Ekonomia, nga “bumi” në “shok”/ Bien parashikimet e rritjes ekonomike për vitin 2019, treguesit të përgjysmuar
Nga Elisabeta Dosku/SCAN Magazine
Ekonomia shqiptare e nisi me të “shtyrë” këtë vit, shumë larg pritshmërive optimiste të qeverisë dhe duke shfaqur shenja të dukshme “sëmundjeje”. Shifrat e INSTAT treguan se rritja ekonomike për periudhën Janar-Mars ishte vetëm 2.2 për qind, të cilat u “përkthyen” si të kënaqshme por me doza frike për vazhdimin, nga ana e qeverisë dhe si alarmante nga ana e ekspertëve të ekonomisë. Në buxhetin e vitit 2019 rritja ekonomike parashikohet në nivelin 4.3 për qind dhe defiçiti buxhetor në 1.9 për qind.
Ekonomia bën hapa mbrapa
Ekonomia e vendit është rritur me 2.2 për qind në 3 muajt e parë të vitit. Sipas statsitikave të publikuara nga INSTAT Produkti i Brendshëm Bruto (P.B.B) në periudhën Janar-Mars, vlerësohet me rritje prej 2,21 %, kundrejt tremujorit të parë të vitit 2018.
Kontributin kryesor në këtë rritje e kanë dhënë degët: Tregti, Transport, Akomodim dhe Shërbim ushqimor me +0,68 pikë përqindje, Aktivitete të pasurive të paluajtshme me +0,51 pikë përqindje, Ndërtimi me +0,43 pikë përqindje, Administrata publike, Arsimi dhe Shëndetësia me + 0,36 pikë përqindje, Aktivitete profesionale dhe Shërbime administrative me +0,33 pikë përqindje, Aktiviteti i Bujqësisë, Pyjeve dhe Peshkimit me +0,26 pikë përqindje, Informacioni dhe Komunikacioni me +0,24 pikë përqindje dhe Aktivitete Financiare dhe të Sigurimit me +0,20 pikë përqindje.
Ndërsa negativisht ka kontribuuar aktiviteti i Industrisë, Energjisë dhe Uji me -0,81 pikë përqindje dhe Arte, argëtim dhe çlodhje; aktivitete të tjera shërbimi me -0,54 pikë përqindje. Taksat neto mbi produktet kontribuan pozitivisht me +0,48 pikë përqindje.
Sa i përket ndryshimeve në krahasim me tremujorin paraardhës, treguesi i Produktit të Brendshëm Bruto vlerësohet me një rritje prej 0,56 %.
Qeveria e “kënaqur”
Për qeverinë, një rritje ekonomike e përgjysmuar, është cilësuar si e kënaqeshme dhe brenda pritshmërive. Sipas Ministres së Financave dhe Ekonomisë, Anila Denaj, sektorët kryesorë të ekonomisë kanë treguar momentin pozitiv që po kalon ekonomia e vendit. “ Shumica e sektorëve treguan një rritje të kënaqshme, në linjë me parashikimet pozitive të rritjes ekonomike”, u shpreh Denaj, teksa komentonte shifrat. Megjithatë, në vijim të komentit të saj, tregohej edhe një “shfajësim”, e shoqëruar me optimizëm për të ardhmen.
“Gjithsesi, ndryshimet pozitive të tremujorit të dytë në sektorin e energjisë, pritet që të normalizojnë kontributin vjetor në rritjen ekonomike që pritet të mbetet brenda parashikimeve. Efektet negative në tregun e lojrave të fatit, të cilat patën ndikim në tremujorin e parë është një kosto që e kemi përllogaritur sepse të mirat sociale janë shumë më të mëdha dhe ne afatgjatë do të përkthehet edhe në përfitim ekonomik”, nënvizoi Denaj.
Megjithatë, edhe pse ndoshta nuk qendrojnë tre “gjendje”në një deklaratë, Ministrja e Financave eviodentoi se mund të ketë të papritura që do të ndikojnë në rritjen ekonomike përgjatë gjithë vitit. “Por duhet theksuar që rreziqet e jashtme dhe të brendshme kanë ardhur në rritje.
Rreziqet e ndryshme lidhen me shumë faktor global, një ngadalësim i mundshëm i ekonomisë evropiane dhe situata e tensionuar e politikës të brendshme rrezikojnë të ndikojë negativisht rritjen ekonomike. Cdo tension politik apo çfarëdo lloj tensioni tjetër ka efektet e tij në ekonomi dhe nuk mund të anashkalohet, në qoftë se është i tejzgjatur dhe i përshkallëzuar”, u shpreh Denaj.
Si u mbyll 2018-ta?
Ekonomia shqiptare u rrit me 4.06% gjatë vitit 2018. Në në tremujorin e fundit të këtij vitit, rritja e prodhimit kombëtar u ngadalësua ndjeshëm në 3.1%, ndërsa për 9-mujorin e parë kishte qenë mesatarisht 4.35%. Ngadalësimi i rritjes ekonomike ishte i pritshëm, duke pasur parasysh se faktorët që e ndikuan në tremujorët e mëparshëm kishin pjesërisht natyrë të përkohshme ose sezonale.
Për gjysmën e parë të vitit rritja u mbështet sidomos nga prodhimi i lartë i energjisë elektrike, ndërsa për tremujorin e tretë gjeti një shtysë të fortë te sezoni i mbarë turistik. Për tremujorin e fundit të vitit të kaluar kontribut veçanërisht domethënës në rritje dha industria nxjerrëse, me afro 28%, ndërsa edhe industria përpunuese u rrit me ritme të kënaqshme, me rreth 5%. Sipas komponentëve të kërkesës, ajo që vërehet është një rënie e ndjeshme e kontributit të investimeve në rritjen ekonomike. Për tremujorin e katërt, investimet u rritën me 1.87%, ndërsa ndjeshëm më i lartë ishte ndikimi i konsumit të popullatës. Por me gjithë frenimin e tremujorit të fundit, ekonomia shqiptare duket se arriti të ruajë një rritje pak sipër kufirit të 4% për vitin e kaluar.
Dobësitë e ekonomisë
Komisioni Europian ka vënë në dukje dobësitë ekonomisë, duke marrë në analizë programin e pestë të reformave ekonomike të hartuar nga qeveria shqiptare 2019-2021. Në dokumentin e publikuar së fundmi, KE ngre si shqetësim nivelin e lartë të borxhit publik, dhe faktin se nevojat e mëdha financiare po peshojnë në qëndrueshmërinë e borxhit. Ndërsa theksi vendoset edhe tek mbledhja e taksave nën potencial, gjë që është konfirmuar edhe nga shifrat zyrtare në 5 muajt e parë të vitit.
Komisioni Europian sugjeron ndër të tjersa se duke reduktuar nivelin e lartë të punës së padeklaruar dhe evazionin fiskal, ka hapësirë të mjaftueshme për rritjen e të ardhurave tatimore, pa rritur normat e taksave. Ndërsa nënvizohet se borxhet e paregjistruara dhe detyrimet e kushtëzuara, si PPP-të, minojnë kredibilitetin e pozicionit të borxhit publik.
Sipas KE, programi ekonomik i reformave në Shqipëri supozon rritje të investimeve, por nuk adreson kushtet e nevojshme për rritjen e investimeve private ose për përmirësimin eficiencës dhe rritjes së investimeve publike. Në këndvështrimin e Komisionit Europian, Investimet private në Shqipëri pengohen nga mungesa e fuqisë punëtore të kualifikuar dhe cilësia e ulët e shërbimeve publike të arritshme për sipërmarrësit.
INTERVISTAT
Adrian Civici: Po “lëngojnë” sektorë kryesore të ekonomisë
Eksperti i ekonomisë, Adrian Civici, “hedh dritë” mbi shifrat e dobëta të rritjes ekonomike, duke treguar qartësisht se kemi të bëjmë me një situatë alarmante që tregon dinamikën e ekonomisë shqiptare dhe “lëngimin” e sektorëve kryesore.
Si përkthehet rritja ekonomike në 2.2 për qind për 3 mujorin e parë të 2019-ës, cilat kanë qenë arsyet e kësaj shifre minimaliste? A ka shanse që në periudhë e mbetur të vitit ekonomia ta marrë veten?
Mendoj që ka ndodhur për dy arsye. Së pari edhe po të shikojmë trendet, ose historikun e rritjes ekonomike në Shqipëri, në tremujorin e parë, gjithnjë ka qenë më e ulët se sa shifra që ka rezultuar, sepse rritja jonë ekonomike varet shumë edhe nga sektorë si bujqësia, e cila fillon dhe jep efektin pas muajit Maj me produkte masive, apo mbi të gjitha mbi turizmin, që përveç efektit si turizëm, ka efekt dhe mbi rritjen e konsumit, rritjen e importeve dhe shumë elementë të tjerë.
Por megjithatë, shifra 2.2 për qind është shqetësuese sepse është indikatori i parë i fillimit të vitit për ekonominë dhe natyrisht duhet parë jo thjeshtë si shifër 2.2 por në faktorët që kanë ndikuar, në raport me shifrën 4 për qind, dhe mendoj që përveç bujqësisë dhe turizmit, edhe ndërtimi nuk ka qenë në nivelet që duhet, njëkohësisht edhe investimet e huaja direkte apo financimet publike nuk kanë qenë në këto nivele.
Dhe e parë në një këndvështrim më të përgjithshëm, kjo është një shifër alarmante do thoja, sepse tregon me çfarë ritmi dhe me çfarë dinamike, dhe njëkohësisht, çfarë efekti strukturor kanë kontribuesit kryesor të Prodhimit të Brendshëm Bruto në ekonominë shqiptare për 3-mujorin e parë të vitit 2019.
Dhe besoj që mund të shikohen si efekte të para në ekonomi të situatës shumë të tensionuar politike dhe në një farë mënyre krizës që po kalon qeveria, përsa i përket qeverisjes, administrimit dhe gjithë mangësive të mëdha në institucionet kryesore të saj. Po të kemi parasysh tre-katër faktorë që furnizojnë rritjen ekonomike në Shqipëri, turizmi është nga më kryesorët, madje, e parë në tërësi, dhe shërbimet si sektor janë në nivelin 40-45 edhe më lart përsa i përket kontibutit në PBB.
Kështu, që nëse turizmi fillon dhe shfaq probleme, dhe problemet kanë filluar të shfaqen, të paktën duke iu referuar operatorëve kryesorë turistikë në vend, pasi kushdo që vjen turist në Shqipëri, përtej bukurive, përtej llojeve të ndryshme të turizmit, natyrisht që është shumë i interesuar dhe respektivisht, edhe i shqetësuar, për qetësinë, për situatën politike dhe për gjithçka tjetër.
Natyrisht, kjo lloj fryme, me ç’thonë dhe operatorët turistikë, është përhapur në ato operatorë që rregullisht kanë sjellë turistë në Shqipëri dhe natyrisht që kjo pritet të ketë ndikim negativ. Por përveç ndikimit negativ që ka këtë vit, duke pasur parasysh trendet se si vepron sektori i turizmit, është rrezik edhe për vitin tjetër nëse ne do vazhdojmë për një kohë të gjatë me këtë situatë që jemi sot.
Selami Xhepa: Shkaqet që do të sjellin shok ekonomik
Rritja ekonomike e dobët në tre muajt e parë të vitit, është shqetësuese për muajt në vijim. Eksperti i ekonomisë Selami Xhepa, duke analizuar të gjithë faktorët që ndikojnë në ritmet e ekonomisë, parasheh një rrugëtim drejt një shoku ekonomik.
Rritja ekonomike në 3 muajt e parë të vitit është sa gjysma e parashikimeve të qeverisë, ndërkohë që kemi një qeveri të kënaqur. Si e përktheni ju këtë?
Është e vërtetë që rritja ekonomike është shumë poshtë niveleve potenciale dhe niveleve që ishin parashikuar në planin financiar për vitin 2019. Problemi është se pavarësisht që reflekton faktorë sezonalë dhe kryesisht i atribuohet ndikimeve klimatike dhe efektit që kanë dy sektorë që zënë një pjesë të konsiderueshme në PBB-së, qoftë energjia, qoftë bujqësia, por në thelbin e vet, mendoj që kjo reflekton dy dobësi të rëndësishme.
E para është që ekonomia jonë ka një strukturë të tillë, shumë të brishtë, e cila ndikohet nga faktorë që janë jashtë kontrollit të politikës dhe që për pasojë e bëjnë rritjen ekonomike një variabël të pa menaxhueshëm, apo të pakontrollueshëm. Dhe kjo reflekton një dobësi të brendshme strukturore të ekonomisë.
Së dyti, mendoj që prirja nuk është afatshkurtër, pra nuk mendoj që kjo prirje rënëse të PBB-së do t’i dedikohet vetëm tre-mujorit të parë, sepse mendoj se edhe në tremujorin e dytë dhe në vazhdimësi, energjia do vijojë të ketë problemet e veta, thatësira, periudha e verës, etj, por në veçanti kriza politike dhe efekti që ajo ka pasur në sektorin e turizmit, por edhe në zvarritjen e programit të investimeve, do të kenë një efekt të një shoku, që do të reflektohet në të gjithë performancën ekonomike të këtij viti.
Dhe së treti, mendoj që këto lloj dobësish, dhe në veçanti kriza politike, do të kenë një efekt edhe më afatgjatë, pra, efekti që do të japin tensionimet e hershme politike, niveli i gjendjes së brishtë të institucioneve dhe demokracisë në vend, do të krijojnë probleme serioze sa i takon ecurisë së investimeve të huaja në vazhdimësi, të cilat, duam apo s’duam, janë burimi kryesor i rëndësishëm i rritjes dhe i dinamizimi të ekonomisë së brendshme.
Për më tepër, që ne shikojmë, që edhe investimet e brendshme në fakt janë në tkurrje, sepse shikojmë fenomenin që njerëzit po largohen dhe për pasojë këto lloj goditjesh që po japim ekonomisë sot, do të kenë një reflektim edhe në afatgjatë. Kjo është një çështje serioze që kërkon një reflektim të thellë dhe një përgjegjësi më të madhe nga ana e qeverisë, por ndoshta edhe nga gjithë klasa politike e vendit, sepse ngjarjet që zhvillohen sot kanë pasoja afatgjata në gjendjen ekonomike dhe sociale të vendit.
Nuk ka asnjë gjasë, asnjë shanc dhe asnjë propabilitet sado të vogël që rritja ekonomike të realizohet brenda parametrave që ishin vlerësuar. Madje pesimizmin në këtë, e ka reflektuar në rishikimin e rritjes ekonomike edhe Fondi Monetar Ndërkombëtar, dhe besoj edhe në rishikimin që do t’i bëjë prapë në muajin Tetor, në misionin e radhës, do të reflektohen ndoshta në mënyrë më të saktë dhe pritshmëritë e reja të axhustuara në rënien e ritmeve të rritjes.
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.