Teknologjia, arma e radhës për të luftuar evazionin- Çfarë përmban në detaje ligji i ri

Nga Ersuin Shehu/SCAN Magazine

Qeveria shqiptare më në fund ka menduar të zgjedhë si “aleat” teknologjinë në luftën kundër informalitetit dhe evazionit fiskal. Duke filluar nga viti i ardhshëm, bizneset do të lëshojnë fatura elektronike për shitjet me para në dorë, të cilat do të raportohen në kohë reale në sistemin e administratës tatimore. Ndërkohë, nga viti 2021, faturat elektronike do të prodhohen edhe në transaksionet mes bizneseve me njëri-tjetrin, si edhe mes bizneseve me qeverinë. Të gjitha transaksionet do të raportohen në platformën elektronike të faturave.

Platforma elektronike e faturave do të mundësojë kryqëzimin e informacionit dhe ndjekjen e rrugës së produktit që nga prodhuesi apo importuesi e deri te konsumatori final. Sipas Ministrisë së Financave, kjo do ta bëjë më të lehtë gjurmimin dhe zbulimin e evazionit fiskal dhe do të pakësojë kontrollet fizike te bizneset.

Sistemi i ri nuk do të mbështetet më domosdoshmërisht te kasa fiskale, por te një program ose aplikacion që mund të përdoret edhe përmes kompjuterave të zakonshëm apo aparateve celularë. Vetë kasa nuk do të jetë më e detyrueshme dhe biznesi mund të zgjedhë t’i printojë faturat duke lidhur një printer me kompjuterin apo celularin. Sipas Ministrisë së Financave, aplikacioni do të ofrohet lirshëm nga çdo kompani e specializuar që do të ketë dëshirë ta bëjë këtë, duke u certifikuar më parë nga Ministria e Financave dhe Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (AKSHI).

Sipas Ministrisë së Financave, qëllimi i ligjit “Për faturën dhe sistemin e monitorimit të qarkullimit”  është të krijojë një regjistër të subjekteve që lëshojnë fatura, të kontrollojë përmbajtjen e tyre dhe të monitorojë të gjitha faturat e lëshuara. Ligji i ri parashikon detyrimin e aplikimit të faturës elektronike dhe regjistrimin e pagesave të faturave pa para në dorë, si një fushë e re dhe deri më tani e parregulluar.

Kjo zgjidhje ligjore mundëson transparencë te transaksioneve, rritje të formalizimit te tyre, ulje të evazionit fiskal, si dhe kontribuon në ngritjen e ndërgjegjësimit për të paguar tatimet nëpërmjet të dhënave specifike të siguruara nga administrata tatimore, ndër të tjera, edhe me qëllim parandalimin e pastrimit të parave. Administrata tatimore do të ketë informacion dhe pasqyrim për secilën faturë të lëshuar dhe të paguar me para në dorë ose në mënyra tjera, në kohë reale.

Qeveria vlerëson se zbatimi i lëshimit të faturave në mënyrë elektronike për biznesin, nëpërmjet shfrytëzimit të të gjitha përparësive që teknologjia mundëson, përshpejton dhe automatizon proceset e punës, ul kostot e biznesit, realizon kursime të konsiderueshme dhe potencialisht krijon një vlerë të shtuar në veprimtarinë e biznesit, si dhe në administratën shtetërore.

Kjo reformë është prezantuar me entuziazëm nga qeveria shqiptare, por përvoja ka treguar se nuk ekziston një “shkop magjik”, për fenomene komplekse si informaliteti dhe evazioni.

Sistemi i ri në vetvete është më bashkëkohor dhe e bën më të lehtë luftën ndaj evazionit, por informaliteti nuk vetëm problem mjetesh dhe sistemesh, por, në radhë të parë shprehish, vullneti njerëzor dhe influencave të paligjshme. Platforma elektronike ofron më shumë mundësi dhe zgjidhje praktike, por, nuk e eliminon a priori evazionin dhe korrupsionin në radhët e administratës tatimore.

Nga 1 janari 2020 shitjet raportohen në kohë reale

Që nga 1 janari 2020, të gjithë bizneset, pavarësisht nga vlera e qarkullimit vjetor, do të jenë të detyruar të lëshojnë faturë dhe ta raportojnë atë në kohë reale në organet tatimore. Përjashtim do të bëjnë vetëm fermerët, ambulantët, mjetet e transportit urban dhe individët që lëshojnë mjedise me qira. Këto fatura do të raportohen në kohë reale në sistemin e administratës tatimore. Vetëm pas fatura të jetë raportuar dhe sistemi i tatimeve të ketë dërguar numrin identifikues, ajo mund të printohet dhe t’i dorëzohet blerësit.

Ligji përcakton, ndër të tjerash edhe elementet që duhet të përmbajë fatura që lëshohet për konsumatorin. Mes të tjerash, në faturë mund të shkruhet edhe emri i blerësit, në rastet kur ky i fundit e kërkon. Risi tjetër do të jetë edhe një QR code që duhet të ketë çdo faturë, përmes të cilit blerësi mund të identifikojë nëse fatura është e rregullt apo jo. Verifikimi mund të bëhet duke skanuar QR code në faqen ose aplikacionin që do të ofrojë administrata tatimore.

Shkëmbimi i të dhënave të shitjeve nuk do të bëhet më detyrimisht përmes kasës fiskale, por përmes një program apo aplikacioni (software). Ligji parashikon që zgjidhjet softuerike do të jenë të liberalizuara dhe çdo kompani e teknologjisë së informacionit, me kusht që ato të certifikohen nga AKSHI dhe nga organet tatimore. Kjo do të bëjë që prej 1 janarit 2020 bizneset të çlirohen nga detyrimi për të pasur kasë fiskale. Softueri për raportimin tatimor do të mund të përdoret përmes çdo pajisjeje kompjuterike universale, si kompjuter fiks apo laptop, tablet ose telefon celular. Printimi i faturës për klientin do të bëhet duke lidhur një printer me pajisjet e mësipërme.

Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve dhe AKSHI do të ofrojnë një version bazik të aplikacionit të raportimit, që do të jetë kryesisht në shërbim të bizneseve të vegjël. Bizneset e mëdha do të jenë të lira të përdorin versione të tjera të aplikacionit (por gjithnjë të certifikuara), në përputhje me nevojat apo karakteristikat e biznesit të tyre.

Për rastet e shkëputjes së përkohshme të lidhjes së internetit, që pamundësojnë raportimin në kohë reale, ligji do t’iu njohë të drejtën bizneseve që faturat t’i printojnë për blerësit dhe kopjen ta ruajnë në pajisjet e tyre. Por, faturat e lëshuara gjatë mungesës së shërbimit të internetit duhet të dërgohen në platformën elektronike të tatimeve brenda 48 orëve. Në rast të mungesave të zgjatura të internetit, tatimpaguesi duhet të njoftojë administratën tatimore për këtë fakt, së bashku me një dokument nga ofruesi i shërbimit që e vërteton problemin teknik. Ndërsa për rastet kur biznesi e ka të pamundur të gjenerojë fatura elektronike, për shkak të problemeve me programin kompjuterik apo me pajisjen, ai do të lejohet të punojë me bllok faturash në letër, të miratuara nga administrata tatimore. Ligji i njeh bizneseve pesë ditë afat për të zgjidhur problemet me pajisjen ose programin që përdor për raportim fiskal. Pasi pajisja të jetë kthyer në gjendje pune, biznesi është i detyruar t’i regjistrojë dhe raportojë në sistem të gjitha faturat e lëshuara më parë në letër.

Jo më fatura nga blloqet

Që nga viti 2021, ligji i ri do të eliminojë praktikën e faturave-letër në marrëdhëniet mes bizneseve dhe standardi ligjor do të jetë fatura elektronike. Aktualisht, faturat elektronike përdoren nga pak biznese, kryesisht kompani të shërbimeve utilitare, dhe formati i tyre duhet të miratohet nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve. Fatura elektronike natyrshëm pritet të krijojë lehtësi të mëdha praktike për bizneset, që aktualisht punojnë me blloqe faturash të plotësuara me dorë. Faturat do të depozitohen në platformën elektronike të faturave, që do të ngrihet dhe do të administrohet nga AKSHI.

Për të lëshuar faturat elektronike, të gjitha bizneset do të pajisen detyrimisht me nënshkrimin elektronik. Sipas Ministrisë së Financave, pajisja me nënshkrimin elektronik ligjërisht është detyrim edhe sot, me qëllim dorëzimin e deklarimit elektronik nga biznesi. Administrata tatimore ka toleruar në këtë pikë dhe i pranon deklarimet edhe pa të; por, nga momenti që faturat do të jenë elektronike, detyrimi për nënshkrim elektronik duhet të zbatohet. Pajisja me nënshkrim eletronik bëhet nga Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit dhe, aktualisht, kushton 4 mijë lekë në vit. Të gjitha faturat që do të raportohen në sistemin e tatimeve do të nënshkruhen elektronikisht.

Bankat do të raportojnë në kohë reale pagesat e faturave të biznesit

Ligji i ri i detyron bizneset që në fund të ditës së punës të depozitojnë xhiron në llogarinë e tyre bankare, për shumat që tejkalojnë limitin ditor të arkës. Limiti i arkës do të jetë 50 mijë lekë për bizneset e vegjël, me qarkullim vjetor deri në dy milionë lekë. Për bizneset me qarkullim deri në 14 milionë lekë në vitin paraardhës, limit i arkës do të jetë 300 mijë lekë. Ndërsa ndërmarrjet me qarkullim vjetor më të lartë do të kenë një limit ditor arke në shumën e 800 mijë lekëve.

Por, bankat dhe institucionet e tjera financiare do të jenë pjesë integrale e sistemit të fiskalizimit, për transaksionet që kryhen përmes tyre.

Bankat, institucionet e tjera financiare dhe ndërmjetësit e tjerë të cilët ofrojnë shërbime të pagesave pa para në dorë të faturave elektronike, për të cilat tatimpaguesi që lëshon faturë ka zbatuar procedurën e fiskalizimit, detyrohen të regjistrojnë pagesat e kryera dhe, në mënyrë elektronike, të njoftojnë administratën tatimore menjëherë pas kryerjes së pagesës.

Për qëllim të regjistrimit të pagesës, bankat detyrohen të instalojmë një zgjidhje softuerike te certifikuar ose sistem të integruar kompjuterik të certifikuar, që mundëson lidhjen e faturave elektronike të lëshuara dhe të dhënave të pagesës, si dhe sistemin e komunikimit ndërmjet tatimpaguesit që lëshon faturë dhe administratës tatimore, nëpërmjet rrjetit të sigurtë për transferimin elektronik të të dhënave nëpërmjet internetit.

Tatimet presin rritje deri në 15% të të ardhurave

Administrata tatimore pret që implementimi i sistemit të ri pritet të sjellë një rritje të të ardhurave në nivelin 10%-15%, sidomos falë rritjes së kontributit të pritshëm nga tatimi mbi vlerën e shtuar dhe ai mbi të ardhurat personale. Sistemi i ri do të ngrihet sipas modelit dhe teknologjisë së përdorur në kroaci, ku, sipas Ministrisë së Financave, efekti në rritjen e të ardhurave tatimore ishte edhe më i lartë.

Shqipëria mbledh aktualisht të ardhura tatimore më pak se 26% të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Për vendet e Bashkimit Europian, mesatarja e këtij treguesi është rreth 40%, ndërsa për vendet e OECD (Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik) mesatarja është rreth 34%.

Shqipëria ka potenciale për të rritur ndjeshëm këtë tregues, duke ulur nivelin relativisht të lartë të informalitetit. Ndonëse matjet e informalitetit janë të vështira, shumica e studimeve e vendosin këtë tregues në Shqipëri rreth nivelit të 30%. Kjo tregon se potencialet për të rritur të ardhurat tatimore, pa ndryshuar nivelin e taksimit, janë të konsiderueshme.

Më shumë se gjysma e bizneseve pa llogari bankare

Në fund të muajit korrik, hyri në fuqi ligji i ndryshuar për procedurat tatimore, që do të detyrojë bizneset e regjistruara në skemën e tatimit mbi vlerën e shtuar të hapin llogari bankare. Afati për hapjen e llogarive është 90 ditë pas hyrjes në fuqi të ligjit. Administrata tatimore nuk ka bërë ende publike shifra rreth numrit të bizneseve që preken nga nga ky detyrim. Megjithatë, sipas disa të dhënave të vitit të kaluar, numri i bizneseve të regjistruar në skemën e TVSH-së është pak më i ulët se 50 mijë.

Instituti i Statistikave raporton numri i bizneseve aktivë në fund të vitit të kaluar ishte pothuajse 163 mijë. Po të përjashtojmë rreth 41 mijë fermerë, numri i ndërmarrjeve tregtare jo-bujqësore rezultonte rreth 122 mijë.

Ndërkohë, mbështetur në statistikat e Bankës së Shqipërisë, në fund të vitit të kaluar, numri i llogarive bankare të bizneseve rezidente ishte rreth 60 mijë. Nga këto të dhëna, rezulton që më pak se gjysma e bizneseve aktive në Shqipëri kanë llogari bankare. Realisht, kjo përqindje është edhe më e vogël, po të kemi parasysh se bizneset e përmasave të mëdha dhe të mesme zakonisht kanë disa llogari bankare.

Edhe me ligjin e ri, jo të gjithë bizneset do të jenë të detyruar të kenë llogari bankare. Por, sidoqoftë, këto shifra janë një tjetër dëshmi e tërthortë e nivelit të konsiderueshëm të informalitetit dhe e përdorimit të parasë cash në ekonominë shqiptare. Përmes platformës së fiskalizimit, qeveria shqiptare synon ta ulë evazionin, përmes raportimit tatimor të shitjeve në kohë reale dhe kryqëzimit të informacionit të faturave elektronike.

“Fiskalizimi” nuk merr përsipër të ulë euroizimin e ekonomisë

Në muajin korrik, Banka e Shqipërisë ka kryer analizën periodike të radhës të treguesve që janë objekt i strategjisë së deeuroizimit. Analiza arrin në konkluzionin se përdorimi i valutës në sistemin bankar në gjysmën e parë të këtij viti ka rënë; por, kjo ka ndodhur vetëm si rezultat i shkëputjes së degës së BKT-së në Kosovë dhe funksionimit të saj si filial më vete. Përtej këtij faktori strukturor, nuk vërëhet ndonjë tendencë e qenësishme për ulje të përdorimit të euros në sistemin bankar shqiptar. Në mesin e këtij viti, 53.6% e kredive dhe 51.6% e depozitave bankare të sektorit privat ishin në valutë të huaj.

Banka e Shqipërisë konkludon se, pavarësisht ndryshimeve strukturore të konstatuara gjatë gjashtëmujorit të fundit, sistemi financiar shqiptar vijon të paraqesë nivele të larta të euroizimit, të cilat reflektojnë përdorimin e valutës në shkallë të gjerë në ekonominë shqiptare. Edhe në raportin e radhës për deeuroizimin i bëhet thirrje palëve që nënshkruan memorandumin e deeuroizimit, në veçanti qeverisë shqiptare, të marrin masa për të kontrolluar dhe ulur euroizimin në sektorin real të ekonomisë. Por, për momentin qeveria shqiptare nuk duket se ka ndërmend të ndërhyjë për të kufizuar transaksionet në euro.

Një instrument i volitshëm mund të kishte qenë ligji i ri i fiskalizimit, i sapo hedhur për konsultim publik. Por, në këtë projektligj, nuk parashikohet asnjë dispozitë për të kufizuar faturimin në valutë të huaj, në të gjitha nivelet e transaksioneve. Përkundrazi, neni 6 i projektligjit sanksionon se vlerat e treguara në faturë mund të paraqiten në çfarëdo lloj monedhe, me kusht që vlera totale të jetë e shprehur në vlerën ekuivalente në lekë, sipas kursit të këmbimit të përcaktuar nga Banka e Shqipërisë në ditën e lëshimit të faturës. Edhe me hyrjen në fuqi të ligjit të ri, tregtarët do të jenë të lirë të vendosin çmime dhe të lëshojnë fatura në euro.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.