy arsye. E para, për të pasur një çmim më të drejtë, sepse çmimi i bursës është gjithnjë më i drejtë se çmimi i negociuar në tavolinë. E dyta, është politika sociale. Shteti iu ka dhënë mundësinë qytetarëve të bëhen aksionerë në asetet në të cilat kanë kontribuar për t’i krijuar për vite me radhë. Kjo metodë është përdorur në të gjitha vendet e ish-Bllokut komunist, pa përjashtim.

Ne trenin e parë e humbëm, për arsye që politika mund t’i dijë më mirë. Le të shpresojmë që më në fund të kemi një kthesë pozitive dhe të ketë një vullnet real për një hapje të sektorit publik ndaj tregut të kapitalit.

Cilat mund të jenë ndërmarrje tjera qoftë në pronësi të qeverisjes qendrore, por edhe asaj vendore që mund të listohen në bursë?

Ndërmarrjet kryesore janë ato të Ujësjellës-Kanalizime, por jo vetëm. Kemi klubet e futbollit, kompanitë e pastrimit apo të gjelbërimit që janë në varësi të pushtetit lokal, të cilat me një efiçencë më të kujdesshme në menaxhimin e tyre janë kompani potenciale për t’u listuar në bursë, janë potenciale për rritur kapitalin duke u listuar në bursë.

Në anën tjetër, pushteti qendror, edhe pse ka ezauruar pothuajse të gjitha fazat e privatizimit strategjik, përsëri ka disa kompani që janë ende serioze, plotësojnë të gjitha kriteret jo vetëm për t’u listuar në bursë, por edhe kriteret financiare, cilësore dhe sasiore që kërkon si legjislacioni shqiptar përmes Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, ashtu edhe kriteret e listimit pranë Burës Shqiptare të Titujve.

OSHEE-ja pas ristrukturimit, pra kompanitë e reja të krijuara nga ndarja janë kompani me bilance të pastra, janë kompani me asete jo problematike. Është Posta Shqiptare që është një kompani me fitim dhe që është 100% në duar të shtetit, është Autoriteti Portual i Durrësit, është Operatori i Sistemit të Transmetimit.

Pra janë disa kompani, ende strategjike, të cilat duke qenë se qeveria ka filluar të marrë në konsideratë opsionin e privatizmit të paketave të vogla të aksioneve nëpërmjet tregut kapital dhe bursës mund të bëhen pjesë.

Cilat janë përparësitë e listimit të aksioneve të këtyre kompanive në bursë?

E para është në këndvështrimin e pronarit, që është shteti shqiptar. Listimi në bursë i një pakete aksionesh arrin të marrë një çmim më të lartë dhe ky është thelbi i privatizimit. Një shtet, kur ndërmerr këtë proces synon të maksimizojë vlerën e aseteve publike që do të shesë.

Kështu që në rastin tonë, në rastin e një kërkesë shumë të fortë që do të ketë për këto tituj, çmimi që do të dalë nga ky lloj privatizimi do të jetë shumë herë më i lartë se në kushtet e një çmimi të negociuar mes një investitori strategjik dhe qeverisë shqiptare.

Përparësia e dytë  qëndron në anën tjetër që janë investitorët shqiptarë e që ka të bëjë me impaktin social. Qytetarëve shqiptarë, me kursimet e tyre modeste u jepet mundësia të bëhen aksionerë në këto asete publike, që i kanë krijuar me mundin dhe djerrsën e tyre për dekada me radhë.

E treta, çka është edhe më e rëndësishme është impulsi për zhvillimin e tregut të kapitalit, është një mesazh shumë i fortë që qeveria i jep biznesit shqiptar, duke i thënë që ashtu siç unë jam në një “luftë të paepur” ndaj evazionit fiskal, unë si shtet po jap shembullin tim të parë, me ato kompani shtetërore që kam, t’i listoj sepse e dimë që listimi në bursë shoqërohet me presion të lartë për trasnparencë financiare, përgatitje të bilanceve dhe pasqyrave financiare sipas standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit.

Kështu që shteti në këtë rast jep shembullin e parë duke kuotuar 3 apo 4 kompani publike dhe duke qenë transparent financiarisht më shumë se bizneset. Më pas ka edhe “kartën morale” t’i kërkojë biznesit të jetë transparent dh t’i japë fund lojës me bilance të dyfishta.

A është e gatshme Bursa Shqiptare e Titujve të asistojë, qoftë edhe me ekspertizë institucionet shtetërore si UKT apo OSHEE, që tashmë kanë shprehur interes për t’u listuar?

Absolutisht. Një ndër fushat e aktivitetit tonë është pikërisht kjo. Ne, në fazën e shprehjes së interesit për t’u listuar, japim asistencë për çdo subjekt: nuk ka rëndësi nëse pronari është shteti apo privati.

Ne kemi patur raste kur edhe biznese private kanë deklaruar publikisht, si përshembull ‘Balfin Group’ mbi mundësinë e listimit e aksioneve të tyre. Kështu që ne kemi qenë gjithmonë të hapur për të edukuar tregun. Duhet të kuptojmë që tregu është në fazat e tij fillestare dhe ne do të na duhet të edukojmë jo vetëm investitorët, por edhe biznesin në lidhje me alternativat më të mira që ekzistojnë për të rritur kapitalin.

Si do të ndikojë nisja e listimeve private në arkitekturën e sistemit financiar shqiptar?

Në të gjitha drejtimet, zhvillimi do të jetë shumë pozitiv. Tregu i kapitaleve dhe sektori bankar janë dy segmente komplementare me njëri-tjetrin. Ashtu si njeriu ka dy mushkëri, edhe ekonomia ka dy të tilla: sektorin bankar dhe tregun e kapitalit. Të dyja këto mushkëri i japin oksigjen zhvillimit ekonomik.

Nëse Shqipëria do të kishte pasur një treg kapitali, ekonomia do të ishte rritur me ritme shumë më të larta dhe shqiptarët do të kishin më shumë mirëqenie. Biznesi do të kishte më shumë akses në kapital, me kushte më të favorshme, do ishte zgjeruar më shumë dhe do të kishte krijuar më shumë vende pune.

Në anën e kërkesës, shqiptarët për vite me radhë nuk kanë pasur alternativa investimi, përveç instrumenteve qeveritarë. Vitet e fundit, po zhvillohen edhe fondet e pensioneve apo të investimeve dhe kjo është patjetër pozitive; por, në mungesë të alternativave, edhe ato investojnë sërish në të njëjtat instrumente, pra, bono dhe obligacione qeveritare. Sikur të kishte më shumë alternativa investimi, edhe fondet e pensioneve apo investimeve do të kishin qenë më të suksesshme dhe të kishin sjellë norma kthimi më të larta për anëtarët e tyre. Për momentin, investitorët kanë shumë alternativa, secili mund të bëjë zgjidhjen e vet. Qasja e secilit ndaj riskut është e ndryshme. Dikush mund të dojë rrezik të ulët, dikush mund të kërkojë fitim më të lartë, por, natyrshëm, me rrezik më të lartë.

Ç’është më e rëndësishme, bursa ofron mundësinë që instrumenti në të cilin keni investuar të jetë likuid. Nëse doni ta shisni, mund ta bëni këtë në çdo kohë. Nuk do të jetë nevoja që të trokisni në dyert e bankave për të shitur një obligacion, por mund të kontaktoni një broker dhe ta tregtoni atë në bursë, me çmimin që ju doni ta shisni.

Funksionimi i Bursës kërkon një publik që e kupton tregun e kapitaleve dhe që është i gatshëm të investojë në të. Si po punoni në drejtim të sensibilizimit dhe edukimit financiar?

Jemi të ndërgjegjshëm për nivelin relativisht modest të edukimit financiar në vend. Jemi përpjekur të jemi prezentë në publikë dhe media ka bërë një punë të adminrueshme. Kemi punuar me institucionet e arsimit të lartë, përmes leksioneve dhe prezantimeve informuese.

Investimi në bursë natyrshëm kërkon një shkallë të caktuar formimi dhe njohurish. Kjo është arsyeja pse po fokusohemi në radhë të parë te universitetet. Këta individë që sot janë studentë shpejt do të dalin në tregun e punës dhe do të kenë pozicione vendimmarrëse në sektorin privat, por edhe shtetëror. Kemi krijuar edhe rrjetin e institucioneve për edukimin financiar, ku marrin pjesë të gjitha shoqatat që përfshijnë institucionet financiare.

Licencohet ALREG, “hipoteka” e titujve financiarë

Në fund të muajit janar, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare licencoi shoqërinë “Regjistri Shqiptar i Titujve – ALREG”. Licencimi i ALREG ishte një hap i domosdoshëm për të mundësuar tregtimin e titujve privatë në Bursë. Tregtimi në bursë nuk mund të bëhet pa pasur një regjistër ku të mbahen të dhënat e pronësisë mbi titujt dhe të ekzekutohen transaksionet me to.

Megjithatë, ALREG do të ketë nevojë edhe për një licencë të dytë, para se të nisë aktivitetin. Licenca e dhënë më 31 janar nga AMF  i jep të drejtën për klerimin dhe shlyerjen e titujve, ndërkohë që ALREG duhet të aplikojë edhe pranë Bankës së Shqipërisë për t’u licencuar si sistem për shlyerjen e pagesave që ekzekutohen në bursë.

Pasi të licencohet edhe nga Banka e Shqipërisë, ALREG do të kryejë të gjithë procesin e klerimit dhe shlyerjes se transaksioneve në tituj të biznesit, duke i mundësuar Bursës Shqiptare të Titujve, ALSE, hapjen e tregut per tregtimin e aksioneve dhe obligacioneve të korporatave.

ALREG do të ofrojë, shërbimet e regjistrimit, depozitimit, ndryshimet e pronësisë dhe klerimit dhe të shlyerjes së titujve. Aktualisht, shërbimi i klerimit dhe shlyerjes për titujt e qeverisë është i centralizuar në Bankën e Shqipërisë, ndërkohë që i vetmi institucion që ofronte një shërbim të limituar vetëm për aksionet private është Qendra e Regjistrimit të Aksioneve (QRA).

Në treg kishte një mungesë totale të ofrimit të shërbimieve të regjistrimit, klerimit dhe shlyerjes së titujve të kompanive private. ALREG dhe ALSE do të veprojnë të sinkronizuara me njëra-tjetrën në si funksion të tërheqjes së interesit të emetuesve potencialë, ashtu edhe në drejtim të edukimit të investitorëve apo publikut.

ALREG gjithashtu vlerëson se një treg shumë më potencial do të jetë tregu i titujve të pakuotuara në bursë. Në këtë kontekst, një grup klientësh i synuar dhe potencialë si emetues për të përfituar shërbimet e ALREG do të jenë shoqëritë aksionere që kanë një eksperiencë fillestare në tregun e titujve nëpërmjet regjistrimit pranë QRA-së por të shërbyera me një cilësi të dobët; shoqëritë të cilat kanë ofruar apo do të ofrojnë tituj të borxhit privat afatshkurtër dhe afatgjatë në tregun vendas nëpërmjet ofertës private, si edhe transfertat pa pagesë, si trashëgimia, dhurimi apo lënia si kolateral e titujve.

SCAN Magazine 

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.