Recesionet janë më të rralla, por më të frikshme
Bota rrallë herë ka qenë më në vështirësi sa tani për të përballur një recesion. Edhe pse, shpesh jemi përballur dhe kemi luftuar me recensionet. Është e vështirë të imagjinohet rënia globale e rradhës, por ka shumë të ngjarë të jetë një ngjarje traumatike dhe e papritur, si një shpërthimi i papritur epidemie dhe jo si një grip që vjen për çdo vit.
Alarmet për recesionit thirrën me zë të lartë këtë verë falë një përmbysjeje të lakores së yeldeve amerikane, që do të thotë se normat e borxhit afatshkurtër u bënë më të larta se ato për borxjin afatgjatë. Kjo erdhi kur zgjerimi aktual ekonomik ka thyer rekordet dhe kur pati një rënie globale në kujdesin për kontrollin e trendeve prodhuese.
Me norma interesi që kanë ngecur në zero ose afër zeros, në pjesën më të madhe të botës së industrializuar, bankat qendrore kanë fare pak hapësirë për t’u përgjigjur. Çdo rënie në aktivitetin ekonomik është në një perspektivë të frikshme.
Ndoshta, kjo periudhë e dobësisë globale mund të sjellë një spirale rënie në SHBA dhe në nivel global. Ndërkohë kjo vjen edhe kundër modeleve të recesionit në dekadat e fundit, i cili ka ndryshuar si në thellësi ashtu edhe në frekuencë. Ato janë bërë më të rrallë dhe, kur fillojnë, shkëndija është më shpesh financiare sesa në aktivitetin e tjera të biznesit, duke cuar në rënie ekonomike apo tejnxehje.
Parashikuesit e recesioneve kanë kujtime shumë të hidhura, por në të shkuarën, rënia e monedhës brenda disa vitesh tejkalohej dhe më shpejt vinte casti i tyre i lavdisë. Tani ky rikthim mund të zgjasë me dekada. 122 muaj rritje që po kalon SHBA aktualisht përbëjnë një rekord që prej periudhës 1991-2001.
Ish-shefja e Rezervës Federale të SHBA, Janet Yellen argumenton se është një “mit” që zgjerimet ekonomike vdesin shpejt. Zgjerimet më të gjata do të thotë që recesionet janë bërë më të rralla. Në 35 vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore, në SHBA ka patur tetë recesione; në 35 vitet pasuese kanë ndodhur vetëm katër. Tendencat në vendet e tjera të zhvilluara janë të ngjashme. Në periudhën 1990-2000, ekonomistët flisnin për një “moderim të madh”, ideja që prodhimi ishte bërë dukshëm më pak i paqëndrueshëm që nga fillimi i viteve 1980. Por pas krizës financiare të vitit 2008 doli ndryshe dhe fraza nuk u përmend më. Dëshmitë që nga atëherë, përsëri dëshmojnë që fenomeni është real. Luhatshmëria në rritjen tremujore në SHBA tani është më e ulta që ka qenë ndonjëherë.
Janë parashtruar disa shpjegime. Njëri është ka më pak cikle të rënies në prodhim: përdorimi i teknikave të operimeve në kohë reale ka zvogëluar nevojën për mbajtjen e stoqeve. Një shpjegim tjetër është ndryshimi strukturor i ekonomisë drejt shërbimeve. Kërkesa për veshje, konsulencë, menaxhim, deri tek kirurgjia plastike mund të luhatet në ekonomi, por ndryshe nga uzinat e çelikut apo fabrikat e automobilëve, ato nuk kanë një dinamikë aq të madhe rënëse në ciklet e tyre.
Një shpjegim i tretë dhe ndoshta më i rëndësishmi është suksesi që kanë patur bankat qendrore në stabilizimin e inflacionit dhe shmangien e cikleve të bumit dhe rënies së thellë. Shumica e recesioneve amerikane në vitet e pasluftës filluan kur ekonomia u tejnxeh, inflacioni u rrit dhe FED rriti normat e interesit për të ulur kërkesën. Kanë kaluar dekada që kur kjo ka ndodhur për herë të fundit. Përkundrazi tashmë bankave qendrore u është dashur të luftojnë me mungesë të inflacionit, e jo rritje.
Por kur politikëbërësit nuk kanë frikë nga inflacioni, ata priren të japin stimuj për të mos patur një ngadalësim. Ky është një rrezik i madh pasi atyre u mungon municioni për të luftuar tronditjet e vërteta siç janë aktualisht Brexit apo tarifat e presidentit amerikan Donald Trump për Kinën.
Por ata kanë siguri dhe po e provojnë. FED po ul normat e interesit, ata janë pasqyruar nga India, Tajlanda, Filipinet dhe Zelanda e Re vetëm gjatë muajit gusht. Stimujt fiskalë janë në këtë drejtim edhe në Korenë e Jugut dhe Mbretërinë e Bashkuar. Kina është e vendosur të bëjë edhe më shumë.
Kjo është ajo kohë ku parashikimet për një recesion nuk funksionojnë. Vetëm kur kërcënimi bëhet i dukshëm, vjen edhe reagimi paraprak i politikës. Basti që ngadalësimi i tanishëm global do të shndërrohet në recesion global është pjesërisht edhe një bast që këto përpjekje aktuale stimuluese do të dështojnë.
Është e lehtë për të gjetur një gabim në këtë argument: politikëbërësit po veprojnë për të parandaluar recesionin, kështu që asnjë recesion serioz nuk është i mundur. Në fillim të viteve 2000 kishte shumë zëra të tillë – por rënia e 2008-09 qe brutale. Ai recesion filloi në sektorin financiar, me huatë dhe nënproduktet e kredive të banesave, ashtu siç filloi recesioni i vitit 2001 me shpërthimin e flluskës së dotcom-it.
Cikli i biznesit mund të jetë në rënie, po ashtu edhe cikli financiar i Hyman Minsky. Financat janë burimi më i mundshëm i rënies së rradhës, nëse vjen. Nëse luhatjet reale ekonomike janë të vështira për t’u parashikuar, koha e krizës financiare është thjeshtë e pamundur të parashikohet.
Analistët mund të vërejnë pabarazitë tregtare, por ato mund vetëm që ti marrin me mend efektet e tyre. Ka disa shenja që jemi në fundin e ciklit aktual. Vlerat e pasurive janë historikisht të larta. Borxhi privat në Kinë është rritur shumë, po ashtu edhe në disa ekonomi periferike. Administrata e Trump mbështet rregullimet financiare. E gjitha kjo i shton rreziqet. Por megjithatë shenjat e stresit që shpesh paraprijnë një krizë të gjatë e të egër – ende nuk janë të dukshme.
Por kjo nuk do të thotë që një recesion mund të mos ndodhë – paparashikueshmëria është problemi – por bazuar në modelin e rënieve të fundit, ka pak shenja se tashmë po shkojmë drejt rënies. E sigurt është se një rënie e mundshme ekonomike në kushtet aktuale do të ishte jashtëzakonisht e vështirë për tu përballuar. Ky ka të ngjarë të jetë modeli për recesionet e ardhshme: të rralla dhe të tmerrshme.
Nga Robin Harding/ Financial Times
Përshtati në shqip. A.D/SCAN
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.