Arta Marku, një jetë me librin! Intervistë me autoren e emisionit “Bibliotekë”

Aty ku ka diçka për të krijuar, me siguri që do jetë dora e saj. Disa njerëz kanë pasione, por mbi të gjitha kanë talentin, ngandonjëherë të bekuar me disa. Për atë nuk ka libra të këqinj, as libra pa vlerë, ka libra që gjithsesi të transmetojnë diçka. Doemos, jeta e saj duket se lidhet ngushtë me librin, jo vetëm sepse sa herë që e takon ka ndonjë libër me vete, as për bibliotekën gjigante që ka në shtëpi, as qindra libra të tjerë që presim, të gjejnë hapësirën e munguar. por, për faktin që porsa  përmendet emri i saj, mendja të shkon te emisioni “Bibliotekë”; një hapësirë kushtuar librit. Bëhet fjalë për gazetaren Arta Marku. Sigurisht që krahas librit, te ajo, një pjesë e pandarë janë dhe shkrimet, madje nga ato të mirat, që i lexon me ëndje. Po ashtu, edhe përkthimi, që është një arratisje aq e ëmbël për të.

Duket sikur “Bibilioteka“ lidhet ngushtë me emrin tuaj. Edhe në motorin e kërkimit “Google“ rezultatet dilnin me këtë fjalëkyç. Si ndiheni në “Bibliotekë“?

Më pëlqen mënyra si e keni përcaktuar lidhjen time me “Bibliotekën“, si identifikim. Në të vërtetë, në “Bibliotekë“ ndihem në lëkurën time. E kam zgjedhur; kam këmbëngulur ta bëj. Po të mos kishte qenë diçka e brendshme, këmbëngulja do të më kishte lodhur.

 Intervistat me autorët, a përkthyesit e ndryshëm, si i përzgjidhni? Eshtë vepra ajo që ju tërheq vëmendjen, apo janë të tjera kritere?

Në qendër të “Bibliotekës“ është libri. Në funksion të librit zgjedh të ftuarin. Por duhet ta pranoj se “e mbaj me hatër” letërsinë shqipe. Qysh në gjenezë të këtij emisoni, në vitin e largët 2004, desha të jepja një kontribut në rehabilitimin (po e quaj kështu)e letrave shqipe. Të gjithë e dimë se çfarë ndodhi në fillim të viteve ’90: Letërsia shqipe u braktis, botuesit nuk e botonin, librarët nuk e pranonin në rafte, lexuesit nuk i afroheshin. Kjo, së pari, për shkak të shijes së keqe nga letërsia skematike e realizmit socialist, ushqimi tipik i viteve të diktaturës. Së dyti, nga uria për letërsinë e madhe që ishte shkruar përtej kufijve tanë e që ne na ishte ndaluar. Vetë shkrimtarët u gjendën disi të çorientuar, në mes të katër rrugëve. Cila ishte rruga nëpër të cilën duhej të ecnin? Shkurt, ekuilibrat u prishën. Në funksion të rivendosjes së ekuilibrave desha të punoja, sepse letërsia shqipe nuk ishte e tëra për t’u shpërfillur. Me ta filluar “Bibliotekën“, e me t’u përqendruar te letrat shqipe, gjithnjë e më shumë bindesha se kisha të drejtë, se në morinë e pafund dhe çorientuese të botimeve, kishte libra të mirë e mjaft të mirë shkrimtarësh shqiptarë. Sigurisht, tani është një kohë më e mirë për letërsinë shqipe, por edhe për letërsinë dhe librin në përgjithësi. Megjithatë, për t’u rikthyer edhe një herë në fillim: “Biblioteka“ është e librit; pas tij vjen autori. Duke perifrazuar Biblën do të thoja: e para është vepra, sidomos kur ajo është kryevepër.

A është e lehtë të intervistosh një shkrimtar?

Një shkrimtar është një bashkëbisedues i mirë. Ka gjithmonë diçka për të thënë; diçka që ia vlen të dëgjohet. Nëse e keni fjalën për tekat, besoj se shkrimtarët nuk përbëjnë ndryshim nga joshkrimtarët. Por unë jam mësuar me njerëzit e librave. Tani kam filluar, veç “Bibliotekës“, një program radiofonik, në Radio Tirana. E titulloj “Palimpsest“. Është një emision për kujtesën dhe del jashtë rrethit të shkrimtarëve. Kjo, sepse kujtesa e gërvishtur në lëkurën e gjithsekujt, nuk ka të bëjë vetëm me shkrimtarët. Por e çuditshme është se sa herë mendoj për të ftuarin e radhës, gjithnjë më vjen në mendje një emër që ka lidhje me librin. S’di pse; ndoshta kam më shumë besim tek ata që shkruajnë.

Një autor  i mirë, a është narrator televiziv po kaq i mirë?

Jo gjithnjë. Shkrimtarët janë natyra vetmitare. Ata ndihen më mirë në vetminë e studios së tyre. Bashkëbisedojnë më me lehtësi me fantazmat e laboratorit të tyre krijues që vetë i kanë trilluar, sesa me njerëzit realë. Bashkëbisedojnë më mirë me veten, nën zë. Disa bezdisen nga prozhektorët, pikërisht sepse në tryezat e punës kanë një llampë të vogël sa për të ndriçuar letrën e bardhë dhe nuk rrethohen nga prani njerëzore. Shumë prej tyre më kanë pohuar se e kanë momentin më të përshtatshëm për të shkruar, natën, kur jashtë është errësirë dhe qetësi. Mbi të gjitha duan qetësi. “Edhe një grerëz në xham e dëboj para se të filloj punën”, më tha Agron Tufa. “As muzikë në sfond nuk dua”, më tha Mira Meksi. Merreni me mend në çfarë atmosfere jetojnë, duke i krahasuar, për shembull, me një aktor që nuk bën dot pa zhurmën e duartrokitjeve apo pa prozhektorët e skenës. Kur lexova librin“Albumi i familjes” i Renate Doreshtein, u bëra kureshtare për shkrimtaren, e nisa ta zbuloj nëpërmjet disa intervistave. Meqë në libër dëshmonte aftësi prej psikologeje, gazetari e pyeste mbi njohjet në fushën e psikologjisë. Ajo i thotë se ndihej e aftë për t’u endur në terrenin e psikologjisë vetëm në të shkruar, në botën e personazheve të saj, kurse në jetën reale nuk e kishte këtë aftësi. Dua të them se shpesh, te shkrimtari janë dy njerëz që mund të jenë të ndryshëm. Tjetër ai që shkruan një libër të mrekullueshëm, e tjetër ai që vjen në “Bibliotekë“.

 Autori që ju ka emocionuar më shumë sesa të tjerët?

Janë shumë, por nëse më duhet të bëj një ndarje, do them se më shumë më kanë emocionuar apo magjepsur, poetët. Nuk jam duke i përjashtuar gjithsesi disa prej prozatorëve të cilët më kanë dhënë intervista monumentale.

Ka diçka shumë të bukur në shkrimet që ju bëni; gati-gati ngjajnë me një miniroman. A ka ardhur koha të shkruani një roman?

Më vjen mirë që ju i keni lexuar shkrimet e mia gazetareske, si letërsi. Jo se ky ka qenë një qëllim, por mesa duket instinktivisht ka ndodhur kështu. Me siguri kjo ka ardhur me kohën, e me përvojën. Ju pyesni, se nëse ka ardhur koha për të shkruar një roman? Unë do të thoja prozë, roman apo tregime qofshin. E kam shkruar një libër me tregime, “Kthinat e kujtesës”, bazuar në histori reale, të cilat i kam kaluar në filtrin tim e si të tilla i quaj letërsi. A është koha për të vazhduar? Sigurisht që po, sepse përvojën që kam përjetuar duke shkruar tregimet “Kthinat e kujtesës”, do të doja ta jetoja sërish.

Keni përkthyer një sërë librash si: “Dashnorja e Napoleonit“, “Më thuaj kush jam“, “Fletorja e ndaluar“, e disa të tjerë. Si vjen kjo përvojë te ju dhe çfarë ndjesie ju jep përkthimi?

Për të vijuar listën, po them se sapo ka dalë libri i Musine Kokalarit “Jeta ime universitare”. Ndoshta ju habit fakti që në listën e përkthimeve përfshij një autore shqiptare, por “Jeta ime universitare”, një lloj ditari i katër viteve të jetës studentore në “La Sapienza“ të Romës. Shkrimtarja e parë shqiptare e ka shkruar në italisht dhe unë e përktheva. Përkthimi për mua është pasion; është dashuri. Më pëlqen depërtimi në një botë, në të cilën nuk hyhet dot ndryshe, përveçse nëpërmjet librit. Çdo lexues, nëpërmjet një libri udhëton në botëra e në kohëra të ndryshme dhe kjo është mrekullia. Një përkthyes, nga ana tjetër, është akoma më i përfshirë. Teksa përkthej, gjithçka rreth e rrotull fshihet. Është sikur ke hapur një derë e je futur në një dhomë të izoluar. Nuk dëgjon zëra, as buritë e makinave që kalojnë në rrugën poshtë dritares tënde. Dëgjon vetëm zhurmat e librit me të cilin merresh. Aty mundet që personazhet të udhëtojnë me karroca me kuaj, dhe ti pikërisht zhurmat e rrotave të karrocave mbi kalldrëm dëgjon dhe jo frenimin e gomave të makinës mbi asfalt që realisht po ndodh në rrugën pranë. Të duket sikur je ulur në një cep dhe sheh e dëgjon vetëm çfarë ndodh në libër. Shkon deri atje, sa të krijohet ideja se je veshur me të njëjtat kostume të kohës së personazheve të librit. Me Musine Kokalarin, për shembull, më dukej sikur shëtisja rrugëve të Romës, herë sikur isha ndalur në një urë mbi Tevere, mbështetur mbi parmak, krah Musinesë, duke parë nga larg “Castel Sant’Angelo“-n, herë në ndonjë park, shesh apo kishë e herë në ndonjë tryezë bari duke dëgjuar llafosjet e italianëve me zë të lartë. Nganjëherë nervozohesha me të, me një lloj gjendjeje depresive në të cilën ajo kishte prirjen të binte shpesh, tjetërherë debatoja për konceptet që shprehte, e tjetërherë bija dakord.

Jeni autore dhe moderatore e një emisioni televiziv; shkruani, përktheni, qëndisni, gatuani, stilizoni veshje personale hera- herës. Sa orë ka dita juaj?

Aq orë, sa nuk mjaftojnë asnjëherë për të gjitha, ndaj dhe nevojiten prioritetet. Dytësoret marrin kohën që ka mbetur pas kryesoreve. Përveç kohës, duhet gjithnjë një nxitje e brendshme për t’i bërë disa  gjëra. Për shembull: Mund të them se gatuaj mirë, por rezultati le për të dëshiruar, nëse e bëj pa dëshirë. Ju thatë stiloj veshje, por duhet doemos të jem “e frymëzuar”, që të mos e prish diçka e ta hedh pastaj në ndonjë cep. Sa i përket punës me librat, ajo është shpesh shpëtimi nga realiteti prej të cilit ndodh që ke nevojë të arratistesh. Ky është prioritet për të cilin koha gjithnjë del.

Desdemona Mema/SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.