Sfidat e auditimit të brendshëm dhe përballja me to

Edval Zoto është Ekzaminues i Certifikuar i Mashtrimeve (CFE) dhe anëtar i Bordit të Institutit Shqiptar të Audituesve të Brendshëm (Albanian Institute of Internal Auditors – AIIA), filial i Institutit Global të Audituesve të Brendshëm (Institute of Internal Auditors, IIA Global).

Ai është edhe themelues e drejtues i “Risk Averse Business Advisors”, një zyrë këshillimore e specializuar për këshillimin e korporatave dhe organizatave, mbi çështje kritike dhe delikate si anti-korrupsioni, mashtrimet korporative, inteligjencën e biznesit, sigurinë si dhe menaxhimin e riskut të integritetit në vende në zhvillim e sektorë të rrezikuar.

Gjatë një interviste ekskluzive për “SCAN Magazine”, ai flet për problemet e konstatuara me auditin e brendshëm në Shqipëri dhe si mund të zgjidhen ato. 

Instituti Shqiptar i Audituesve të Brendshëm (AIIA), anëtar Bordi i të cilit jeni, është një organizatë jo shumë e njohur për publikun. Cila është historia dhe fokusi i organizatës tuaj?

Instituti Shqiptar i Audituesve të Brendshëm (AIIA) është një organizatë profesionale e përkushtuar ndaj zhvillimit e përmirësimit të profesionit të auditimit të brendshëm dhe audituesve të brendshëm profesionistë shqiptarë, e cila funksionon me të drejta të plota si pjesë e Institutit Global të Audituesve të Brendshëm (IIA Global), i themeluar në vitin 1941, me qendër në Florida (SHBA).

Ky Institut numëron nga 170 vende në gjithë botën rreth 200 mijë anëtarë, profesionistë të auditimit të brendshëm ose të veprimtarive të lidhura me të. AIIA u themelua, nga një grup profesionistësh shqiptarë të auditimit të brendshëm, në vitin 2010 dhe sot ka një anëtarësi prej rreth 80 anëtarësh, të cilët janë profesionistë që veprojnë në funksionet e auditimit të brendshëm në sektorin privat, në administrimin e rrezikut dhe qeverisjes korporative, por dhe nga sektori publik.

 Cilat janë kornizat e zhvillimit dhe në cilin sektor apo industri ka zhvillim më të madh profesioni i auditimit të brendshëm në Shqipëri?

Aktualisht, në vendin tonë auditimi i brendshëm ka zhvillim në sektorin publik dhe në shoqëritë tregtare dhe ato jo-fitimprurëse të cilat janë në zotërim publik, në të cilin është një veprimtari e rregulluar me ligj (ligji 114/2015), por dhe në sektorin privat, kryesisht e përqëndruar në industrinë financiare. Në këtë të fundit, spikat qartazi zhvillimi i auditimit të brendshëm në nën-sektorin bankar dhe sektorin e telekomunikacioneve.

Vlen të përmendet se në këto nën-sektorë, përveç faktit se audimi i brendshëm si funksion dhe departamentet e auditimit të brendshëm kanë marrë zhvillimin dhe rëndësinë aktuale vetëm në vitet e fundit, dy janë faktorët kryesorë të cilën kanë ndikuar në krijimin dhe zhvillimin e veprimtarisë së auditimit të brendshëm, së pari nevoja dhe trynsia rregullatore, dhe së dyti kultura korporative, e cila më së shumti buron nga institucionet financiare mëmë të huaja të këtyre subjekteve.

Në sektorët e tjerë të industrisë, kjo veprimtari është tepër e kufizuar, dhe sidomos në ato me kapital vendas, për fat të keq, auditimi i brendshëm vijon të mbetet një koncept i huaj, pavarësisht përfitimeve që sjell zhvillimi i tij. 

Në të vërtetë, ka një opinion se auditimi i brendshëm në vendin tonë nuk është i zhvilluar sa duhet, apo që ka cilësi e rezultate të dobëta. Cili është opinioni juaj? Cilët janë shkaqet që ndikojnë në cilësinë e auditit të brendshëm në vendin tonë?

Përsa i përket cilësisë së auditimit të brendshëm, është e pavend që të etiketohet auditimi i brendshëm apo dhe vetë audituesit si një veprimtari apo profesionistë të pazhvilluar mjaftueshëm, apo si problematikë, pa evidentuar mungesën e zhvillimit tërësor të vetë organizatës në fjalë në aspektin e cilësisë.

Por është tepër e domosdoshme që të bëhet dallimi midis auditimit të brendshëm në sektorin publik dhe atij në sektorin privat, dhe jam i bindur se në shtrimin e pyetjes tuaj ka ndikuar më së shumti opinioni publik mbi problematikën e auditimit në sektorin publik. Është gjerësisht e njohur dhe e verifikueshme lehtësisht se auditimi i brendshëm publik në Shqipëri shfaq probleme në aspektin e eficencës.

Për shembull, dëmet financiare të identifikuara nga njësitë e auditimit të brendshëm në institucionet publike janë disafish më të ulëta sesa ato të identifikuara nga Kontrolli i Lartë i Shtetit në institucionet përkatëse për të njejtat periudha kohore.

Ndërkohë nga audituesit publikë të institucioneve qëndrore të vendit një nga faktorët më pengues për performancën e tyre ishte dëshpërimi që u ishte krijuar nga mosndjekja penale e shkeljeve të evidentuara prej tyre, si dhe pushimi i çështjeve nga ana e Gjykatave nëpërmjet artificave ligjore apo dhe mosmarrja parasysh prej institucioneve përkatëse e rekomandimeve të auditit.

Këto janë në fakt rreziqe të njohura të lidhura me auditimin, por që paraqiten më te theksuara për vende me institucione të dobëta dhe me probleme në aspektin e respektimit të ligjit.

Në sektorin privat në vend, duke marrë parasysh kufizimet objektive (si p.sh. madhësinë dhe kompleksitetin e korporatave), aktualisht auditimi i brendshëm paraqitet në nivele relativisht të kënaqshme, përsa i përket zhvillimit profesional, por dhe imazhit.

Në departamentet e auditimit të brendshëm nëpër kompani, por dhe në mjaft instititucione shqiptare ka me të vertetë profesionistë që janë në nivele të barabarta me kolegë të tyre perëndimore.

Kjo është konstatuar nga ekspertë të huaj që kanë ardhur në Shqipëri dhe janë shprehur shumë pozitivisht në këtë drejtim. Gjithashtu, mund të shtoj se nga AIIA ka shpesh përfaqësues të denjë nëpër konferenca dhe komitete ndërkombëtare të auditimit të brendshëm. 

Krahas problematikës së mësipërme a keni identifikuar me audituesit e brendshëm të sektori privat problemet dhe nevoja të tjera të tyre?

Auditimi i brendshëm në sektorin privat ka problematika të ndryshme, por më e rëndësishmja është mungesa e zbatimit të standarteve të unifikuara të auditimit të brendshëm.

Kjo është një problematikë jo vetëm në Shqipëri, por e përgjithshme, në rang ndërkombëtar, që në më të shumtën e rasteve, sidomos në vendet më të zhvilluara, kjo mangësi zgjidhet nëpërmjet përthithjes së standarteve dhe praktikave më të mira ndërkombëtare, por dhe ato të zhvilluara nga institute profesionale ndërkombëtare, një nga të cilët është dhe IIA Global.

Në këtë kuadër, dhe AIIA gjithnjë ka advokuar për adoptimin e përthitjen e këtyre standarteve për funksionin e auditimit të brendshëm në Shqipëri. Sipas vlerësimeve dhe informacioneve të AIIA në sektorin privat janë rreth 400 profesionistë të auditimit të brendshëm, ndërsa nëpër trajnimet e përvitshme profesionale përkatëse kalojnë në rastin më të mirë vetëm një e treta prej tyre.

Në vitet e fundit është rritur ndjeshëm kërkesa për trajnime profesonale të specializuara dhe sidomos në fushat e standarteve ndërkombëtare të raportimit financiar, auditimit të thesarit, rolit të audituesve të brendshëm në zbulimin e trajtimin e rasteve të mashtrimeve dhe auditimit të sistemeve të teknologjisë së informacionit. Ne si institut, jemi përpjekur vazhdimisht t’u vijmë ndesh këtyre kërkesave duke organizuar trajnime me ekspertë vendas e të huaj në fushat me interes për audituesit e brendshëm shqiptarë.

Gjithashtu në vazhdimësi inkurajojmë dhe kemi organizuar trajnime përgatitore për certifikimet e mirënjohura të IIA, e sidomos për certifikimin Certified Internal Auditor (CIA), i cili është certifikimi për të cilin audituesit e brendshëm shqiptarë janë më tepër të interesuar.

Çfarë është certifikimi Certified Internal Auditor (CIA) dhe çfarë rëndësie ka ky certifikim për profesionistët shqiptarë të auditit të brendshëm? Si përfitohet ai?

Certifikimi CIA, ose në gjuhën shqipe Auditues i Brendshëm i Certifikuar është prej 40 vitesh certifikimi profesional më i njohur në botë për profesionistët e auditimit të brendshëm dhe që menaxhohet nga IIA. Të mbash titullin CIA të dallon ndër profesionistët e auditimit të brendshëm dhe tregon se zotëron aftësitë e duhura për t’u përballur me sfidat më të vështira aktuale të auditimit të brendshëm si dhe kompetencën e besueshmërinë për të realizuar proceset e auditimit të brendshëm me objektivitet dhe efikasitet.

Gjithashtu është provuar se në rang botëror profesionistët që mbajnë titullin CIA janë shumë më të predispozuar për avancim në karrierë dhe gjithashtu paga 30-50% më të larta se profesionistët e pacertifikuar. AIIA vazhdimisht organizon trajnime parapërgatitore për provimet e CIA dhe gjithashtu inkurajon dhe mbështet çdo anëtar apo profesionist të auditimit të brendshëm për të ndërmarrë iniciativën për të përfituar këtë certifikim të rëndësishëm dhe më famë botërore.

Më herët përmendët rreziqet që hasin organizatat për shkak të cënimit të parimeve të profesionalizmit të auditimit të brendshëm, por cilat janë rreziqet me të cilat përballen profesionistët audituesë të brendshëm përgjatë angazhimeve të tyre? Cilat janë sfidat aktuale të auditimit të brendshëm?

Përsa përket rreziqeve të lidhura me auditin e brendshëm këto janë të shumëllojshme dhe gjithashtu të ndërlidhura me sfidat e të ardhmes për funksionin. IIA periodikisht publikon studime të mirëfillta në lidhje me këto çështje dhe më së shumti këto janë publike, prandaj dhe do e rekomandoja si burim informacioni të vlefshëm për vetëzhvillim për audituesit e brendshëm shqiptarë.

Në vitin 2018 IIA, mbështetur në të dhëna të ardhura nga filialet e saj në të gjitha vendet e botës identifikonte pesë rreziqe kryesore për auditimin e brendshëm dhe drejtuesit e funksionit. E para: menaxhimi i talenteve në auditin e brendshëm, dhe kjo lidhet gjithnjë me vështirësinë e përafrimit dhe zhvillimit të talenteve në profesion.

Së dyti, analiza e të dhënave, paraqet rreziqe të shumta por dhe sfidë domethënëse për auditimin e brendshëm, duke marrë parasysh tendencën gjithnjë e në rritje të digitalizimit të proceseve dhe mbeshtetjen në baza të dhënash komplekse të organizatave moderne.

Grumbullimi, zbërthimi, rimodelimi, analizimi dhe nxjerrja e përfundimeve mbi të dhënat e përftuara nga auditimi i brendshëm paraqet sfidën e së ardhmes. Së treti, siguria e informacionit dhe mbrojtja kibernetike përbën një shqetësim gjithnjë e më shumë në vëmendje të gjithë drejtuesëve të funksioneve korporative, e jo vetëm të auditimit të brendshëm.

Së katërti, rreziqet që lidhen me kuadrin normativ e rregullator përbëjnë një nga çështjet më në fokus të drejtuesëve të auditimit të brendshëm për të siguruar përpushmërinë e veprimtarive brenda organizatave.

Së pesti, IIA identifikon si rrezik pikërisht përballjen me teknologjitë, proceset, inovacionet që shkaktojnë ndryshime thelbësore në organizatat, funksionet apo proceset e punës. Sfida e auditimit të brendshëm qëndron pikërisht në përgjigjen në kohë ndaj këtyre ndryshimeve të mëdha dhe vijimin pa ndërprerje të misionit të tij për garantimin e mirëfunksionimit të organizës së interesuar.

Në mjedisin shqiptar, në përvojën time, një rrezik i qëndrueshëm por dhe sfidë madhore e auditimit të brendshëm, pavarësisht sektorit, publik apo privat, mbeten dy çështje: së pari, për shkak të karakteristikave të mjedisit ku organizatat shqiptare veprojnë është e domosdoshme që auditimi i brendshëm të fokusohet në sektorët apo proceset më të rrezikuara të organizatës. Së dyti, është thelbësore që rezultatet e gjetjet e auditimit të trajtohen me seriozitet dhe vëmendjen e duhur.

Intervistoi: U.B/SCAN Magazine 

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.