Pjalmuesit më punëtorë të natyrës – 6 fakte befasuese për bletët!
Ka shumë faktorë për të dashur për bletët. Ato janë thelbësore për rritjen e shumë prej ushqimeve tona të preferuara dhe më të shëndetshme, pasi lëvizin polenin nga bima në bimë, duke pjalmuar më shumë se njëqind fruta dhe perime, duke përfshirë luleshtrydhet, patatet dhe mollët. Fatkeqësisht, shumë lloje bletësh janë nën kërcënim si rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës, pesticideve, bujqësisë intensive dhe ndryshimeve klimatike, por ka hapa që mund të ndërmerrni për t’i ndihmuar ato të lulëzojnë.
Këtu janë gjashtë fakte befasuese që mund të mos i dini për pjalmuesit më punëtorë të natyrës:
- Bletëve u pëlqen të kërcejnë
Bletët mund të komunikojnë dhe të marrin vendime duke kërcyer. Kur një bletë zbulon dhe inspekton një fole të re, ajo përdor një kërcim për të reklamuar dhe debatuar meritat e saj. Sa më i mirë të jetë zona, aq më e gjatë dhe më vështirë do të kërcejnë bletët. Nëse një bletë tjetër përplaset me një bletë që kërcen, ajo do të shkojë për të inspektuar vendin dhe nëse i pëlqen, edhe ajo do të tundet. Përfundimisht, dinamika e vallëzimit të lëvizjes bën që rreth 20 deri në 30 bletë të bien dakord për vendin më të mirë të folesë dhe ato ia komunikojnë vendimin e tyre pjesës tjetër të tufës duke bërë tinguj me zë të lartë dhe duke gumëzhitur krahët e tyre midis bletëve të tjera.
- Bletët mund të përdorin mjete
Bletët në Vietnam dhe pjesë të tjera të Azisë kërcënohen nga speciet grabitqare të grerëzave gjigante që sulmojnë kolonitë e bletëve, duke vrarë të rriturit që mbrojnë folenë dhe duke grabitur bletët e reja. Në veçanti, specia e pangopur e grerëzave Vespa soror është në gjendje të zhdukë kosheren brenda disa orësh.
Për të shmangur sulme të tilla, bletët janë vërejtur duke mbledhur jashtëqitje të freskëta të kafshëve dhe duke i lyer ato rreth hyrjes së kosheres së tyre. Studiuesit, të cilët botuan gjetjet e tyre vitin e kaluar, e quajnë atë “ndotje fekale”. Ekipi i studimit beson se jashtëqitja i largon grerëzat grabitqarë nga foleja duke reduktuar kohën që harxhojnë grerëzat në përpjekje për të thyer folenë. Bletët sinjalizojnë gjithashtu një sulm të afërt duke bërë një zhurmë paralajmëruese drithëruese.
- Jashtëqitja e bletëve gati sa nuk shkaktoi një konfrontim të Luftës së Ftohtë
Në vitet 1980, njolla të vogla “shiu të verdhë” të gjetura në gjethet e xhunglës në Laos dhe Kamboxhia mendohej se ishin mbetjet e armëve kimike. Refugjatët thanë se shiu i verdhë shkaktoi sëmundje dhe vdekje. Akuzat i shtynë Shtetet e Bashkuara të akuzojnë atë që atëherë ishte Bashkimi Sovjetik dhe aleatët e tij për luftë kimike. Ekspertët e bletëve më vonë zbuluan se pikat e verdha ishin jashtëqitje nga tufa masive bletësh të egra.
- Bletët mund bëhen të uritura
Bimët prodhojnë lule verbuese të ngarkuara me nektar për të tërhequr pjalmuesit, por çfarë duhet të bëjë një grerëz e paduruar dhe e uritur kur ato lule nuk kanë çelur ende? Kur poleni është i pakët, grerëzat dëmtuan gjethet e bimës së domates dhe mustardës në një mënyrë unike që rezultoi në lulëzimin e bimës deri në 30 ditë më herët se bimët e tjera, zbuluan shkencëtarët në Zvicër dhe Francë. Për bletët, poleni është një burim proteinash që u nevojitet për të rritur të vegjlit e tyre.
Megjithatë, temperaturat më të ngrohta si rezultat i krizës klimatike do të thotë që bletët po zgjohen më herët pas letargji për dimër për të gjetur se lulet që u nevojiten për ushqim nuk kanë lulëzuar ende. Koha e lulëzimit, e cila mbështetet në ekspozimin ndaj dritës, ndikohet më pak nga ndryshimet klimatike. Kjo krijon një mospërputhje që mund t’i lë bletët pa ushqim herët në pranverë.
- Njerëzit i kanë shfrytëzuar bletët për mijëra vjet
Një pikturë e shpellës në Spanjë që mendohet të jetë 8000 vjeçare, përshkruan një njeri që mbledh mjaltë nga një shkallë. Gjurmët e dyllit të bletës në qeramikë sugjerojnë gjithashtu se fermerët e hershëm mbanin bletë 9000 vjet më parë. Mjaltë është gjetur edhe në varret e lashta egjiptiane.
Mjalti ka të ngjarë të ishte një trajtim i rrallë në një dietë parahistorike që kishte pak ushqime të ëmbla dhe mund të kishte pasur përdorime medicinale. Dylli i bletës mund të ishte përdorur për t’i bërë enët të papërshkueshme nga uji ose si ngjitës.
Sot, mjalti mund të ofrojë shpresë të re në luftën kundër rezistencës ndaj antibiotikëve. Ai përmban antibiotikë natyralë për të ndihmuar trupin të luftojë infeksionin. Shkencëtarët po punojnë në mënyra për ta bërë substancën ngjitëse më të lehtë për t’u aplikuar në plagë, dhe ajo mund të përdoret në kirurgji, zona lufte dhe shtëpitë tona.
- Disa bletë hanë mish
Shumica dërrmuese e bletëve ushqehen me polen dhe nektar, por disa specie kanë evoluar për të ngrënë me mish, duke zëvendësuar kufomat e kafshëve të ngordhura me livadhet e luleve. Bletët shkaba në Kosta Rika kanë zorrë të pasura me baktere që pëlqejnë acidin, të ngjashme me ato që gjenden te hienat dhe kafshët e tjera që ushqehen me kërma, zbuluan vitin e kaluar shkencëtarët në Universitetin e Kalifornisë-Riverside, Universitetin Columbia dhe Universitetin Cornell. Hulumtimi i tyre përfshinte ngritjen e 16 kurtheve të karremave me 50 gram pulë të papërpunuar të varur nga degët rreth 1.5 metra mbi tokë. Megjithëse bletët e shkabave ushqehen me mish, mjalti i tyre është ende i ëmbël dhe i ngrënshëm, sipas hulumtuesve. CNN
Edel Strazimiri / SCAN
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.
Artikujt e fundit
