Sjellja e disa yjeve në fund të jetës sugjeron që vlerësimet tona për jetëgjatësinë e Universit mund të jenë të gabuara
Kur një yll i një mase të caktuar, i ngjashëm për shembull me atë të Diellit tonë, përfundon bashkimin bërthamor, ai vdes dhe bëhet një xhuxh i bardhë dhe gjithçka që lihet të shkëlqejë është nxehtësia e tij e mbetur. Për një kohë shumë të gjatë do të ftohet për t’u bërë një lloj kristali i ftohtë dhe i pandryshueshëm i quajtur një xhuxh i zi, ose të paktën, kështu thotë teoria: sepse Universi është “vetëm” 13.8 miliardë vjeç dhe prandaj nuk është aq i vjetër sa të ketë një yll në një gjendje të tillë. Sidoqoftë, ideja e yjeve që mund të arrijnë këtë fazë mund të vihet në dyshim nga puna e një grupi astronomësh që kanë gjetur dëshmi të një xhuxhi të bardhë ku ka ende hidrogjen që digjet në mënyrë të vazhdueshme, edhe nëse vetëm në sipërfaqe dhe jo në bërthamë, siç ndodh në yjet “e gjallë” (studimi është botuar në Nature Astronomy).
Kjo sugjeron që disa prej këtyre yjeve të mbetur mund të plaken dhe të vdesin edhe më ngadalë nga sa menduam, duke vonuar kështu transformimin e tyre përfundimtar në një xhuxh të zi. “Ne kemi gjetur dëshminë e parë vëzhguese se xhuxhët e bardhë ende mund t’i nënshtrohen aktivitetit të qëndrueshëm termonuklear”, thotë Jianxing Chen (Alma Mater dhe INAF e Bolonjës), koordinator i studimit: “është një surprizë e vërtetë, në kontrast me atë që kemi besuar deri tani”.
Faza e vonë evolucionare e yjeve me masë të ulët, ato deri në tetë herë masën e Diellit, quhet një xhuxh i bardhë. Kur këta yje përfundojnë jetën e tyre në sekuencën kryesore (e cila identifikon jetën e një ylli) dhe nuk janë më në gjendje të bashkojnë hidrogjenin në bërthamat, ata nxjerrin materialin e tyre. Bërthama e mbetur, e cila nuk mbështetet më nga presioni i jashtëm i bashkimit, shembet në një objekt ultra të dendur. Kështu lind një xhuxh i bardhë, i karakterizuar nga një masë maksimale prej rreth 1.4 herë asaj të Diellit. Xhuxhët e bardhë janë jashtëzakonisht të nxehtë dhe kërkon shumë më tepër kohë sesa jeta që Universi ka pasur deri më tani para se të ftohen plotësisht. Astronomët janë shumë të interesuar për këtë proces, pasi parashikojnë se një sasi e madhe yjesh në Univers, përfshirë Diellin, do të përfundojnë kështu. Njohja se si evoluojnë xhuxhët e bardhë mund të ndihmojë në parashikimin se kur Universi do të pushojë së ekzistuari.
Ky zbulim erdhi falë një studimi mbi xhuxhët e bardhë të pranishëm në dy grupe yjesh, M13 dhe M3. Në M13, astronomët zbuluan se ekzistojnë dy lloje të xhuxhëve të bardhë: ata të quajtur “normalë” (të cilët sillen siç pret teoria) dhe ata që kanë ruajtur një zarf të pasur me hidrogjen. Simulimet kompjuterike të evolucionit yjor kanë treguar se këta yje, të cilët përbëjnë rreth 70% të yjeve në M13, po djegin hidrogjen në zarfet e tyre të jashtme. Kjo i mban ata më të ngrohtë për më gjatë, që do të thotë se ata plaken me një ritëm të ndryshëm nga xhuxhët e bardhë të cilët shkëlqejnë vetëm me nxehtësinë e mbetur.
Ky fakt ushqen shumë pyetje, duke filluar me faktin se vlerësimet tona për moshën e xhuxhëve të bardhë mund të jenë të gabuara deri në një miliard vjet nëse i përkasin kësaj kategorie të re yjesh. Ndër të tjera, duhet të mbahet mend se një punë e vitit 2019 kishte çuar një grup astronomësh të identifikonin një lloj tjetër xhuxh të bardhë, të cilët digjen në mënyrë jonormale, aq sa për të vonuar ftohjen me 8 miliardë vjet. Që kjo të ndodhë duhet të shpjegohet, por fakti mbetet se gjetjet e reja sugjerojnë që ne nuk e kuptojmë këtë fazë në jetën e yjeve. Pasojat? Epo, Universi mund të ketë një jetë shumë më të gjatë nga sa mendohej (një numër që shkruhet 1 i ndjekur nga 139 zero) – një vlerë e re që do të kishte pak kuptim gjithsesi duke pasur parasysh numrin e miliarda miliarda viteve, krejtësisht përtej madje edhe jashtë imagjinatës sonë. (Focus)
Edel Strazimiri / SCAN
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.