“Rritja e borxhit, sinjal alarmi për të ardhmen” – Ekonomisti Koço Broka bën një analizë të situatës buxhetore të vendit – SCAN Magazine

Kemi rritje të defiçitit fiskal por edhe atij korrent. Vetëm për muajin prill ishte 7.7 miliardë lekë. Kjo do të thotë se “dhjami” që ka pasur ekonomia jonë, i realizuar si rezultat i politikave fiskale të ndjekura 3-4 vitet e fundit, arriti drejt shkrirjes. Ky është një sinjal alarmi për të sotmen dhe për të ardhmen.

Ekonomia jonë tashmë është në rrugën e hapjes dhe kjo është një gjë mjaft pozitive. Por efektet e coronavirusit, do të vazhdojnë nga pikpamja fiskale dhe e rëndësishme është fillimi i jetës ekonomike në tërësi sa më shpejt të jetë e mundur.

Dëmi ka qenë i konsiderueshëm, qoftë sa i takon PBB-së që në gjykimin tim rënia do të jetë 4-5 për qind, qoftë sa i takon eksporteve, defiçitit buxhetor apo korrent.  Ky borxh duhet shlyer dhe e rëndësishme është çfarë do të ndodhë në muajt në vazhdim.

Gjurmët që la Covid-19 në ekonomi dhe çfarë na pret në të ardhmen. Ekonomisti Koço Broka bën një analizë të situatës, të të ardhurave buxhetore, shpenzimeve, defiçitit si dhe të asaj që na pret në të ardhmen nëse nuk merren masat e duhura nga ana e qeverisë për të amortizuar pasojat e pandemisë.

Profesor Broka,  në këndëvështrimin dhe eksperiencën tuaj, cila janë humbjet që la pas Covid-19?

Ne humbëm nga Covid-19 dhe reagimi ndaj ti dhe jo thjeshtë nga masat që mori qeveria. Në shumë vende u morën masa të ndryshme që kishin të bënin me distancimin fizik, që solli mbylljen e një sërë subjekteve të prodhimit dhe shërbimit. Më e thjeshta, u vendos ndalimi i transportit ajror, i udhëtarëve midis shteteve dhe për rrjedhojë u krijuan pengesa reale në mirëfunksionimin e jetës sociale por edhe të jetës ekonomike. Kjo është baraz me një humbje ekonomie për faktin se ekonomia për mendimin tim i ngjan kohës, atë që humbet në kohë e humbet edhe në ekonomi. Si rezultat i Covid-19,  një pjesë e konsiderueshme e ekonomisë nuk punoi. Sa, këtë nuk di ta thotë kush. Prandaj ne i referohemi të dhënave indirekte siç është tregtia e jashtme apo evidencat për buxhetin e shtetit. Për shembull nga pikpamja financiare, pensionistët nuk humbën asgjë, po kështu edhe punonjësit e shërbimit publik, ndryshe ka ndodhur me punonjësit e sektorit privat ku u ndalua procesi i prodhimit, për rrjedhojë edhe me biznesin, ku u ndalua procesi i shërbimit, dhe ndalimi i biznesit, veprimtarisë ekonomike dhe financiare pati pasoja të drejtpërdrejta për biznesin, për punonjësit, pati efekte edhe për sektorin bankar, por ka edhe për qeverinë, për buxhetin e shtetit në tërësi. Dëmet ekonomike, krahas dëmeve njerëzore ishin jo të vogla. 

Sipas të dhënave fiskale të 4-mujorit , buxheti i shtetit ka pasur perfomancë të dobët në mbledhjen e të ardhurave, ndëkohë janë rritur shpenzimet? Si i komentoni këto shifra?

Në 4 muajt e parë të vitit buxheti i shtetit ka pasur një mosrealizim të theksuar të të ardhurave buxhetore. Ndërkohë shpenzimet e buxhetit janë rritur lehtësisht, pavarësisht masave që mund të ketë marrë qeveria për të kursyer, të cilat për hir të së vërtetës tregojnë që kanë qenë minimale.  Por çdo të thotë se shpenzimet ishin sa vitit i kaluar? Kjo dotë thotë se dy janë grupet kryesore të shpenzimeve. Shpenzimet korrente dhe shpenzimet për investime. Ajo që të bie në sy është se në vendin tonë deri tani si 4-mujor investimet janë po aq sa investimet e 4-mujorit 2019. Kjo do të thotë se riprodhimi i zgjeruar në vendin tonë nuk është ndërprerë. Pra shpenzimet, jo vetëm për të sotmen, por edhe për të ardhmen, nuk janë ndërprerë. Ndërsa shpenzimet korrente kanë pësuar rritje. Rritjen më të madhe e kanë pësuar shpenzimet për mbrojtjen sociale, ku janë harxhuar më tepër se 7 miliardë lekë. Pra në tërësi, në buxhetin e shtetit, sasia e shpenzuar deri tani nuk është shumë e madhe, po të kemi parasysh nivelin e PBB-së, nivelin e të ardhurave buxhetore vjetore prej 460 miliardë lekësh, sasia e parave të përdorura për këtë situatë të pasqyruara në buxhetin e shtetit, nuk është në thelb shumë e madhe nga pikpamja e shpenzimeve shtesë. Por buxheti i shtetit ka humbur shumë në drejtim të të ardhurave. Kjo nuk është humbje totale. Vetëm një pjesë është humbje. Mosrealizimi ki TVSH-së është humbje, kurse përsa i përket tatimfitimit i cili ka mosrealizimin më të madh, një pjesë është ndërprerë, por do të paguhet në varësi me realizimin e të ardhurave gjatë vitit 2020. Por aty të bën përshtypje që ka biznese në një masë jo të vogël që kanë paguar, pasi rreth 1,7 miliardë lekë ishte tatimfitimi i realizuar edhe në kohë panedemie. Pra jo të gjithë bizneset e kanë ndërprerë aktivitetin dhe jo të gjithë kanë dalë me humbje. Por sidoqoftë, humbja ishte jo e vogël.  Më ka bërë përshtypje fakti që qeveria gjatë kësaj periudhe ka mundësuar rimbursimin e TVSH-së, duke mos u krijuar pengesa bizneseve. Po ashtu më ka bërë përshtypje realizimi i të ardhurave nga sigurimet shoqërore. Kjo do të thotë se sigurimet shoqërore duke u paguar në nivelin e 97 për qind të vitit të kaluar, do të thotë se humbja në vetvete është rreth 5 për qind, për arsye se ka një rritje të të ardhurave nga sigurimet shoqërore për efekt të rritjes së kontributit, kështu që ulja ka qenë minimale. Po ky është një tregues indirekt i papunësisëë.
Pra, papunësia, ndryshe nga ajo që kemi parë në vende të tjera të zhvilluara, tek ne ka qenë minimale. Ajo ka qenë e plotë, rreth 60 mijë, për të vetëpunësuarit, që ishte një papunësi e përkohshme për muajin Mars, Prill, Maj, derisa u hapen baret dhe restorantet. Kemi edhe një papunësi tjetër të biznesit të madh, të industrive të tjera si fasoneritë, hoteleri, transporti publik, por edhe këtu është mundur të paguhen sigurimet shoqërore. Pra, papunësia, po të kemi parasysh shifrën e pagës së luftës, 40 mijë lekshin, ajo është një e dhënë indirekte për nivelin e papunësisë. Efekti i coronavirus do të shprehet në treguesit fiskal. Rritjen e defiçitit buxhetor. Dhe më ka bërë përshtypje se kemi rritje të defiçitit fiskal por edhe atij korrent, që vetëm për muajin Prill ishte 7.7 miliardë lekë. Kjo dotë thotë se dhjami që ka pasur ekonomia jonë dhe fiskaliteti jonë, i realizuar si rezultat i politikave fiskale të ndjekura 3-4 vitet e fundit, arriti drejt shkrirjes. Ky është një sinjal alarmi për të sotmen dhe për të ardhmen.

Përse për të ardhmen? Çfarë rrezikojmë?

Ç’do të thotë që buxheti i shtetit në muajin Prill doli me deficit korrent prej 7.7 miliardë lekë? Pra për të kryer shpenzimet, qoftë për pagat, apo pensionet, duhet të marrësh borxh. Dhe sasia e borxhit është jo e vogël në muajin Prill. Nëse Covid-19 do të vazhdonte dhe ekonomia nuk do të ishte hapur, kjo është një sasi e jashtëzakonshme dhe sasia e borxhit publik do të rritej me hapa galopante në vendin tonë dhe në këtë mënyrë do të frenohej e ardhmja për arsye se ka një lidhje midis mundësive financiare dhe detyrimeve. Borxhi që ke marrë duhet paguar. Dhe ai në një moment të caktuar jo vetëm kufizon kryerjen e investimeve për të ardhmen, të cilat për mendimin tim gjatë vitit do të realizohen më pak se ç’janë parafshikuar vetëm për efekt të rritjes së borxhit. Broxhi nuk mund të rritet pa kufi, aq me tepër në një vend si i yni ku niveli i borxhit është jashtëzakonisht i lartë.

Me këto shifra që analizuam dhe në këtë situatë që jemi, rrezikojmë të prekemi nga një krizë ekonomike?

Ekonomia jonë tashmë është në rrugën e hapjes dhe kjo është një gjë mjaft pozitive. Por efektet e Coronavirusit, do të vazhdojnë nga pikpamja fiskale dhe e rëndësishme është fillimi i jetës ekonomike në tërësi sa më shpejt të jetë e mundur. Zhvillimi i turzimit dhe funksionimi me kapacitet të plotë i sektorëve të tjerë është rruga e vetme për të frenuar krizën ekonomike. Nga pikpamja e krizës ekonomike duhet të ndalemi në një moment të tillë. 3 mujori i katërt rezultoi me rënie ekonomike. Për të pasur recension, duhet të kemi rënie në dy tremujorë. Rënia në tremujorin e dytë do të jetë e konsiderueshme përsa i përket rritjes së PBB-së. Banka Botërore parashikonte që PBB-ja do të bjerë 5 për qind nëse ekonomia hapet në fillim të verës. Pra një situatë e tillë ka për të ndodhur. Kjo për shkak, se një muaj është baraz me 8.6 për qind të vitit. Nëqoftëse ekonomia ka punuar në 70 për qind të saj, atëherë 1/3-ta i thonë 2 për qind. Pra, ndërprerja e ekonomisë nga Covid, krijon një rënie të saj në 2 për qind në muaj dhe sa më tepër zgjat, aq me tepër shtohet kriza ekonomike. Recensioni është i pashmangshëm. Por çështja është që borxhi i krijuar mund të përballohet më lehtë se se në rast të krizave të tjera, për vetë faktin se ka një dukuri mjaft pozitive. Si rezultat i masave të marra nga qeveria, procesi zinxhir dhe likujditeti i firmave në tërësi nuk është ndërprerë. Është ndërprerë prodhimi por jo paaftësia penguese e një sektori nga një sektor tjetër. Covid u ndje në mënyra të ndryshme në sektorë të ndryshëm dhe ky është një element që do patur parasysh. Për shembull një bar kafe që ndërpreu punën për dy muaj, ajo i pati humbje këto dy muaj, punonjësit u kompensuan pjesërisht përmes qeverisë, por më pas mund të vazhdojë dhe rikuperon. kurse për degë të tjera, siç është fasoni nuk mund të vijë rikuperimi menjëherë në mënyrë të plotë, e njëjta gjë është për hotelerinë. Prandaj ka rëndësi mënyra e daljes nga kriza ekonomike. Fakti që deri më tani kemi pasur mbështetje të kënaqshme buxhetore, prej 22 miliardë lekësh ka bërë që sistemi bankar të mos krijojë asnjë pengesë për financimin e pagave të punonjësve dhe kriza mund të kapërcehet më lehtë.

Si do të dalim nga kjo situatë? Cilat janë zgjidhjet?

Dëmi ka qenë i konsiderueshëm, qoftë sa i takon PBB-së që në gjykimin tim rënia do të jetë 4-5 për qind, qoftë sa i takon eksporteve, defiçitit buxhetor apo korrent.  Ky borxh duhet shlyer dhe e rëndësishme është çfarë do të ndodhë në muajt në vazhdim. Mua më ka bërë përshtypje vitaliteti i biznesit shqiptar për të përballuar krizën ekonomike. Biznesi mbajti qendrim aktiv, u shtua shit-blerja online në mënyrë të pabesueshme. Kemi fillimin e shkollës online. Kjo tregoi se biznesi iu përgjigj në mënyrë aktive situatës për të përballuar humbjet që vinin nga Covid. Për mendimin tim, kryesorja për përballimin e krizës ëhstë vëmendja ndaj avantazheve konkurruese. Avantazhe konkurruese do të thotë që të fitosh cilësi të tilla që të mundësosh të sigurosh një nivel prodhimi dhe shërbimi më të lartë se konkurruesit dhe duke siguruar vlerë të shtuar. Ky është elementi më kryesor i cili realizohet duke zbatuar teknologjinë më të re dhe veçanërisht zbatimi i teknologjisë së informacionit dhe komunikimit është nga elementët që ka shërbyer kohët e fundit për rritjen e produktivitetit të punës. Në qoftë se kjo zotërohet dhe bëhet masive është mjaft e rëndësishme.

Intervistoi Elisabeta Dosku.

SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.