“Të zgjidhim pronësinë për të ndryshuar bujqësinë”! Intervistë me ministrin e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Niko Peleshi

Çfarë ka ndodhur në një vit me bujqësinë shqiptare, cilët janë sektorët që kanë pasur më shumë vëmendje, nga fermeri, tek siguria ushqimore, peshkimi dhe agrotuizmi? Në një intervistë për “Revistën SCAN”, Ministri i Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Niko Peleshi bën analizën në 3D të sektorit gjatë një viti nën “udhëheqjen” e tij. 

Zoti Ministër, keni një vit në krye të bujqësisë shqiptare, sektori më i rëndësishëm për vendin por që nuk ka pasur vëmendjen e duhur ndër vite, çfarë ka ndryshuar gjatë kësaj periudhe në këtë sektor?

Së pari, duhet të jemi të sinqertë kur themi se sa mund ta impaktojë një sektor kaq të ndërlikuar puna e një viti në bujqësi. Unë mund të rreshtoj tani shifra, rritje të eksporteve, sidomos të agropërpunimit, kryesisht të përpunimit të peshkut që është kampioni shqiptar me një rritje prej 55 përqind ketë vit, por nuk mund t’ia faturoj të gjitha punës sonë, për hir të së vërtetës.

Pa dyshim që ne kemi patur fokuset tona, sepse është e pamundur që në një sektor që është 20 përqind i ekonomisë së vendit dhe PBB-së së vendit, me buxhetin e një vendi në zhvillim si Shqipëria, të mund të ndikojmë dot çdo fushë dhe çdo territor të Shqipërisë. Por, siç bën dhe çdo vend, edhe vendet më të zhvilluara se ne, prioritarizohen disa nënsektorë të cilët mbështeten financiarisht, me lehtësim procedurash të tjera dhe pastaj aty masim edhe punën tonë.

Dhe peshkimi është një nga këta sektorë. Pra, atje po, ne mund të themi që përveç meritës kryesore që e ka vetë sektori, i cili ka investuar rreth 40 milionë euro në përpunim dhe punëson rreth 3 mijë punonjës, ne vitin e kaluar ndërtuam disa masa të posaçme me impakt të madh. Pra një ndërhyrje jo shumë e madhe si pjesë e së tërës, por që impakti besoj do të jetë dhe po duket i madh. Për t’u kthyer përsëri tek pyetja juaj, bujqësia ka disa vite që është në rritje si sektor.

Ajo çka ne mund t’ia njohim vetes si meritë, si qeveri, për 4-5 vitet e fundit, është investimi në infrastrukturë. Pra, ne kemi dyfishuar sipërfaqen e ujitur, edhe kemi dyfishuar gjithashtu sipërfaqen e kulluar, kemi rehabilituar sistemet e kullimit, gjë që në mënyrë të drejtpërdrejtë ndikon në produktivitet. Ajo që gjithashtu është masë e qeverisë dhe që ka dhënë rezultat dhe që është një ndër faktorët kryesorë të rritjes së eksporteve, është fuqizimi i pikave të grumbullimit dhe futja e rimbursimit të TVSH-së për fermerët prej 20 përqind. Të gjitha këto janë të trashëguara sa i përket mandatit tim në këtë Ministri, por ajo që ne kemi shtuar këtë vit është fokusimi tek 15 produkte.

Kemi ndërtuar një shportë të produkteve kampion në konkurrueshmëri, në eksporte ose në zëvendësim importesh, jemi fokusuar atje dhe po të shohim se si kanë ecur këto produkte, duke filluar nga domatja, perimet e serave, disa lloje frutash, agrumet, ulliri, mollët, arrorët etj, trendi i tyre është në rritje shumë të kënaqshme për 6-mujorin e parë, për shembull produktet e shportës janë eksportuar 6 përqind më shume se viti i kaluar.

Përsëri është herët të flasim për rezultate të punës sonë të drejtpërdrejtë. Duhet të jem shumë i sinqertë për të thënë se nëse bujqësia shqiptare si një e tërë është 100 përqind, pra nëse kemi 350 mijë fermerë, nga skema jonë direkte e mbështetjes financiare arrijnë të përfitojnë plus minus 3 mijë fermerë në vit. Pra, një pjesë shumë e vogël e bujqësisë shqiptare. Por, çështja është që këta janë lokomotiva. Nëse bujqësia është një tren, ne nuk mund të investojmë dot në çdo vagon, nuk do ishte e zgjuar ta thërrmonim mbështetjen tonë në çdo vagon, por ne investojmë dhe mbështesim lokomotivën që tërheq vagonat.

Pra, ne mbështetëm pikat e grumbullimit dhe këtë vit gjithashtu kemi rreth 40 aplikime të reja për pika grumbullimi, më shumë se gjysma e të cilëve janë kualifikuar dhe janë duke lidhur kontratat për të ndërtuar. Kemi një investim gjigand për përmasat e tregut shqiptar, një kompani mikse nga Kosova dhe Maqedonia, shqiptare, po investon 7.5 milionë euro për një megapikë grumbullimi në Lushnje, e cila do t’i shërbejë gjithë zonës.

Ky rrjet pikash grumbullimi, në fakt është tregu për fermerët. Fermerët nuk vuajnë vetëm për prodhimin, por vuajnë edhe për shitjen. Për fat të keq, ne kemi fermerë të vegjël, të cilëve u duhet të bëjnë nga prodhimi dhe deri tek marketimi dhe shitja e produkteve. Pra duhet ta mbulojnë vetë të gjithë zinxhirin sepse ende nuk kemi arritur t’i ndajmë dot hallkat. Futja e pikave të grumbullimit është pikërisht heqja e “dhimbjes së kokës” së hallkës së shitjes për fermerët, për të cilën ata ankohen edhe më tepër.

Pra, me pak fjalë, politika që ka bërë ndryshimin në bujqësi, është mbështetja dhe fokusimi tek pikat e grumbullimit, mbështetja e fermerëve përmes rimbursimit të TVSH-së përmes pikave të grumbullimit dhe tani e në vazhdim ne po fokusohemi akoma dhe më tepër tek produktet kampion, në një lloj mënyre duke orientuar fermerët se ku duhet të shkojnë.  Shumë prej fermerëve edhe për arsye ekonomike, financiare, edhe për shkak të traditës vazhdojnë të kultivojnë kultura të cilat nuk janë shumë konkurruese dhe kanë pak të ardhura. Ne po i orientojmë të shkojnë drejt kulturave me më shumë përfitim.

Ç’do të thotë kjo për fermerin? Do të thotë, që të ndërrosh kulturën, nga një kulturë e vjetër tradicionale në një kulturë të re që e kërkon tregu, do të thotë të rrisësh të ardhurat me 10 apo 15 herë. Kaq është diferenca në të ardhura ndërmjet kulturave të vjetra dhe kulturave të reja që janë të orientuara nga tregu. Nëse flasim vetëm për risitë e këtij viti, unë do të thoja që ndryshimi thelbësor i punës që unë dhe ekipi im kemi filluar të bëjmë në këtë vit të parë, është sepse ne kemi guxuar ta shohim të vërtetën në sy.

Unë e kam artikuluar disa herë edhe në Parlament, se në bujqësinë shqiptare gabimisht i quajmë të gjithë fermerë. 89 për qind e fermerëve tanë kanë me pak se 2 hektarë tokë, çka do të thotë që luftojnë për mbijetesën, luftojnë për të ardhura që janë jo më shumë se sa një rrogë e mirë. Kjo duhet thënë hapur. Nuk mund t’i konsiderojmë të gjithë fermerët biznesmenë. Dhe duke e parë këtë të vërtetë në sy dhe duke e artikuluar atë, pastaj lind edhe njëherë pyetja e madhe, se çfarë do bëjmë edhe për fermerin e vogël, për atë fermer i cili po ti bësh llogarinë, fiton atë që nuk e llogarit në kosto, që është puna e gjallë.

Për këtë pjesë çfarë është menduar dhe çfarë po bëhet?

Pasi kemi parë të vërtetën në sy, pasi është ngritur natyrshëm pyetja se cila do të jetë politika për këtë pjesë të fermerëve, ne kemi zhvilluar edhe një përgjigje që lidhet me diversifikimin e ekonomive në fshat. Folëm për ndryshim kulturash, për rritje të ardhurash, për shtrirje të skemave të ujitjes dhe kullimit që në mënyrë të drejtpërdrejtë rrisin produktivitetin, por sado që ne të përparojmë në këtë vizion, përsëri për shkak të tokës së kufizuar, sipërfaqes së vogël të tokës, fermave, të ardhurat janë të limituara.

Është e detyrueshme që të ndërtojmë ekonomi të tjera jo bujqësore në fshat, në mënyrë që pastaj të pretendojmë se në fshat, në Shqipëri mund të ndërtohet një mirëqenie dinjitoze. Dhe mirëqenia në fshat, të ardhurat në fshat, me thënë të vërtetën, duhet të jenë më të larta se sa të ardhurat në qytet, në mënyrë që t’ia vlejë të jetosh në atje duke sakrifikuar disa shërbime publike që fshati nuk i ka. Në fshat nuk ka kinema, teatër, mungojnë shumë facilitete të tjera, por ama ka avantazhe të tjera, që është klima, qe janë produktet e pastra, dhe detyrimisht duhet të jenë edhe të ardhurat e shtuara. Pra, ne tani kemi filluar të flasim prej një viti për agroturizëm, për punishte të prodhimeve tipike, për ti dhënë një tjetër vlerë prodhimeve tradicionale tipike që i gjen në çdo zonë, pothuajse në çdo fshat të Shqipërisë, por që shiten keq.

Shiten me një marketing të keq dhe me vlerë të ulët. Unë isha para dy-tre ditësh në Nivicë të Tepelenës, një zonë fantastike ku kishte shumë blegtori dhe shumë potencial për agroturizëm, ku kishte sinjalet e para të interesit për të ndërtuar bujtina, ai fshat i bukur të paktën në qendër, kishte filluar të merrte një estetikë dhe një shije si në fshatrat perëndimorë, dhe jam i sigurt që kjo do të reflektojë pastaj në të gjithë fshatin. Kishte interes të shfaqur edhe nga investitorë të huaj atje në Nivicën e largët për të investuar në agroturizëm, por flinte edhe një potencial i jashtëzakonshëm për të rritur të ardhurat e niviciotëve, duke i shitur ndryshe prodhimet e zonës, kryesisht ato blegtorale.

Vizitova baxhon e fshatit, kishte produkte fantastike, imagjinoni djathi, gjalpi nga dhitë dhe delet e Nivicës, një ekonomi blegtorale tërësisht bio, e zhvilluar në kushte natyrore e gjitha, por që në fund të fundit, pasi prodhohej, duhet të zbriste poshtë në Gjirokastër, te dyqani, apo në tregjet e Tiranës dhe të shitej krahas prodhimeve industriale të bulmetit që në asnjë mënyrë nuk e kanë atë vlerë. Çfarë kanë bërë vendet e tjera? Kanë ndërtuar rrjetin e dyqaneve, apo të kanaleve të tregut, ku këto produkte shiten me vlerë disa herë më të lartë. Këtë duam të bëjmë dhe ne, ndaj dhe po flasim gjithnjë e më shumë për prodhime tipike.

Kaloi në Parlament javën e kaluar një ligj për anëtarësimin tonë në aktin e Gjenevës që është pjesë e marrëveshjes së Lisbonës për prodhimet tradicionale. Një ligj tjetër për prodhimet tipike që është shumë i domosdoshëm është gati duke qarkulluar nëpër ministri, do të kemi një vendim qeverie dhe pastaj do të miratohet në Parlament. Kemi filluar të mbështesim biznesin për të ndërtuar një rrjet që ne e quajmë rrjeti i dyqaneve “eDua”, pra do të jetë një logo e re për prodhimet tipike. Kemi filluar të mbështesim me grante nga AZHBR-ja, ngritjen e inkubatorëve të parë të prodhimeve tipike që janë punishte ku fermerët mblidhen, punojnë përsëri në kushte artizanale, por në një qendër e cila është e certifikuar, gjë që na jep mundësinë që këto produkte, pasi edhe të marketohen, ambalazhohen, paketohen siç duhet, (dhe përsëri edhe këtu ne mbështesim deri në 70 përqind të kostos), të mund të dalin në treg dhe të shiten me vlerë të lartë.

Me mbështetjen e delegacionit te BE, ka qenë një iniciativë e ish ambasadores Romana Vlahutin, e jetësuar nga ne, kemi prodhuar një logo të posaçme për shembull, për prodhimet e malit, për prodhimet e grave malësore. Në qoftë se do arrijmë t’i logojmë dhe brandojmë të gjitha prodhimet tona, duke i lidhur me gjeografinë ku ato prodhohen edhe duke i dhënë zë vlerave të vërteta ushqimore që këto produkte kanë, do kemi mundësi që të shtojmë të ardhurat, krahas të ardhurave të bujqësisë apo blegtorisë akoma të pakët në fshat, të sigurojmë edhe të ardhura të tjera. Kur flasim për agroturizmin, e parë në aspektin e tregut, është një çuarje e tregut pranë produktit. Në vend që të flasim si t’i çojmë produktet tek pika e grumbullimit, për disa zona kjo është shumë e vështirë, sidomos për zonat malore.

Agroturizmi bën të kundërtën, e çon tregun atje ku janë produktet. Për shembull tek Mrizi i Zanave, tre fshatra përreth nuk kanë nevojë të mendojnë se ku do t’i shesin prodhimet, cila është pika e grumbullimit, apo tregtari qe do ti marrë ato, sepse është vetë ky agroturizëm që grumbullon të gjitha prodhimet e zonës dhe aty nuk ka papunësi dhe dhimbje koke për shitjen e prodhimeve.

Ju thatë se 89 përqind e fermerëve kanë më pak se 2 hektarë tokë, por në fakt po kaq janë të pa formalizuar. A keni menduar ndonjë mekanizëm detyrues për t’i pajisur me nipt në mënyrë që të bëhen edhe pjesë e mbështetjes financiare që ju jepni?

Shteti funksionon sipas parimit “shkopi dhe karrota”. Pra, detyrime ligjore, shtrëngime ligjore, por edhe incentiva. Me thënë të vërtetën, në rastin e fermerëve, as nuk e mendojmë këtë punën e shkopit, sepse bëhet fjalë për një kategori që me zor ia del të mbijetojë, me probleme të shumta, më shumë pak tokë, të fragmentuar, etj.

Por po forcojmë gjithnjë e më tepër incentivat. Jam i bindur që më në fund, pothuajse të gjithë fermerët do ta kuptojnë, që një nipt fermeri nuk është një nipt i mirëfilltë fiskal, nuk ka detyrime fiskale fare, por thjeshtë është një lloj regjistrimi, një lloj identiteti për fermerin, që neve na krijon mundësinë ti rimbursojmë TVSH-në dhe gjithë incentivat e tjera që pasojnë. Pra, duket logjikisht e pakuptimtë se si fermerët deri sot, nuk janë anëtarësuar të gjithë, apo nuk kanë marrë të gjithë një nipt.

Por ja që ndodh sepse fermeri i trembet formalizmit, i duket si hap i parë i formalizmit, dhe thotë më mirë mos të jem i regjistruar gjëkundi, sepse kaq pak të ardhura sa kam nuk mund t’i ndaj dot me askënd, s’mund të paguaj dot taksa, etj. Nuk është qëllimi ynë që të marrim taksa nga fermeri i vogël që ka gjysmë hektari apo qoftë edhe një apo dy hektarë tokë. Qëllimi ynë është që t’i fusim në një rrjet ku së pari të jenë të regjistruar gjë që ne na ndihmon edhe për të bërë politika pastaj, sepse nuk kemi akoma një regjistër të saktë që të përditesohet në mënyrë të rregullt, dhe së dyti na ndihmon që të aplikojmë skemat tona të incentivave, politikat tona mbështetëse.

Pra, sot nëse merr një nipt fermeri, ke mundësi të marrësh rimbursimin e TVSH-së, ke mundësi të aplikosh në skemat e subvencioneve. Nuk do të jetë e mundur që të aplikohet as tek IPARD që fillon pas një muaji, nëse nuk ke niptin e fermerit, minimumin e formalizimit. Kemi miratuar një incentivë shumë të fortë por duhet punë për ta promovuar, për Shoqëritë e Bashkëpunimit Bujqësor. Sot, handikapin që bujqësia shqiptare ka, që është fragmentarizimi, ne mund ta tejkalojmë përmes bashkëpunimit, përmes bashkimeve në shitje. Ne nuk promovojmë një model i cili është i vështirë, për të bashkuar tokën me njëri – tjetrin në kooperativë.

Ne promovojmë modelin ku çdo fermer punon tokën e vet, ka prodhimet e veta, por bashkohet në shitje në formën e një Shoqërie të Bashkëpunimit Bujqësor. Sot, Shoqërisë së Bashkëpunimit Bujqësor i rimbursohet TVSH-ja njësoj si fermerit individual dhe pa tavan xhiroje.  Sado të jetë xhiroja e një SHBB-je, sado anëtarë të ketë ajo, 100 për qind e TVSH-së në shitje, iu kthehet mbrapsh. Janë incentivat ato që ne besojmë se do ta çojnë fermerin drejt një formalizmi jo në kuptimin e fiskalizimit dhe detyrimeve, por mendojmë gjithnjë e më tepër si t’i përjashtojmë fermerët nga detyrimet, si të ulim koston e prodhimit bujqësor sepse kjo do ta bënte atë më kompetitiv, dhe në fund të fundit këtë bëjnë edhe vendet e tjera. Kjo është politika bujqësore edhe në vendet e BE edhe në vendet përreth. Bashkimi Europian ka një shkallë më të lartë formalizmi, por bujqësia ndryshe nga sektorët e tjerë, është një sektor i përkëdhelur, në kuptimin e subvencioneve të shumta dhe pothuajse gjysmën e buxhetit, BE e shpenzon për subvencionet e bujqësisë.

Jeni shprehur shpesh herë për një bujqësi komerciale dhe për ferma me kontratë, ku prodhimi të jetë i garantuar për shitje? Sa larg jemi këtij projekti?

Bujqësia komerciale dhe me kontratë mund të zhvillohet atje ku ka një pikë grumbullimi, e cila është e vendosur pranë fermave, në një zonë bujqësore intensive. Atje kemi mundësinë dhe kjo ka filluar të bëhet realitet që pikat e grumbullimit të mos jenë thjesht tregtarë, por të jenë edhe aktorë primarë në ndërtimin e një ekonomie të madhe me shumë pjesëmarrës, ku pika e grumbullimit jo vetëm blen prodhimin por këshillon dhe furnizon me inpute bujqësore, fara, fidanë, fermerët, dhe ata prodhojnë atë që grumbulluesi kërkon, sepse grumbulluesi kërkon atë që kërkon tregu dhe është i vetmi aktor në treg që ka shqisën e tregjeve ndërkombëtare.

Fermeri e ka të pamundur të ndjekë dot trendet dhe sinjalet e tregut europian të prodhimeve bujqësore dhe pastaj të gjykojë se çfarë duhet të kultivojë. Është shumë i vogël dhe është i fokusuar tek prodhimi. Ndërsa grumbulluesi është i fokusuar tek shitja. Kështu që duke futur më shumë në lojë grumbulluesin, përmes kontratave me fermerët, qofshin këto të shkruara, qofshin edhe verbale, ne ndërtojmë atë që e quajmë “contractsfarming” apo ferma me kontratë. Çfarë është bërë deri tani? Sot kemi mbi 130 pika grumbullimi dhe 40 të tjerë janë duke ndërtuar apo planifikuar të ndërtojnë pika grumbullimi, duke shkuar tek shifra 200.

Këtë vit kemi futur përherë të parë masën e rimbursimit 50 përqind të vlerës së fidanit, nëse fermeri e blen fidanin tek pika e grumbullimit. Pse e vendosëm këtë kusht? Pikërisht sepse duam të ndërtojmë skemën e fermave me kontratë, sepse duhet që fermerët gjithnjë e më pak të mbjellin atë që thjeshtë u ka sinjalizuar tregu i radhës së kaluar. Pra, nëse këtë vit patatet u shiten me çmim shumë të mirë, siç ndodh rëndom, vitin pasues shumë fermerë mbjellin patate. Kjo e rrit ofertën e patateve në treg dhe ul çmimin. E njëjta gjë ndodh me të gjithë perimet e tjera sepse fermeri e ka të pamundur të orientohet dhe koordinohet në treg kur ka kaq shumë fermerë me kaq pak tokë. Grumbulluesi mund ta bëjë më së miri këtë punë sepse ai e ka një antenë të lidhur drejtpërsëdrejti me tregun.

Pra, ne i jepnim fermerëve 50 përqind mbrapsht të kostove të fidanëve nëse ata i blinin fidanët nga pikat e grumbullimit, që do të thotë që prodhonin atë që porosiste pika e grumbullimit. Një skemë që eci kënaqshëm vitin e parë dhe na ka bindur që duhet ta mbajmë edhe për vitet e ardhshme. Kjo është ajo që bëjmë ne për t’i shtyrë, por pa i rrëzuar, fermerët dhe grumbulluesit drejt një skeme që ka funksionuar në vende të tjera që kanë tipologji të ngjashme me vendin tonë, e kam fjalën këtu për madhësinë e vogël të fermës.

Megjithatë duhet të themi që nuk na gënjen mendja se kjo formulë mund të jetë e aplikueshme në të gjithë Shqipërinë, ka zona të largëta ose të pambuluara ende me një pikë grumbullimi aty afër, që nuk mund të futen dot shpejt në këtë skemë dhe ne nuk mund t’i lëmë ata dot pa një zgjidhje, ndaj unë fola pak më lart për mundësitë e tjera të diversifikimit të ekonomisë dhe shtimit të të ardhurave, jo domosdoshmërisht përmes fermës me kontratë por përmes ekonomive të tjera jo bujqësore.

Gjithnjë “krenohemi” me eksportet në rritje, ndërkohë që prodhimi vendas po del në treg me çmime në rritje dhe sezonal?  A është kjo për shkak të prodhimit të ulët, kostove të larta për fermerët, mungesës së investimeve apo mungesës së mbështetjes nga ana e shtetit?

E vendos tregu së pari, kërkesë-oferta, por padyshim ndikohet edhe nga kostoja e prodhimeve bujqësore. Në qoftë se fermeri ka kosto të lartë të prodhimit, pavarësisht se çfarë sinjali jep tregu, ai di sa i ka kushtuar dhe vendos një çmim tek i cili qendron stoik derisa ndonjëherë u prishet edhe prodhimi dhe duhet ta hedhë. Kjo ndodh sepse për fat keq fermerët tanë duhet të bëjnë edhe prodhuesin, edhe tregtarin, shumë prej tyre.

Ajo që mund të bëjmë ne është të ulim koston e prodhimit duke lehtësuar barrën fiskale për shembull. Unë kam shumë besim që do të kemi mundësi brenda këtij mandati, të ndikojmë dukshëm në uljen e kostos së prodhimit duke përjashtuar ose përgjysmuar së paku TVSH-në e inputeve bujqësore. Inputet bujqësore mesatarisht përbëjnë 50 për qind të kostos së një prodhimi bujqësor. Nëse po themi domatja e ka koston 50 lekë, 25 lekë është kosto e inputeve bujqësore, fara, fidani, pesticide, kimikate dhe pelhrat. Pra, kjo është një masë që do të ndikojë në mënyrë të drejtpërdrejtë, më tej pastaj është tregu, është kërkesa edhe oferta.

 Keni menduar diçka konkrete për paketën fiskale të 2019?

Jemi duke diskutuar me Ministrinë e Financave, për të parë TVSH-në e inputeve bujqësore por ende nuk kemi asgjë konkrete. Të gjitha ministritë kërkojnë lehtësi për sektorin e tyre, por buxheti është një i tërë dhe mundësitë nuk janë të pafundme, por e kemi kërkuar me insistim.

Një pikë tjetër e rëndësishme është siguria e produkteve që konsumojmë. Gjatë këtij viti Autoriteti Kombëtar i Ushqimit ka qenë mjaft agresiv në kontrollet e kryera, por shkeljet e përditshme vertetojnë se siguria ushqimore vijon të mbetet problem dhe abuzimet janë të larta. Si është menduar të zgjidhet kjo problematikë, përtej kontrolleve, për të ofruar siguri maksimale tek konsumatorët?

Unë nuk do ta quaja aksion, sepse aksion nuk është një masë që nuk e ul intensitetin e vet për një vit rresht. Ne kemi një vit që punojmë me këtë intensitet, ju e quani agresivitet, mbase është edhe i tillë por është i shëndetshëm sepse lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me ushqimin. Mbase është dukur pak më shumë në media këto dy-tre muajt e fundit, por kjo ka qenë zgjedhja jonë që në fillim e bënim këtë goditje më heshturazi, pasi na interesonte rezultati dhe jo buja, ndonjëherë buja mediatike të kthehet në bumerang sepse mund të krijojë idenë që këtu bëhet nami. Në Shqipëri nuk bëhet nami sa i përket sigurisë ushqimore, jo sepse erdhëm ne dhe e zgjidhëm këtë punë, por sepse përgjithësisht, të paktën prodhimet tona bujqësore dhe blegtorale, janë larg kimikateve të shumta, edhe për shkak të pamundësisë së fermerëve tanë për të përdorur shumë kimikate, pesticide etj. Kjo është e para.

Për shembull, marrim pemëtarinë. Nëse një vend i Bashkimit Europian mund të bëjë deri në 40 spërkatje në vit, fermerët tanë bëjnë 12-15 spërkatje në vit. Pra vendet e BE përdorin 3 herë më shumë se ne pesticide në pemëtari. Nuk do të thotë që këtu është gjithçka rozë, edhe këtu ka fermerë të papërgjegjshëm të cilët nxjerrin në treg ndonjëherë prodhimet para se të kalojë ai afati kur prodhimet nuk duhet të konsumohen, edhe këto ndodhin, por janë shumë pak me atë që percepton ndonjëherë publiku. Për shembull, ka pasur një shashkë mediatike lidhur me domaten e kapur në një pazar të Athinës dhe ata dyshojnë se mund të jenë domate nga Italia ose nga Shqipëria, ose nga të dy vendet bashkë. Bëhet fjalë për një sasi qe është 0.01 për qind e eksporteve shqiptare të domates drejt vendeve të BE.

Ne eksportojmë 200 ton në ditë domate, ndërsa aty bëhej fjalë për 5 tonë që është një sasi e papërfillshme dhe përgjithësisht 99.9 për qind e prodhimeve bujqësore shqiptare që hyjnë në tregjet e huaja dhe konsumohen nga konsumatorët europiano-perëndimor nuk reklamohen. Gjë që është përgjigja më e mirë sesa i pastër është prodhimi shqiptar. Por ne kemi probleme me sigurinë ushqimore, pa dyshim, edhe me kushtet e higjenës dhe tregtimit, mbajtjes në frigoriferë apo nëpër supermarkete, apo tregtimit ndonjëherë duke shkelur afatet e skadencës.

Këto probleme nuk zgjidhen njëherë e përgjithmonë sepse edhe në vende si Franca, Gjermania, apo vende të ndryshme të BE, pothuajse një herë në muaj dëgjojmë nga një skandal në fushën e sigurisë ushqimore. Rezultatet janë jashtëzakonisht të mira. AKU ka ndryshuar tërësisht dhe nuk ka lidhje me parti, ka një drejtues me shumë integritet i cili është duke u përpjekur ta detyrojë këtë standard tek të gjithë inspektorët të cilët nuk ndryshojnë kollaj për hir të së vërtetës, duhet edhe të trajnohen edhe të dinë si të inspektojnë edhe të mësojnë norma më të mira etike edhe të mësojnë duke u ndëshkuar sa herë që abuzojnë, duke bërë korrupsion, ne detyrimisht gjejmë edhe shkaktarin.

Nëse shkon AKU në një operator ushqimor dhe gjen që aty magazinohen apo tregtohen mallra jashtë afatit të skadencës dhe ky operator ka qenë i kontrolluar para një jave nga x inspektor dhe ka dalë ok, inspektori që ka vënë firmën dhe ka falsifikuar një realitet, pa dyshim që shkon në Prokurori dhe të tillë janë 70 deri tani. Duke i bashkëngjitur çdo shkeljeje, shkelësin, dalngadalë do ta kthejmë këtë institucion, besoj në institucionin shembullor të shtetit shqiptar.

Ndryshe nga më parë, Ministria e Bujqësisë, po i jep shumë rëndësi zhvillimit të agroturizmit.  Çfarë synoni me programin 100 fshatrat dhe kur do të përfundojë ndërhyrja?

Edhe programi 100 fshatrat ka lindur si pjesë e përpjekjes sonë për të gjetur rrugë të reja të ndërtimit të mirëqenies në fshat veç ekonomisë së vogël bujqësore. Fshati ka nevojë për infrastrukturë publike, për investime të mëdha, ka shumë e shumë fshatra që ende nuk kanë zgjidhur nevojat bazike për ujë të pijshëm, për kanalizime, për sheshe, për ndriçim publik, pastaj ka shumë fshatra që mund të jenë pranë një monumenti kulturë të trashëgimisë kulturore, por që nuk përfitojnë asgjë nga ky monument sepse ai është i parestauruar, i pavizitueshëm, një kishë e vjetër, një xhami e vjetër, etj.

Dhe me një llogaritje të thjeshtë, Shqipëria ka rreth 3500 fshatra, buxheti që duhet për të arritur një standard normal në këto fshatra matet me miliarda, gjë që ne nuk e kemi të mundur ta realizojmë. Kështu derivuam dhe shkuam tek ideja e 100 fshatrave. Thamë vërtetë ne nuk mund të bëjmë dot brenda një mandati 3500 fshatra, por 100 fshatrat  me më shumë potencial, ato fshatrat lokomotivë pak a shumë, ne e kemi të mundur brenda mandatit. Çdo qeveri, sado e varfër të jetë, unë kam bindjen se për prioritetet e veta reale, i gjen paratë. Dhe ne e ngritëm programin e “100 fshatrave” në një prioritet qeveritar, tani është një program i gjithë qeverisë, ka një koordinator kombëtar të këtij programi pranë Kryeministrit. Duam që brenda këtij mandati, Shqipëria të ketë 100 fshatra të cilat arrijnë standardin e Bashkimit Europian.

Këtë gjë e kemi të mundur ta bëjmë edhe përmes buxhetit tonë edhe përmes një rrjeti të madh donatorësh që na janë bashkuar. Në këto momente që po flasim në 100 fshatrat, rreth 100 studentë nga Fakulteti i Arkitekturës dhe Urbanistikës, janë shpërndarë në grupe dhe po hartojnë projektidetë e zhvillimit të këtyre fshatrave. Unë kam parë disa prej tyre, ka ide fantastike, inovative, se si mund të transformojmë një fshat edhe përmes prekjeve te vogla. Pra, si të bëjmë më shumë me më pak burime. Çdo bashki ka një fshat në listën e 100 fshatrave, dhe nëse do ta kenë me standard të lartë, të gjithë të tjerët e dinë pastaj se çfarë duhet të kërkojnë nga kryetari i bashkisë, qeveria etj, sepse ai fshat do bëjë “karshillëk” dhe do rrisë presionin për të shpërndarë këtë standard në të gjithë Shqipërinë në hapësirën rurale.

Cilat janë “pikat e dobëta” të bujqësisë shqiptare aktualisht dhe prioritet që  do të marrin vëmendjen tuaj në vijim?

Pika më e dobët do të thoja unë që nuk është vetëm për bujqësinë por në përgjithësi, është çështja e pronës. Pothuajse 50 përqind e titujve të pronësisë nuk janë të regjistruar në hipotekë. Kemi disa zona në veri sidomos, por jo vetëm, ku ligji 7501 nuk është zbatuar fare, pra është një mori çështjesh që duhen zgjidhur derisa të kemi fermerë që kanë një tapi për tokën që punojnë.

Pse është kjo e rëndësishme? Nëse nuk shkëmbehet, nuk shitet, nuk jepet me qira, ne pastaj s’mund të flasim dot për ndërtimin e fermave më të mëdha dhe për të rritur madhësinë mesatare të fermës që sot e kemi 1-1.3 ha.

Pra, duhet çliruar tregu që pastaj të flasim për rritje të produktivitetit dhe rritje të ekonomisë së shkallës në bujqësi.  Besoj që nga fillimi i vitit që vjen do të fillojë nga puna agjencia e re e titujve të pronësisë që do të integrojë brenda vetes disa agjenci, do të unifikojë hartat, atë mish-mashin e hartave të institucioneve tona, gjë që është dhe shkaku kryesor pse krijohen mbivendosje, gjyqe, stërgjyqe, pse është kaq e vështirë që të regjistrohet një titull pronësie dhe do të hyjmë me shpejtësi në një proces që shpresoj që do të përmbushë angazhimin tonë politik për ta zgjidhur çështjen e titujve të pronësisë, të paktën në fshat, brenda këtij mandati.

Bisedoi Elisabeta Dosku/SCAN Magazine 

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.