Ekonomia e shëndetit! Parandalimi dhe kurimi, si paraqitet ky raport në Shqipëri?

Statistikat konsiderohen mjete të fuqishme për të paktën dy arsye: krijimi i kulturës së përgjegjësisë dhe realizimi i të drejtave të njeriut. Ndaj, tek institucionet statistikore, qofshin bazike apo studimore e kërkuese, ka besim të konsoliduar i gjithë zinxhiri i strukturave të tjera të shtetit ose jo, që përdorin pikërisht statistika. INSTAT ka publikuar në mënyrë periodike të dhëna për shëndetin e shqiptarëve, sëmundjet më të përhapura, tendencën e tyre dhe shkaqet e tyre.

Publikimi më i fundit nga Instituti i Statistikave ngjalli me të drejtë reagime të shumta, pasi dukej se, çfarë perceptohej në publik për mënyrën e jetesës dhe sëmundjet që konsiderohen të rënda mori formë zyrtare statistikore. Dy ishin elementët që dallonin shifrat e fundit: numri i konsiderueshëm i vdekjeve, sidomos tek të rinjtë dhe shtimi, jo dhe aq i befasishëm, i neoplazmave dhe sëmundjeve që lidhen me zemrën dhe qarkullimin e gjakut.

Shifrat

Gjatë vitit të kaluar, numri i vdekjeve ishte 21.388, e thënë ndryshe 74 vdekje për 10 mijë banorë. Në këtë total vdekshmërie, femrat zënë 47,2% dhe meshkujt 52,8%. Renditur sipas shkaqeve, vdekjet natyrale zënë 87,4% të totalit në vitin 2016, pasuar nga vdekjet e shkaktuara nga aksidentet me 2,1% dhe më pas vetëvrasjet 1,1%. Koeficienti i vdekshmërisë amtare ka rënë në 3,2 për 100 mijë lindje të gjalla nga 9 që ishte në vitin 2015.

Vitin e kaluar rreth 52,0% e vdekjeve u shkaktuan nga “sëmundjet e aparatit të qarkullimit të gjakut”. Ndër shkaqet e tjera që zënë peshë të rëndësishme në numrin e vdekjeve janë “tumoret” me 15,8% të totalit, me një rritje prej 2%, krahasuar me vitin 2015, e ku nëngrupi i sëmundjeve “tumor në mushkëri” përbën 20,4%. Po sipas të njëjtave statistika, në vitin 2016, grup-mosha 50 vjeç e lart zë 92,5% të vdekjeve dhe grup-mosha 85 vjeç e lart zë 25%. Numrin më të lartë të vdekjeve në grup-moshën 85 vjeç e lart e kanë pësuar femrat me 63,8%.

Ndërkaq, janë regjistruar 277 vdekje nën 1 vjeç, që përbëjnë 1,3%, të totalit. Krahasuar me vitin 2015, numri i vdekjeve të fëmijëve nën 1 vjeç është rritur me 18,9%. Nga ana tjetër, për grup-moshën 70-74 vjeç ka rënie të numrit të vdekjeve me 15,7%, krahasuar me 2015-n.

Sëmundjet ishemike të zemrës dhe neoplazmat (tumori) konsiderohen shkaqet kryesorë për vdekjet në Shqipëri vitin e kaluar. Ndaj, specialistët e shëndetësisë thonë se marrja e masave është mëse urgjente; masa për ndryshimin e mënyrës së jetesës dhe të ushqimit, nga jeta inaktive, që ka shtuar në masë obezitetin, në atë me aktivitet fizik periodik, si dhe marrja e ushqimeve cilësore e të kontrolluara. Janë dy përcaktorë që po prekin me shpejtësi edhe moshat e reja, që tashmë ndodhen në zonën e rrezikut potencial.

Një arsye edhe më e fortë për marrjen e masave urgjente është shtimi i sëmundjeve që shkaktohen nga tumoret dhe aparati i qarkullimit të gjakut, po tek të rinjtë. Në vitin 2004, Instituti i Shëndetit Publik numëronte 41 diagnoza për 10 mijë banorë në Shqipëri, ndërsa një dekadë më pas numri u shtua në 73. Mjekët thonë se, prevalenca për mijë banorë me të sëmurë me kancer pësoi rritje me 70% gjatë një dekade, ku gratë konsiderohen të jenë më të prekura nga tumori i uterusit dhe të gjirit, që për fat të keq po përhapen me shpejtësi dhe po prekin gjithashtu moshat e reja.

Të dhënat e ISHP­së flasin për më shumë se 80 gra në 10 mijë të diagnostikuara me kancer, ndërsa te meshkujt kjo shifër është diku te 55, për të njëjtën sëmundje. Janë shtuar ndjeshëm edhe rastet e tumorit në mushkëri, për të cilat bëjnë shkaktarë pirjen e cigares dhe ndotjen e mjedisit.

Në vitin 1990, krahasuar me vendet e tjera në rajon, Shqipëria kishte një nivel të ulët vdekshmërie nga tumoret, me rreth 100 vdekje për 100 mijë banorë. Tanimë, ndërsa në rajon mjekët konstatojnë ulje të vdekjeve nga neoplazmat, gjatë dy dekadave të fundit, në Shqipëri po ndodh e kundërta. Ka një rritje të vdekjeve nga 10-15% për një grup sëmundjesh dhe deri në 20% për vdekjet me shkak kancerin.

Parandalimi dhe kurimi

Parandalimi është më i mirë se kurimi. Është një nga shprehjet e famshme në fushën e mjekësisë. Por Shqipëria duket se e ka të përmbysur këtë raport, për shumë arsye, ndër më kryesorët, mungesa e kontrolleve periodike mjekësore. Testet e kontrollit apo check up-et konsiderohen pjesë thelbësore e mjekësisë parandaluese, këshillojnë mjekët, ndaj këto teste ndihmojnë në diagnostikimin e sëmundjeve në faza përpara se ato të kenë shtrirë rrënjët e tyre në trupin e njeriut.

Një nga fazat e parandalimit është edhe diagnostikimi i hershëm i sëmundjes, duke kontaktuar mjekun dhe kryer kontrollet e nevojshme. Për shembull, ka studime që nënvizojnë që, nëse kanceri i gjirit do të kapej në kohën e duhur, atëherë thuajse gjysma e të diagnostikuarave që humbasin jetën mund të kishin shpëtuar. Mjekët dhe ekspertët e shëndetit janë të bindur për këtë, sikurse janë të bindur dhe për kancerin e prostatës tek meshkujt, të cilët nëse do të kryenin ekzaminimet e duhura në kohë, më shumë se gjysma e tyre do të kishin shpëtuar.

Po kështu dhe për shumë sëmundje të tjera të rënda. Krijimi i një sistemi për kontroll të hershëm, që nga shtatzania, do të ishte efikas, dhe sipas mjekëve, duhen kryer kontrolle të herëpashershme mjekësore, të detyrueshme për të gjithë, si dhe të përmirësohet mënyra e jetesës dhe e ushqyerjes. E nga ana tjetër, shteti të jetë përgjegjës për ringritjen e sistemit të informacionit shëndetësor, i cili ka nevojë urgjente për reformim e rinovim. Një sistem i konsoliduar, i saktë dhe i detajuar do të vlerësonte, menaxhonte dhe orientonte në mënyrën e duhur gjendjen shëndetësore të shqiptarëve, përfshirë monitorimin e ndërhyrjeve me qëllim parandalimin dhe hartimin e politikave shëndetësore.

Një sistem i tillë mund të ishte një bazë shumë e mirë të dhënash për t’u përdorur për studime dhe hartimin e strategjive afatshkurtra në fushën e shëndetësisë. Një sistem efikas do të kërkonte më së pari statistika të sakta, që për fat të keq, në vendin tonë duket se janë të rralla. Pak kohë më parë, raporti kombëtar shëndetësor theksonte mospërputhjet serioze ndërmjet burimeve të ndryshme të të dhënave, përfshirë Institutin e Statistikave, të dhënat operative të Ministrisë së Shëndetësisë, agjencive të Kombeve të Bashkuara apo dhe vlerësimet nga studimi “Barra Globale e Sëmundjeve, 2010”.

Mospërputhjet midis të dhënave zyrtare kombëtare dhe vlerësimeve të kryera nga agjencitë ndërkombëtare, sipas ekspertëve, dëshmojnë për nevojën kritike për një cilësi më të mirë të regjistrimit të të dhënave shëndetësore në Shqipëri, sidomos për treguesit e vdekshmërisë dhe shkaqet e vdekjeve. Rasti që përdoret për të treguar se sa e domosdoshme është një bazë të dhënash mbi sëmundjet, pacientët, tendencën e sëmundjes, shkaqet e saj, zgjidhjet, është kanceri, regjistri i të cilit konsiderohet jofunksional, pasi statistikat nuk janë të sakta edhe për faktin se shumë pacientë preferojnë të kurohen jashtë vendit.

Studimet onkologjike rendisin një sërë faktorësh që kanë shtuar ndjeshëm rastet me kancer, por dy janë më kryesorët: mënyra e ushqyerjes dhe ndotja. Sipas statistikave, pjesa më e madhe e personave të diagnostikuar më këtë sëmundje vijnë nga zonat me ndotje relativisht të lartë. Dhe po kaq të ekspozuar ndaj sëmundjes së rëndë janë edhe personat me dietë ushqimore të çrregullt e të pakontrolluar. Në Shqipëri, sipas mjekëve, kanceri mund të mbahet nën kontroll, nëse autoritetet përgjegjëse do të vënë dorë mbi sigurinë ushqimore dhe ndotjen në mjedis. Në të kundërt situata mund të dalë jashtë çdo parashikimi.

Pabarazia

Të dhënat e tanishme flasin për përparim të sëmundjeve tumorale, e mbi të gjitha shtrirjen e tyre tek moshat e reja. Afro 15% e të diagnostikuarve me kancer i përkasin moshës 35­44 vjeç, ndërsa mbi 26% i përkasin moshës 45­54 vjeç. Një dekadë më parë, përqindjen më të lartë e kishte mosha mbi 60 vjeç. Ashtu siç janë shtuar ndjeshëm rastet e tumoreve, edhe vdekjet nga sëmundja ishemike e zemrës në Shqipëri janë më të lartat në Europën Juglindore, bazuar “Barrës Globale të Sëmundjeve”. Megjithatë, shqiptarët duken se kanë bërë hapa përpara me jetëgjatësinë. Për vitin 2015, jetëgjatësia në lindje është llogaritur të jetë 76,1 vite për meshkujt dhe 79,7 vite për femrat. Në vitin 1990, jetëgjatësia për femrat ishte 71 vjeç dhe për meshkujt 67 vjeç. Ekspertët e shpjegojnë këtë fakt me përmirësimin e jetesës në popullatë. Nga ana tjetër, rritja e barrës së sëmundjeve tregon nivelin e lartë të pabarazisë dhe të diagnostikimit. Edhe pse ka një mbrojtje të kufizuar financiare për shtresat e varfëra, ende nuk ka një shpërndarjeje të barabartë të shëndetit dhe aksesit ndaj kujdesit shëndetësor. Ashtu si specialistët e shëndetësisë, edhe në një studim të saj, Organizata Botërore e Shëndetësisë kërkon zbutjen e diferencave të padrejta në shëndet dhe në shërbime shëndetësore. OBSH u kërkon autoriteteve shqiptare që politikat shëndetësore të fokusohen edhe tek njerëzit që kanë më tepër nevojë.

Ekonomia e shëndetit

Sa i kushton shtetit një i sëmurë? Kjo pyetje e merr përgjigjen nga Ekonomia e Shëndetit, shkenca që merret me aplikimin e teorive dhe praktikave të ekonomiksit në fushën e shëndetësisë. Pa hyrë thellë brenda arsyeve pse studiohet dhe është e rëndësishme ekonomia e shëndetit (ndërtimi i një sërë reformave në sektorin shëndetësor, përcaktimi i peshës specifike të shpenzimeve në këtë fushë, në raport me buxhetin e shtetit, analiza ekonomike, aplikimi i medikamenteve dhe teknikave të reja diagnostike që përmirëson cilësinë e jetës etj), ekspertët këmbëngulin tek e drejta e gjithkujt për të pasur akses ndaj shërbimeve shëndetësore që duhet t’u sigurohen nga sistemi.

Sistemi shëndetësor shqiptar është kryesisht publik. Deri para pak vitesh, shërbimi privat ka qenë i kufizuar në sektorë si, diagnostikimi, farmaceutika apo dentaria. Tashmë ky shërbim është disafishuar dhe po njeh zhvillim shumë të shpejtë.

Shërbimi publik mbulohet nga më shumë se 40 spitale, gjysma e të cilave janë nëpër qarqe, 11 janë rajonalë, 4 qendra universitare, një qendër traumatologjie, dy qendra psikiatrike dhe një pediatri. Në të gjithë këtë sistem shëndetësor punojnë mbi 2 mijë mjekë të përgjithshëm, rreth 1600 të specializuar dhe një armatë infermierësh që e kalon numrin 10 mijë.

Disa vite më parë, administrata e qendrës më të madhe spitalore universitare në vend, “Nënë Tereza”, përllogariti kostot e disa shërbimeve shëndetësore që ofrohen, që bashkë me koston për çdo pacient të trajtuar, u përllogaritën edhe shpenzimet e nevojshme për të mbajtur të shtruar një pacient, për 24 orë. Shteti paguan shërbimin shëndetësor dhe atë teknik për çdo pacient që kërkon ndihmë të specializuar. Më konkretisht, brenda kostove u përfshinë medikamentet, analizat, paga e personelit, pajisjet shëndetësore, shërbimin, rehabilitimin, energjinë elektrike, ujin, si dhe shërbime të tjera teknike apo profesionale. Brenda kësaj kostoje, u përllogarit gjithashtu edhe shpenzimi që i kushton shtetit çdo hallkë apo çdo procedurë për të cilën duhet të paguhet nga administrata.

Kështu, në spitalin e sëmundjeve të brendshme, për trajtimin e një pacienti, kostoja arrinte shifrën 37,687 lekë, ndërkohë që për një ditë shtrim në repartet e këtij shërbimi, shteti paguan 6,205 lekë.

Kirurgjia rezultoi ndër shërbimet më të shtrenjta. Sipas përllogaritjeve të specialistëve të kësaj qendre, rezulton se për një pacient në shërbimin e kirurgjisë, spitalit i duhet të shpenzojë 87,864 lekë dhe për një ditë shtrim në këtë pavijon, shpenzimi arrin në 10,242 lekë.

Në shërbimin e Onkologjisë, në pavijonin e tumoreve, për një pacient kostoja është përllogaritur të jetë 42,975 lekë, ndërkohë që për një ditë shtrimi, kostoja shkon në 18,943 lekë.

Pediatria, ku trajtohen fëmijët nga 0-13 vjeç, për një të sëmurë, kostoja është 46,482 lekë dhe për 24 orë shtrim, një ditë shpenzimi është 8,002 lekë.

Në shërbimin e Infektivit, kostoja për një pacient shkonte në 79,080 lekë dhe për një ditë shtrim, shpenzimi ishte në vlerën e 13,023 lekëve.

Shërbimi i Neurologjisë, që trajton sëmundje të shpeshta, ka kosto të lartë. Për një pacient financimi është 89,389 lekë dhe një ditë shtrimi kushton 10,713 lekë. Në Neurokirurgji, kostoja për një pacient ishte 59,103 lekë dhe për një ditë shtrim, fatura arrinte në 7,833 lekë. Psikiatria e ka koston për një pacient 35,230 lekë dhe për një ditë shtrim 3,122 lekë. Në total, shpenzimet për një pacient shkojnë në 66,362 lekë për shërbim, ndërsa për ditë shtrim në 10,471 lekë.

Të gjitha këto kosto, që duhen përditësuar kohë pas kohe, janë barrë ndaj buxhetit të shtetit dhe konsiderohen të larta. Ndaj apelohet gjithnjë tek kontrolli periodik i shëndetit, me qëllim parandalimin e sëmundjeve, trajtimi i të cilave kushton disa herë më shumë se sa kur ato diagnostikohen që në fillimet e tyre. Me këto kosto, buxheti i shtetit si financuesi kryesor i sektorit shëndetësor (55%, ndërkohë që familjet shqiptare kontribuojnë me 45%), mund të vihet në vështirësi në të ardhmen. Sipas Strategjisë Kombëtare për Shëndetësinë, buxheti faktik i shëndetësisë për vitin e kaluar ishte rreth 9,75 % e buxhetit të shtetit. Strategjia synon rritjen e financimeve në shëndetësi, nga nivelin 3.5% i Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) në vitin 2020 deri në 4% të PBB-së në vitin 2025. Paralelisht synohet dhe reduktimi i pagesave nga xhepi për shërbimet shëndetësore, nga 40% në vitin 2020 në 30% pesë vite më pas.

Por a do t’ia dalim mbanë? Nëse po, a është kjo një zgjidhje afatgjatë? Ata që e njohin mirë shëndetësinë shqiptare janë optimistë, por më së pari sugjerojnë kontrollin periodik të popullatës, në të kundërt asnjë strategji apo masë nuk do të jetë efikase. Në çdo rast, shtojnë ekspertët, parandalimi është më i mirë se kurimi.

Tabele 1

Deklarata

Çdokush ka të drejtë për një nivel jetese që siguron shëndetin dhe mirëqenien e tij dhe të familjes së tij, duke përfshirë këtu ushqimin, veshmbathjen, strehimin, kujdesin mjekësor dhe shërbimet e nevojshme sociale.

Neni 25

Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut

Tabele 2

Kostot

Sëmundjet e brendshme

Trajtimi – 37,687 lekë

Një ditë shtrimi – 6,205 lekë

Kirurgjia

Trajtimi – 87,864

Një ditë shtrimi 10,242 lekë

Onkologjia

Trajtimi – 42,975 lekë

Një ditë shtrimi – 18,943 lekë

Pediatria

Trajtimi – 46,482

Një ditë shtrimi – 8,002 lekë

Infektivi

Trajtimi – 79,080 lekë

Një ditë shtrimi – 13,023 lekë

Neurologjia

Trajtimi – 89,389 lekë

Një ditë shtrimi – 10,713 lekë

Neurokirurgjia

Trajtimi – 59,103 lekë

Një ditë shtrimi – 7,833 lekë

Psikiatria

Trajtimi – 35,230 lekë

Një ditë shtrimi – 3,122 lekë

U.Bajrami/ SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.