Maqedoni e Veriut: Pagë e mjerueshme për “Made in Europe”
“Made in Europe” – kjo tingëllon për blerësit e veshjeve të tekstilit si një sigël për kushte korrekte pune në prodhimin e tyre. Por në të vërtetë rrobaqepëset rropaten për një pagë qesharake. Matur në raportin e kostove të jetesës, kjo pagë është nën nivelin e pagave në Azinë Juglindore.
Në Makedonka, ku dikur ka qenë qendra e industrisë jugosllave të tekstileve, punonin rreth 9000 vetë dikur dhe fabrika u përkiste të punësuarve, shefi nuk fitonte gjë më shumë se punëtorët. Ndërmarrjet funksiononin sipas sistemit të vetadministrimit jugosllav. Po ashtu edhe kushtet e punës ishin mjaft të mira e madje pranë fabrikave kompleksi kishte edhe kopështe fëmijësh për fëmijët e të punësuarve. Kjo ishte pra një zonë e zhvilluar me socializmin e fillimit të viteve 90-të.
Sot në Stip në Maqedoninë e Veriut, pikërisht në të njëjtin vend, ende vazhdojnë të punojnë 9000 vetë në industrinë e tekstilit, shumica janë gra, pothuajse asnjëra prej tyre nuk fiton më shumë se pagën minimale ligjore në Maqedoninë e Veriut: 200 Euro në muaj. Kjo pagë është më e ulët se në Bangladesh apo në Kinë – në raport me kostot e jetesës. Në Maqedoninë e Veriut kostot e jetesës janë katër herë më të larta se paga minimale. Për një familje me katër pjesëtarë duhen 750 Euro.
Lufta për një pagë të drejtë: Këtë qëllim i ka vënë vetes Kristina Ampeva. Ajo ka punuar vite të tëra si rrobaqepëse. Meqënëse ngriti krye kundër pagës për mëshirë, atë e pushuan nga puna. Tani Kristina lufton në një mënyrë tjetër për rrobaqepëset. Ajo ka krijuar rrjetin e saj „Glasen Tekstilek” (Zëri i punëtorëve të tekstilit), që e financon nga donacionet.
„Unë nuk mundesha të krijoj një këshill profesional, punëtoret as nuk e dinë se çfarë është kjo dhe se si funksionon përfaqësimi i të drejtave të punëtorëve. E vetmja mundësi ishte të themeloja një organizate për t’u vetëndihmuar, që më në fund të luftojë kundër shfrytëzimit të punëtoreve.”
Kushte katastrofale pune
Rrobaqepëset jo vetëm që paguhen keq, por edhe trajtohen keq. Puna monotone me trupin vazhdimisht të kërrusur, pluhuri i copave, fabrikat pa ngrohje në dimër dhe të nxehta në vapën e verës. Orë shtesë pune të papaguar, punë me detyrim edhe në fundjavë.
Rrobaqepësja Katarina bën pjesë në rrjetin e Kristinas dhe tregon për gjendjen në fabrika: „Pati një problem me një kolege që punon direkt pranë meje. Shefi i bërtiti asaj, sepse kishte qepur vetëm tre copë, ndërkohë që unë pata bërë dhjetë. Ai i ulërinte asaj duke i thënë, bëj më shumë, bëj më shumë.”
Katarina nuk del dot nga puna. Ajo është e shkolluar si infermiere, por duke mos pasur miq nuk arrij të gjej një punë në shëndetësi, na thotë. Vetëm nëse i jap ryshfet ndokujt. Katarinas do t’i duhet të vazhdojë të qepë për 200 Euro në muaj. „Në dhjetë vjet, qëkurse unë punoj, nuk kam pasur asnjë fundjavë të lirë dhe as nuk kam mundur të pagujë një herë pushime për vajzën time. Vajza është e mbarë, asnjëherë nuk më kërkon para për veshje të kushtueshme. Ajo blen vetëm gjëra të lira dhe mëson mirë. Eshtë e vështirë, o Zot, shumë e vështirë.”
Edhe në Maqedoninë e Veriut ka ndërmarrje, që paguajnë më shumë se paga minimale, që paguajnë orët shtesë dhe i përmirësojnë kushtet e punës. Moda është një sipërmarrje e tillë. Por klientët, e markave të njohura ndërkombëtare duan t’i blejnë ato për sa më pak para. Për qepjen e një këmishe që shitet 60 Euro, firma Moda paguan vetëm 3 Euro për prerjen, qepjen dhe ambalazhimin. Pas siglës „prodhuar në Europë”, me të cilën bëjnë reklamë koncernet, fshihet rëndom paga e ulët dhe shfrytëzimi.
Angel Dimitrov nga firma Moda Stip na thotë:”Markat e mëdha të huaja përpiqen të realizojnë standarde më të larta sociale. Por këto standarde kushtojnë para. Këto duhet t’i paguajmë ne, sepse koncerni nuk paguan. Ata duan standarde, por nuk duan të paguajnë vet.”
Gjendja edhe në vendet tjera të Ballkanit e ngjashme
Kristina Ampeva, aktivistja e tekstileve, përpiqet të bashkojë grupime të ndryshme që të luftojnë për kushte më të mira pune. Autoritetet shtetërore të mbikqyrjes, sipërmarrësit, organizatat joqeveritare nga vendet fqinjë. Situata në të gjithë Ballkanin është e njëjtë, shfrytëzim në kurriz të dinjitetit njerëzor, thotë Aleksandra Vidanovic nga Olof Palme International Center Serbi: „Disa punëtore në Serbi i kanë detyruar të mbajnë pelena, sepse nuk lejoheshin të bënin pushim për të shkuar në tualet. Kjo është shkelje e të çdo të drejte të njeriut.”
Por jo vetëm aktivistja, edhe markat ndërkombëtare nuk duan më t’i pranojnë kushtet jo normale të punës. Një sipërmarrjeje subkontraktuese në Maqedoninë e Veriut iu hoq e drejta e ekskluzivitetit nga i vetmi porositës, prodhuesi gjerman i këmishëve Olymp. Mark Bezner nga Olymp Bietigheim: „Ne vendosëm disa kërkesa që t’u përgjigjeshin standardeve tona duke rregulluar konform edhe pagat e punëtoreve. Në fund kjo sipërmarrje nuk iu përgjigj më kërkesave tona.”
Vazhdimisht ai kishte kërkuar, na thotë Mark Bezner, që të përmirësoheshin kushtet. Olymp për këtë i paguante më shumë kontraktuesit Stobi. Por ky nuk bënte asgjë. Kjo bëri që Stobi të falimentojë dhe 250 punëtore janë të prekura tani. Presioni i koncerneve të mëdha është në rritje, sepse duan të ruajnë imazhin. Konsumatorët janë sensibilizuar dhe ka gjithnjë e më pak syresh që pranojnë të blejnë tekstile të prodhuara në kushte jo njerëzore.
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.
Artikujt e fundit
