Pyetja e humbur që na pengon të gjejmë të ardhmen: Majtas a Djathtas? – SCAN MAGAZINE

Shkrim nga Dosti Banushi

Në Revolucionin Francez, anëtarët e Asamblesë Kombëtare që mbështesnin mbretin uleshin djathtas, ndërsa të tjerët që mbështesnin revolucionin uleshin majtas. Sikurse e përshkruante një deputet i asaj kohe, Baron de Gauville, ndarja në anë të ndryshme të parlamentit i ndihmonte ata vetë por dhe popullin gjerë që të dallonin se çfarë qëndrimi mbante secili mbi të ardhmen e vendit.

Kjo ndarje organizative e parlamentit gjatë Revolucionit Francez imponoi për pjesën tjetër të historisë dhe ndarjen ideologjike. E majta dhe e djathta fituan kuptim politik dhe socio-ekonomik në fillimin e shekullit të XX-të, dhe kokëfortësisht vazhdojnë t’i ruajnë ato kuptime edhe sot. Qartazi, praktikat e historisë kanë bërë që dy qëndrimet e kundërta të përqafojnë elementë të tjetrës tek vetja. Ato vazhdimisht thithin mendime të reja, për të mos u dukur si të vetmet gjëra të vjetra në një botë gjithnjë e më shumë inovative. Mirëpo, edhe pse vazhdimisht në kërkim të përmirësimit, e majta dhe e djathta si ideologji kanë themele të qëndrueshme nga ku ngrihet shtëpia që strehon parimet e tyre thelbësore.

Shtëpia e së djathtës ka për themel rëndësinë e individit dhe individualitetit. Mbi këtë themel ajo ngre kolonat e shtetit të së drejtës, tregut të lirë, privatizimit, konkurrencës meritokrate dhe pronës. Çatia mbi kokë është një shtet i përmasave të vogla, që nuk sulmon, nuk ndërhyn, por vetëm ruan dhe mbron.

Shtëpia e së majtës ndërtohet mbi rëndësinë e komunitetit. Parimi i saj është që nëse shoqëria është mirë, atëherë dhe individi brenda saj është mirë. Kolonat që ngrihen sipër këtij themeli janë shteti social, shtimi i barrës fiskale tek shtresa e mesme dhe e lartë e shoqërisë, vështirësimi i trashëgimit të pasurisë, shtetëzimi i ndërmarrjeve private me rëndësi publike dhe shpenzimi i madh nga qeveritë. Çatia mbi kokë është një shtet i fuqishëm që siguron barazi relative mes qytetarëve dhe një ekonomi të demokratizuar. Shteti i “të majtëve” pra mbron duke sulmuar. Është një shtet që ndërhyn me gjithë potencialin e vet në ekonomi duke rishpërndarë të ardhurat dhe sanksionuar ashpër çfarë dëshirohet apo çfarë nuk dëshirohet.

Të dyja këto ideologji, sikurse krijojnë të mira, japin edhe pasoja të padëshirueshme. Në konferencën e konservatorëve të vitit të kaluar, kancelari Philip Hammond, pranoi se “është hapur një hendek i madh midis pritshmërive të politikave të djathta dhe realitetit që ato kanë krijuar.” Ai vazhdoi duke thënë: “Shumë njerëz mendojnë se sistemi nuk po funksionon për ta”.  Ndërsa ekonomisti 83 vjeçar Gar Alperovitz përmbledh disa problematika të së majtës, duke u shprehur së pari se ka një limit specifik që nuk mund të kalohet kur vjen puna tek taksimi i shoqërisë. Limit ka gjithashtu dhe shpenzimi i qeverisë qendrore. “Shumë votues janë në padëshirë apo pamundësi për të paguar më shumë taksa”, argumenton ai. “Për më tepër”, vazhdon Alperovitz, “qeveritë qendrore sa vjen dhe po e humbasin autoritetin e tyre, kjo për shkak se janë shumë të dobëta dhe të ngadalta, shumë arbitrare dhe nganjëherë në pamundësi për të shpenzuar aty ku shoqëria ka vërtetë nevojë. Qeveritë po bëhen demode”.

Për të rregulluar disa nga këto probleme, të dyja këto shtëpi kanë nisur të hapin themele të reja mendimi që do të ofrojnë bazën e nevojshme ideologjike për ndërtimin e kolonave më të sigurta socio-ekonomike. Pandemia po e përshpejton procesin e thithjes së risive nga “dy klasiket”. Ky është sot diskutimi i shekullit të XXI. Një diskutim që fatkeqësisht nuk mund të bëhet në Shqipëri. Nuk mund të ngjitesh në katin e dytë, pa ndërtuar të parin akoma. Këtu ende nuk është bërë debati i shekullit të XX: Majtas a djathtas?

Për të kuptuar se në vendin tonë është i munguar debati parimor dhe ideologjik mjafton të qëmtohet realiteti. Shqipëria prej 7 vitesh tanimë qeveriset nga një parti e vetëshpallur e majtë. Qëllimi i saj dhe arsyeja pse ajo u votua për në pushtet ishte fortësimi i shtetit social dhe minimizimi i padrejtësive socio-ekonomike. Por statistikat ofrojnë një panoramikë ku shihet se ky premtim ka rënë dhe vetë në hendekun e madh të pamundësive.

Sipas një raporti të Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) të vitit 2018, shpenzimet e shtetit për mbrojtjen sociale (duke përjashtuar shëndetësinë) fiksohen në vetëm 9% të Prodhimit të Brendshëm Bruto, shteti i fundit në Evropë. Ndërkohë që, vende si Serbia e kanë 17%. Situata ndez alarme edhe kur studiohet pabarazia financiare. Për vitin 2019-të, statistikat e Agjencisë së Sigurimit të Depozitave tregojnë se 3% e shqiptarëve zotërojnë në total rreth 4.1 miliardë euro në depozita bankare, ndërsa 97% e individëve, zotëron rreth 3.2 miliardë euro. Referuar pabarazisë në konsum, statistikat e INSTAT për vitin 2017, tregojnë se 10% e familjeve në Shqipëri kanë buxhet konsumi 2.5 herë më të madh se 90% tjetër. Indikator ky që përshkruan përfundimisht realitetin e jetuar nga shumë shqiptarë. Një realitet dyfytyrësh që diskriminon shtresat e varfra dhe të mesme.

Pra, sikurse vihet re, qeveria ‘e majtë’ nuk e ka ngushtuar humnerën e thellë të pabarazisë në Shqipëri apo fortësuar vëmendjen ndaj shtetit social, kur krahasohet me normat e rajonit apo vendeve social-demokrate në perëndim. Sikurse qeveria e djathtë dikur, që nuk ishte vetëm e djathtë, edhe qeveria e majtë sot, s’është dhe aq e majtë. Politikat e majta janë shoqëruar gjithnjë me politika të djathta, e të dyja këto kanë asgjësuar njëra-tjetrën, duke mos i dhënë një perspektiv të qëndrueshme realitetit socio-ekonomik në Shqipëri. Për të marrë ca shembuj të kohëve të fundit, Ligji për Arsimin e Lartë është një politikë e djathtë që fut frymën e konkurrencës për fonde në një të mirë publike, që është shmangur nga qeveria e majtë. Po ashtu, politika e heqjes së taksës për biznesin e vogël, u shoqërua me lehtësimin e takës së dividendit. Taksa progresive nuk u shoqërua me luftim substancial të informalitetit apo korrupsionit. Partneriteti Publik Privat, shembulli më flagrant, është një politikë që tregon se edhe qeveria e majtë, ndjen domosdoshmërinë për të gjetur efikasitetin afatshkurtër tek politikat e djathta. Kjo nevojë është pasojë e cila vuhet prej një shteti që nuk e ka vendosur akoma themelin nga ku do ndërtojë mirëqenien e shoqërisë së tij.

“Majtas a djathtas” nuk është thjesht një debat partish, por më shumë se kaq është debat i një kombi. Për të ndërtuar një ekonomi që shijohet prej shoqërisë, duhet vendosur njëherë shtylla kurrizore që do e mbajë atë në këmbë. Shtrirja, përbërja apo  forma e shtyllës kurrizore mund të ndryshojë me ndërrimin e partive që janë në pushtet, por e rëndësishme është që një shtyllë kurrizore të jetë. Do ndërtojmë një ekonomi që fuqizon individin, apo një ekonomi që mbështet komunitetin? Do lehtësojmë sipërmarrjen për të hapur vende të reja pune, apo do rrisim taksimin për të siguruar më shumë të mira publike? Duam të kemi si problem eksternalitetet negative që prodhon e djathta apo do përballim limitet e shpenzimeve dhe taksimit qeveritar që vendos politika e majtë? Vakumi i krijuar prej mungesës së këtyre pyetjeve, mbyt sot edhe komunitetin edhe individin e thjeshtë.

Këto politika kontradiktore nuk përmbajnë organizim mendimi apo ideje dhe as që konturohen brenda një vizioni afatgjatë. Ato veçse sa përpiqen të zgjidhin, në rastin më optimist, probleme afatshkurtra, apo në rastin më pesimist, interesa të cunguara. Ngaqë përplasen, shpikja e tyre është një ngrehinë kaotike prej së cilës mund të përfitojnë vetëm një grup njerëzish. Qartësisht, duke krijuar vetëm gërmadha, ato nuk kanë potencialin t’i përkushtohen zhvillimit të një perspektive të pranueshme socio-ekonomike.

Krijimi i së ardhmes kërkon strukturë dhe koherencë. Këtë e mundëson vetëm ideologjia. Pa u vendosur majtas a djathtas, sikurse thoshte deputeti i Asamblesë Kombëtare, Baron de Gauville, është e vështirë të vendoset dhe qëndrimi që një komb mban për të ardhmen e tij. Shpresa është që mos të priten naivisht vitet të kalojnë. Ato nuk mund të na e sjellin të ardhmen e dëshirueshme pa u përpjekur ne vet për të. Ndaj detyra është që sot të gërmohet themeli ku do vendoset shtëpia e shoqërisë shqiptare. A do jetë kjo një shtëpi e djathtë apo e majtë i takon vizionit ta vendosi. Mirëpo duhet kuptuar se gjendja e pabarazisë në Shqipëri është një ftesë që e thërret këtë detyrë. Detyrë që mund të realizohet vetëm pas debatit: Majtas a djathtas?

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.