Mirëmbajtja përgjysëm e rrugëve! Fatura, mes financimit publik dhe koncesioneve

Fatura e lartë që peshon në arkën e buxhetit të shtetit për mirëmbajtjen e akseve kombëtare në vend, është edhe arsyeja e “justifikuar” e orientimit të qeverisë çdo ditë e më shumë drejt koncesioneve. Diferenca midis pagesës aktuale të përvitshme që bëjnë qytetarët dhe koncesionit është një taksë e shtuar dhe që u vilet drejtuesve të automjeteve në mënyrë të drejtpërdrejtë nga koncesionari.

Kështu nëse mirëmbajtja e 4 mijë kilometrave rrugë në total, akse kombëtare, kryhet përmes taksave mbi karburantin dhe taksave vjetore të automjetit, në rrugët që jepen me koncesion, drejtuesit e mjeteve do të paguajnë edhe një tarifë direkte ekstra. Por sa paguajmë për mirëmbajtjen e akseve, në të shumtën e rasteve të pamirëmbajtura e të amortizuara dhe sa realisht janë nevojat?

Fatura e mirëmbajtjes së rrugëve

Rreth 4000 km rrugë kombëtare që ka vendi ynë në total, menaxhohen dhe mirëmbahen me fondet e Autoritetit Shqiptar Rrugor, ndërsa rrugët rurale financohen dhe mirëmbahen nga Fondi i Zhvillimit të Rajoneve.

Megjithëse çdo vit ka një zë të veçantë në buxhet për të siguruar akse kombëtare normale dhe për të ofruar siguri për qytetarët, e vërteta e hidhur është se shumë prej këtyre akseve lënë për të dëshiruar në këtë drejtim, ku nuk është e rrallë prania e gropave, amortizim dhe çarje në ura, anësore metalike të shkatërruara nga aksidentet dhe të lëna në gjendje të mjeruar, apo tabela të shtrembëruara, të fshira e herë-herë joekzistente.

Megjithatë, Autoriteti Rrugor Shqiptar ka kontrata me 83 kompani që mirëmbajnë akset kombëtare në të gjithë vendin, të ndarë në tre rajone kryesore. Vetëm gjatë vitit që lamë pas, në 11 muaj janë financuar rreth 1 miliard lekë pagesa për kontraktorët dhe kur vjen puna tek rezultatet e mirëmbajtjes, ato bëhen kryefjalë dhe arrijmë t’i shohim vetëm në raste jonormale, si ato me temperatura të ulëta e reshje dëbore apo në raste përmbytjesh.

Kështu, drejtuesit e automjeteve paguajnë rreth 90 milionë lekë në muaj për të pasur infrastrukturë rrugore në standarde normale, apo rreth 250 mijë lekë për 1 km rrugë. Po ashtu, duke marrë në konsideratë numrin e mjeteve të regjistruara në Shqipëri dhe vlerën e harxhuar për mirëmbajtje, tarifa që paguan çdo drejtues mjeti arrin mesatarisht në 25 mijë lekë në vit. Pavarësisht këtij niveli financimi, Autoriteti Rrugor Shqiptar nuk ia del mbanë, për shkak se vlerëson se nevojat janë dy herë më të larta dhe që  këto akse të jenë në nivel të kënaqshëm, duhen së paku 2 miliardë lekë në vit.

Koncesioni, zgjedhje apo domosdoshmëri?

Mirëmbajtja e Rrugës së Kombit, aksi Milot-Morinë, është konsideruar si më i kushtueshmi në krahasim me të gjitha akset e tjera, për shkak të terrenit të vështirë në të cilin gjendet, kushteve klimatike, por edhe faktit se punimet ende nuk kanë përfunduar. Të gjitha këto elemente e detyruan qeverinë që të “kursejë” arkën e saj dhe këtë faturë ta ngarkojë mbi drejtuesit e automjeteve drejtpërsëdrejti dhe mbi qytetarët e tjerë që kalojnë në këtë aks, indirekt, përmes rritjes së çmimit të biletave të udhëtimit që do të pasohen nga kjo masë.

Marrëveshja e lidhur midis Ministrisë së Transporteve dhe konsorciumit që fitoi të drejtën për marrjen me koncesion për 30 vite, “Catalyst”, pas një kalvari të gjatë përplasjesh dhe dritëhijesh, është miratuar më 14 dhjetor të 2016-ës,  nga Këshilli i Ministrave dhe ka hyrë në fuqi me publikimin në Fletoren Zyrtare, më 27 Dhjetor.  Kontrata mes palëve është bërë për herë të parë publike me detaje pas botimit në Fletoren Zyrtare, ku tarifa bazë që do të paguajnë automjetet është përcaktuar në 5 euro, ndërsa sipas kategorive të ndryshme të mjeteve motorike, janë përcaktuar edhe tarifa të ndryshme.

Në kontratë përcaktohet se tarifën bazë 5 euro ta paguajnë autoveturat, mikrobusët dhe mjetet e vogla komerciale. 2.5 euro, do të jetë pagesa për motorë të ndryshëm, ndërsa thuajse dyfishi i pagesës bazë, rreth 11.25 euro do të paguhet nga autobusët normalë, 16.25 euro për kamionët e mesëm dhe autobusët e rëndë dhe 22.5 euro për kamionët më të rëndë, me katër apo më shumë akse. Në kontratë parashikohet që të përjashtohen nga pagesa vetëm katër lloje automjetesh të shërbimeve të ndryshme: Policia Rrugore (jo mjetet e tjera të Policisë së Shtetit), autoambulancat, mjetet zjarrfikëse dhe ato të ushtrisë.

Ndërsa nuk ka asnjë specifikim se si do të përjashtohen nga kjo taksë banorët e zonave që përdorin më shumë rrugën, dhe që janë pjesa më vulnerabël e që preken më së shumti nga kjo kontratë. Koncesionari, që parashikohet të përfitojë minimalisht 8 milionë euro vitin e parë të operimit, deri në 14.3 milionë euro në vitin e 30-të, ka marrë përsipër të kryejë edhe disa punime të lëna përgjysmë në këtë rrugë si ndërtimin e një ure të dytë për makinat dhe një për këmbësorë në Kukës, ndërtimin e gjashtë mbikalimeve dhe një rrethrrotullimi, si dhe ndërhyrje për mirëmbajtje në faqet e maleve, tunel, etj. Rruga e Kombit është e para që jepet me koncesion dhe ende nuk dihet se cilat do të jenë efektet afatgjata të kësaj vendimmarrjeje.

Para për tunelin e Kalimashit

Megjithëse Rruga e Kombit është dhënë zyrtarisht me koncesion, duket se qeverisë shqiptare i është dashur të shpenzojë sërish para për mirëmbajtjen e saj, deri në fillimin e operimit nga kompania “Catalyst” që ka fituar tenderin. Kështu Autoriteti Rrugor Shqiptar, në muajin Gusht 2016, ka publikuar në faqen e Agjencisë së Prokurimeve Publike, tenderin prej 164 milionë lekësh, për mirëmbajtjen e tunelit të Kalimashit.

Në njoftimin e tenderit kohëzgjatja e kontratës përcaktohej në 12 muaj, çka do të thotë se kjo kontratë mirëmbajtjeje ligjërisht do jetë efektive edhe kur kompania koncesionare të fillojë zyrtarisht punën për ndërtimin edhe mirëmbajtjen e këtij aksi. Megjithatë drejtues të Autoritetit Rrugor Shqiptar, kanë detajuar se me fillimin nga puna të koncesionarit, kjo kontratë do të ndërpritet dhe fondet do të rishpërndahen. Arsyeja kryesore e dhënies me koncesion të Rrugës së Kombit, ishin mungesa e financave në buxhetin e shtetit për këtë qëllim.

Lehtësimi nga BB

Banka Botërore duket se do t’i japë një dorë qeverisë shqiptare për mirëmbajtjen e rreth 1300 km rrugë kombëtare për 5 vite, kryesisht akset më kryesore në vend, duke i hequr një barrë të mirë financiare për këtë periudhë, fonde që mund të përdoren për mirëmbajtjen më cilësore të 2700 km të tjera. Në fakt bëhet fjalë për një kredi të nënshkruar midis Ministrisë së Financave dhe Bankës Botërore, në vitin 2015, me afat 25 vjeçar, ku 7 vitet e para janë pa pagesë principali.

Kjo marrëveshje, ndër të tjera, synon uljen e numrit të aksidenteve në 20 për qind në këto vite. Në shtator të vitit që lamë pas, Autoriteti Rrugor Shqiptar hapi ofertat për shpalljen e katër kontratave të mëdha për mirëmbajtjen e rrugëve në të gjithë vendin për një periudhë 5-vjeçare. Kostoja e mirëmbajtjes së rrugëve për këtë periudhë llogaritet 128 milionë euro nga të cilat 65.9 milionë euro do të financohen nga Banka Botërore dhe pjesa tjetër nga fondet e ARRSH.

Financimi do të shkojë për mirëmbajtjen periodike dhe rutinë të rrugëve parësore dhe dytësore të rrjetit kombëtar të menaxhuara nga Autoriteti Rrugor Shqiptar me anë të kontratave të mirëmbajtjes,  me bazë performance. Që do të thotë se paratë do të disbursohen bazuar në arritjen e indikatorëve të përcaktuar në marrëveshjen mes palëve, gjë që pritet të sjellë rritje të ndjeshme të standardeve të mirëmbajtjes, ndryshe nga sa jemi mësuar deri më tani. Konkretisht, mirëmbajtja e rrugëve është ndarë në katër kontrata për katër rajone.

Vetë ministri i Transporteve dhe Infrastrukturës, Sokol Dervishaj, e pranon se mirëmbajtja nuk është në nivelet e duhura për shkak të fondeve të pamjaftueshme.

“Duhet të keni parasysh diçka që për shkak të kulturës sonë të trashëguar dhe eksperiencës 25 vjeçare, ne kemi vërejtur një problem shumë të madh që është planifikimi. Që do të thotë që ne ndërtojmë rrugë por nuk marrim masat e nevojshme, nuk alokojmë fondet e nevojshme për mirëmbajtjen e rrugëve, një komponent shumë i rëndësishëm”, thekson Dervishaj. Ministri ka bërë me dije se nga muaji shkurt, fillon projekti i mirëmbajtjes së rrugëve me Bankën Botërore.

Rruga e Arbrit

Ndërtimi, por edhe mirëmbajtja është arsyeja që do të çojë drejt koncesionit edhe Rrugën e Arbrit, një arterie shumë e rëndësishme për vendin. Pamundësia buxhetore e qeverisë, do të sjellë që edhe në këtë rast, ngarkesa fiskale të shkojë për qytetarët. Së fundmi, kryeministri Edi Rama është shprehur se ka pasur interes, kryesisht dhe nga kompani shqiptare dhe ka bërë me dije se në pranverën e këtij viti, edhe kjo rrugë do të jepet me koncesion.

“Rruga e Arbrit do të fillojë para mbarimit të mandatit dhe do ta mbaroj unë si kryeministër që do të vazhdoj pas 18 qershorit. Në pranverë do të kemi kontratën me fituesin e garës dhe do të nisim Rrugën e Arbrit. Patjetër, procedurat kanë të papritura pasi ka ankime. Si deputet i Vlorës më është dashur të zvarritem për “Lungo Maren“ dhe lumin e Vlorës. Sidoqoftë, Rruga e Arbrit është me procedurat e shtetit shqiptar, gjysmën e vitit të parë të vitit të ardhshëm do të nisim punë”, është shprehur kryeministri Edi Rama. Më herët për ndërtimin e kësaj rruge, është paraqitur një kërkesë e kompanisë kineze “China State Construcion”, e cila është refuzuar, pasi është vlerësuar shumë e lartë.

Për ndërtimin e 27 kilometrave të mbetura të Rrugës së Arbrit, kinezët dhanë një ofertë prej 300 milionë dollarësh, e cila nëse nuk arrihej të përfitohej nga taksa e rrugës, do të subvencionohej nga buxheti i shtetit. Ky aks, konsiderohet një arterie e rëndësishme rrugore, që forcon lidhjen mes Shqipërisë e Maqedonisë,  si dhe me korridoret rajonale.

BERZH: 8 akse me pagesë

Banka për Rindërtim dhe Zhvillim, BERZH ka zhvilluar një studim se cilat rrugë mund të taksohen, me qëllim mirëmbajtjen periodike të tyre. Studimi i publikuar vitin që lamë pas doli në konkluzionin se edhe 8 akse të tjera rrugore duhet të jepen me pagesë. Studimi parashikon që të qarkullohen përkundrejt pagesës, rruga Tiranë-Durrës, Tiranë-Elbasan, Rruga e Arbrit, Levan-Vlorë, Durrës-Fier, Levan-Tepelenë, Elbasan- Kapshticë dhe Tiranë-Hani i Hotit. Tarifa e sugjeruar për këto akse rrugore varion nga 1 deri ne 2.6 euro, ku tarifa më e lartë, i përket Rrugës së Arbrit.

Strategjia për mirëmbajtje 2016-2020

Buxheti i caktuar për mirëmbajtjen e rrugëve aktualisht është vetëm 25%-30% e buxhetit të nevojshëm në këtë drejtim. Shifra është përcaktuar në strategjinë sektoriale të transportit për vitin 2016-2020 e cila është botuar në Fletoren Zyrtare dhe ka hyrë në fuqi në fund të vitit 2016, për zbatimin e së cilës ngarkohet Ministria e Transporteve. Për periudhën 2015-2019 shpenzimet për këtë zë janë vlerësuar 329 milionë euro, ndërkohë që shpenzimet aktuale të buxhetit kombëtar për rrjetin rrugor kanë qenë më pak se pagesat e mbledhura nga përdoruesit, si akciza e karburantit apo taksa e qarkullimit të karburantit.

Në dokument përcaktohet se Shqipëria ka shpenzuar 2,194 euro/km në rrjetin kombëtar, që është e pamjaftueshme dhe e ulët në krahasim me vendet e tjera në rajonin e Evropës Juglindore, për të cilat objektivi është vendosur 10,000 euro/km për të arritur një gjendje të përshtatshme. Shqipëria renditet e fundit në rajon përsa i përket fondeve që shpenzon në këtë drejtim, duke lënë pas Kosovën, Maqedoninë apo Serbinë.

Pavarësisht diskutimeve të shumta për dhënien me koncesion të rrugëve, në strategji përcaktohet se rrjeti rrugor shqiptar ka vështirësi në gjetjen e bashkëpunimeve financiare përmes partneritetit publik-privat për shkak të nivelit të ulët të trafikut. Nisur nga kjo në strategji është vlerësuar se projektet për koncesione të autostradave që përfshijnë shpenzime të mëdha nuk kanë gjasa të materializohen. Për të përmirësuar këtë situatë rekomandohet që të krijohen garanci me anë të kredive apo garancive të dhëna nga BE.

Në strategjinë 2016-2020 përcaktohen si pika kryesore, përfundimi i ndërtimit të rrjetit kombëtar rrugor, përmirësimi i performancës së sigurisë rrugore të Shqipërisë duke ulur numrin e vdekjeve me 30% dhe numrin e pikave të zeza me 23%.

Elisabeta Dosku/SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.