Risia e kursit të fiksuar! Avantazhet dhe disavantazhet
Nga Ersuin Shehu/SCAN Magazine
Ndërhyrja e Bankës së Shqipërisë në tregun e këmbimit valutor ka krijuar një situatë pothuajse pa precedentë: gjatë gjithë muajit korrik, kursi ka qëndruar praktikisht i fiksuar, afër nivelit të 126 lekëve. Megjithëse kursi i këmbimit euro-lek në vite paraqitet relativisht i qëndrueshëm, mungesa totale e luhatjeve përbën një risi, sidomos kur flitet për sezonin veror. Historikisht, në këtë sezon prurjet në rritje të valutës nga aktiviteti turistik dhe nga emigrantët sjellin luhatje, kryesisht në drejtim të mbiçmimit të lekut në kursin e këmbimit valutor. Ligjërisht, Shqipëria ndjek një regjim të lirë të kursit të këmbimit valutor. Kjo do të thotë se çmimi i lekut kundrejt valutave të huaja përcaktohet nga kërkesa dhe oferta në tregun e lirë të këmbimit. Megjithatë, edhe regjimi i kursit të lirë ka përjashtimet e veta. Në rrethana të jashtëzakonshme, Banka e Shqipërisë mund të ndërhyjë për të stabilizuar kursin e këmbimit. Kjo bëhet në rastet kur luhatjet e kursit cënojnë arritjen e objektivave ligjore të bankës qendrore, që janë stabiliteti i çmimeve dhe stabiliteti financiar. Pikërisht me këto argument, në fillim të muajit qershor Banka e Shqipërisë shpalli programin e blerjes së valutës, me qëllim frenimin e mbiçmimit të shpejtë të lekut. Në deklaratën zyrtare, Këshilli Mbikëqyrës theksoi se ky është një instrument i jashtëzakonshëm dhe i përkohshëm i politikës monetare. Programi është i orientuar ekskluzivisht drejt respektimit të objektivit të stabilitetit të çmimeve dhe është i diktuar nga ambienti me norma të ulëta interesi. Sipas Bankës së Shqipërisë, kohëzgjatja e këtij programi do të jetë e kufizuar, e kushtëzuar nga shmangia e efektit negativ që kursi ka në përmbushjen e objektivit të inflacionit. Përfundimi i ndërhyrjes së Bankës së Shqipërisë do të vendoset me një vendim të posaçëm të Këshillit Mbikëqyrës. Duke pasur parasysh se gjatë sezonit veror rritja e ofertës së euros në treg ushtron presion për mbiçmim të lekut, gjasat janë që ky program të mbyllet në vjeshtë, atëherë kur zakonisht raportet e kërkesë-ofertës në tregun valutor stabilizohen.
Sa euro po blen BSH?
Por sa euro po blen Banka e Shqipërisë me qëllim mbajtjen e kursit në ekuilibër? Për këtë nuk do të ketë një përgjigje zyrtare edhe për disa muaj. Praktika e Bankës së Shqipërisë është që publikimi i ndërhyrjeve në tregun e parasë të bëhet me tre muaj vonesë. Kuptueshëm, kjo ndodh në mënyrë që ndërhyrjet e Bankës së Shqipërisë të mos ndikojnë në mënyrë të drejtpëdrejtë ecurinë e tregjeve. Në rastin konkret, megjithatë, duhet thënë se shpallja e programit të blerjes së valutës në vetvete krijon edhe një efekt psikologjik në pritshmëritë e publikut, që mund të jetë po aq i rëndësishëm sa efekti i ndërhyrjeve direkte në treg. Në fakt, blerja e valutës nga Banka e Shqipërisë ka nisur që prej vitit të kaluar, por me qëllime dhe forma të tjera. Objektivi i blerjeve të mëparshme ka qenë rritja e rezervës valutore. Për këtë qëllim, vitin e kaluar Banka e Shqipërisë bleu 71 milionë euro në tregun valutor, ndërsa në tremujorin e parë të këtij viti u blenë 19 milionë euro të tjera. Megjithë këto blerje në përmasa të konsiderueshme, euro ka vijuar të zhvlerësohet. Nga kjo mund të deduktohet se për ta frenuar këtë zhvlerësim shuma e blerë nga Banka e Shqipërisë duhet të jetë mjaft e lartë. Të pyetur nga “Scan Magazine”, ekspertë të tregut valutor shprehen se është e vështirë të përcaktohet vlera e euros që blihet çdo ditë nga banka qendrore me qëllim mbajtjen e kursit euro lek të pandryshuar. Sipas ekspertëve, blerjet bëhen përmes operacioneve direkte dhe pa shpallje paraprake të shumave, siç ndodh në rastet e ankandeve për blerjen e valutës.
Më mirë një kurs i lirë apo i fiksuar?
Regjimi i kursit fiks të këmbimit nënkupton ruajtjen e raporteve fikse mes valutës vendase dhe valutave kryesore të huaja. Ky kurs zakonisht përcaktohet dhe mbahet nga autoriteti monetar i vendit përkatës. Ndër avantazhet e këtij regjimi është se një kurs këmbimi i fiksuar krijon stabilitet, ndikon pozitivisht tregtinë e jashtme dhe rrit besimin në monedhën kombëtare. Gjithashtu, një nga avantazhet e kursit fiks është parandalimi i daljeve të kapitaleve jashtë vendit. Një regjim i tillë gjithashtu nuk lejon hapësira për spekulime në kursin e këmbimit valutor. Por, kursi i fiksuar natyrshëm ka edhe rreziqe. Në një situatë kur ka kërkesë të lartë për valutë, banka qendrore përdor rezervën e saj valutore për të ruajtur një kurs këmbimi fiks. Në momentin kur rezerva valutore shteron, autoriteti monetar detyrohet të zhvlerësojë monedhën vendase, sepse nuk ka më mundësi të mbajë kursin e fiksuar më parë. Një tërheqje e bankës qendrore mund t’i hapë vend spekulimeve në treg. Në treg krijohet pritshmëria se banka nuk do të jetë më në gjendje ta mbajë kursin të fiksuar dhe agjentët e tregut blejnë valutë në sasi të mëdha. Kjo mund të çojë në një efekt vorbull të zhvlerësimit të monedhës vendase. Shembuj të tillë ekzistojnë në të shkuarën. Në vitet ’90, vende që aplikonin një regjim të fiksuar të kursit të këmbimit si Meksika, Rusia apo Tailanda, u përballën me kriza dhe u detyruan të zhvlerësojnë monedhën e tyre kombëtare, në kushtet e pamundësisë për ta mbajtur kursin të fiksuar.
Sot shumica e ekonomive të zhvilluara kanë hequr dorë nga regjimi i fiksuar i kursit të këmbimit. Në rrethana të caktuara, targetimi i njëkohshëm i inflacionit dhe kursit të këmbimit mund të jetë i vështirë për një autoritet monetar. Ndaj, bankat moderne qendrore nuk e dëshirojnë përgjegjësinë e një kursi fiks të këmbimit valutor. Një kurs i lirë i këmbimit valutor shërben si një lloj valvule që rregullon presionet e huaja inflacioniste në ekonomi. Ndryshimet në kërkesën dhe ofertën për valutë korrigjohen automatikisht nga tregu dhe amortizohen përmes ndryshimeve të lira në kursin e këmbimit. Përgjithësisht, sot vlerësohet se regjimi i lirë i kursit të këmbimit garanton më shumë eficiencë në përcaktimin e vlerës afatgjatë të një valute dhe në garantimin e ekulibrit në tregjet ndërkombëtare.
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.