9  pushtetet e humbura të politikës mbi drejtësinë e re

Pavarësimi i pushtetit gjyqësor nga pushteti politik është kolona kryesore e arkitekturës së drejtësisë së re, për rrjedhojë edhe baza e besimit tek reforma.

Nëse deri më sot politika diktonte përmes Parlamentit kupolën drejtuese të drejtësisë, për të kontrolluar më tej gjithë sistemin, reforma në drejtësi zbeh radikalisht influencën e pushtetit politik mbi sistemin e ri që po ndërtohet.

Me zbatimin e reformës në drejtësi, politika nuk mund të diktojë më njerëzit e saj të besuar, përmes Parlamentit dhe Presidentit, në Prokurorinë e Përgjithshme, në Gjykatën Kushtetuese, Gjykatën e Lartë, Këshillin e Lartë Gjyqësor etj. Gjithashtu, për herë të parë, Parlamenti nuk mund të bllokojë asnjë emërim në organet e drejtësisë.

1. Prokurori i Përgjithshëm

Deri më sot, Prokuroi i Përgjithshëm është emëruar nga partia që kishte pushtetin, me 71 vota, me Propozim të Presidentit. Për pasojë, kryeprokurori ishte vullnet i politikës dhe i pafuqishëm për të ndëshkuar politikanët e fuqishëm. Kushtetuta e ndryshuar, parashikon që Prokurori i Përgjithshëm zgjidhet me 93 vota nga Kuvendi, por gjithnjë mes tre kandidatëve që propozon Këshilli i Lartë i Prokurorisë.

Nëse Kuvendi nuk arrin ta zgjedhë me 93 vota, kandidati i renditur i pari nga KLP, zgjidhet automatikisht. Praktikisht, Kuvendi nuk ka asnjë mundësi më për të zgjedhur një person të besuar në krye të Prokurorisë. Kuvendi duhet të zgjedhë vetëm njërin nga tre kandidatë që i diktohen nga një organ tjetër, përmes një procedure të detajuar.

2. Drejtuesi i Prokurorisë së Posaçme

Me zbatimin e reformës në drejtësi, Drejtuesi i Prokurorisë së Posaçme, është shumë më i rëndësishëm se sa kryeprokurori. Për këtë arsye është parashikuar që politika të mos ketë asnjë lidhje me zgjedhjen e drejtuesit e Prokurorisë së Posaçme. Kreu i kësaj prokurorie zgjidhjet drejtpërdrejtë nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë me shumicë votash, për 3 vjet, pa të drejtë rizgjedhjeje.

3. Anëtarët e Gjykatës Kushtetuese

Politika nuk ka më asnjë mundësi të diktojë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese siç ka bërë deri më sot. Nëse më parë, 9 anëtarët e Kushtetueses zgjidheshin nga Presidenti, me pëlqimin e Kuvendit, me shumicë votash, tashmë tre anëtarë emërohen nga Presidenti i Republikës, tre anëtarë zgjidhen nga Kuvendi dhe tre anëtarë zgjidhen nga Gjykata e Lartë.

Por, në çdo rast, Kuvendi, Presidenti dhe Gjykata e Lartë i zgjedhin anëtarët e Kushtetueses vetëm mes kandidatëve të renditur në tri vendet e para të listës nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi, sipas ligjit. Pra, roli i Kuvendit, Presidentit dhe Gjykatës së Lartë është krejt formal.

Madje, Kuvendi duhet ta zgjedhë gjyqtarin e Gjykatës Kushtetuese me jo më pak se tri të pestat e të gjithë anëtarëve të tij. Nëse Kuvendi nuk zgjedh gjyqtarin brenda 30 ditëve nga paraqitja e listës nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi, kandidati i renditur i pari në listë shpallet i emëruar.

4. Anëtarët e Gjykatës së Lartë

Nëse më parë, anëtarët e Gjykatës së Lartë emëroheshin nga Presidenti me pëlqimin e Kuvendit, tashmë Kuvendi dhe politika janë përjashtuar nga ky proces. Meqenëse politika emëronte edhe Presidentin, ajo arrinte që të diktonte edhe anëtarët e Gjykatës së Lartë. Tashmë gjyqtarët e Gjykatës së Lartë emërohen nga Presidenti i Republikës, me propozim të Këshillit të Lartë Gjyqësor, për një mandat 9-vjeçar, pa të drejtë riemërimi. Por, edhe Presidenti ka rol formal.

Nëse Presidenti nuk shprehet për kandidatin e propozuar për anëtar të Gjykatës së Lartë kandidati shpallet i emëruar dhe fillon detyrën brenda 15 ditëve nga data e vendimit të Këshillit të Lartë Gjyqësor. Nëse Presidenti nuk jep pëlqimin për një kandidat, dekreti i Presidentit të Republikës humbet fuqinë kur kundër tij votojnë shumica e anëtarëve të Këshillit të Lartë Gjyqësor.

5. Kryetari i Këshillit të Lartë Gjyqësor (më parë KLD)

Para miratimit dhe zbatimit të reformës në drejtësi, politika kishte pushtet të rëndësishëm në Këshilli e Lartë të Drejtësisë, i cili ishte qeveria e gjyqësorit. Politika emëronte Presidentin dhe Presidenti ishte automatikisht kryetar i KLD, duke vendosur për axhendën e KLD dhe duke votuar.

Po ashtu, politika kishte edhe katër anëtarë  të tjerë në KLD, ministrin e Drejtësisë dhe tre anëtarë të zgjedhur nga Kuvendi. Ajo dikonte edhe zëvendëskryetarin e KLD, i cili propozohej nga Presidenti dhe zgjidhej nga KLD. Në këtë formë politika kishte pushtet mbi gjyqtarët, të cilët mund të ndëshkoheshin nga KLD. Tashmë në vend të KLD është ngritur Këshilli i Lartë Gjyqësor.

Kreu i KLGJ zgjidhet nga anëtarët e këtij Këshilli. Kuvendi zgjedh pesë anëtarë nga 11 që ka KLGJ, por me propozim të organeve të caktuara.

6. Inspektorati pranë Këshillit të Lartë të Drejtësisë

Më parë, kryeinspektori dhe inspektorët e KLD, sot KLGJ, emëroheshin  Këshilli i Lartë i Drejtësisë, me propozimin e zëvendëskryetarit. Duke kontrolluar kryetarin dhe zëvendëskryetarin, partia që kishte pushtetin, diktonte kryeinspektorin dhe inspektorët e drejtësisë.

Reforma në drejtësi parashikon tashmë që Këshilli për Emërimet në Drejtësi rendit kandidatët për postin e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Më pas, Inspektori i Lartë i Drejtësisë zgjidhet nga Kuvendi nga radhët e kandidatëve të përzgjedhur dhe të renditur nga Këshilli për Emërimet në Drejtësi. Nëse Kuvendi nuk zgjedh me 93 vota, kandidati i renditur i pari zgjidhjet automatikisht.

7. Emërimi i gjyqtarëve

Deri më sot, gjyqtarët në Shqipëri janë emëruar nga Presidenti i Republikës me propozim të Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Vendimi për t’i propozuar Presidentit të Republikës emërimin e një gjyqtari merrej me shumicën e votave të anëtarëve të KLD. Vetë Presidenti zgjidhej nga partitë politike.

Në këtë formë, duke kontrolluar Presidentin, por edhe KLD, politika diktonte emërimin e gjyqtarëve, të cilët duhet t’i faleshin politikës për postin e tyre. Reforma në drejtësi i jap fund kësaj historie. Tani gjyqtarët emërohen dhe shkarkohet vetëm nga Këshilli i Lartë Gjyqësor.

8. Emërimi i prokurorëve

Deri më sot, prokurorët janë emëruar nga Presidenti, me propozim të kryeprokurorit, pas votimit në Këshillin e Prokurorisë, i cili në fakt ka funksionuar në varësi të kryeprokurorit. Duke zgjedhur si Presidentin, ashtu edhe kryeprokurorin, politika ka diktuar emërimin e prokurorëve. Reforma në drejtësi parashikon tashmë se prokurorët zgjidhen nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë, sipas një procedure të detajuar.

9. Këshilli i Emërimeve në Drejtësi

Të gjitha emërimet në drejtësinë e re dalin nga duart e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi. Po Këshillin e Emërimeve kush e zgjedh? Reforma në drejtësi ka parashikuar që Këshillin e Emërimeve në Drejtësi do ta zgjedhë deri diku fati.

Këshilli i Emërimeve në Drejtësi përbëhet nga 9 anëtarë: dy gjyqtarë të Gjykatës Kushtetuese; një gjyqtar i Gjykatës së Lartë; një prokuror nga Prokuroria e Përgjithshme; dy gjyqtarë nga gjykatat e apelit; dy prokurorë nga zyrat e prokurorisë pranë gjykatave të apelit dhe një gjyqtar nga gjykatat administrative. Sicili institucion shpall një listë me kandidatët që plotësojnë kushtet ligjor.

Në fund, kandidatët e listuar zgjidhen me anë të shortit. Për shotin kujdeset Presidenti.

Nga Eralda Zito

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.