Impakti i COVID-19 në sektorin privat të Shqipërisë: Bilanci dhe perspektivat për të ardhmen
Shqipëria hyri në krizën e COVID-19 menjëherë pas tërmetit shkatërrues në nëntor 2019. Përhapja e COVID-19 goditi edhe më shumë Shqipërinë. Për të eksploruar pasojat e kësaj tronditje të paparë ndaj firmave shqiptare, Njësia e Analizës së Ndërmarrjeve të Bankës Botërore dhe IFC ndërmorën një studim në qershor 2020, duke kontaktuar përsëri të njëjtat biznese që morën pjesë në Anketa e Ndërmarrjeve në 2019. Ky blog përmbledh gjetjet nga sondazhi dhe kontraston ndikimet e COVID-19 në sektorin privat shqiptar me ato të vërejtura në Gjeorgji, Moldavi, Itali, Greqi, Bullgari, Slloveni dhe Kroaci. Ndërsa ka dallime midis këtyre vendeve në evolucionin e pandemisë, kohën dhe përhapjen e masave të kontrollit, situatës ekonomike para-pandemike dhe periudhës në të cilën u ndërmorën sondazhet, krahasimet ndër-vendore janë të dobishme për të kuptuar ndikimin e COVID-19 në sektorin privat të Shqipërisë nga një perspektivë ndërkombëtare. Për të sjellë në jetë numrat, gjetjet nga sondazhi plotësohen nga një intervistë virtuale me bashkëpronaren e një firme shqiptare, e angazhuar në marrjen me qira të makinerive të rënda për sektorët e ndërtimit dhe përpunimit të ushqimit.
Një rënie drastike e kërkesës dhe e shitjeve
COVID-19 shkaktoi një bilanc marramendës për firmat shqiptare, por vendi nuk është një treg i jashtëm për sa i përket ndikimit: 71% e firmave në Shqipëri raportuan ulje të kërkesës, e cila është më pak e rëndë se në Greqi dhe Moldavi, e krahasueshme me Italinë, Gjeorgjia dhe Bullgaria, dhe më keq se Sllovenia dhe Kroacia. Ndërsa kërkesa ra, shitjet ranë mesatarisht me 52%, e cila është e ngjashme me Moldavi, Itali dhe Gjeorgji, por më keq se në Greqi, Bullgari, Slloveni dhe Kroaci. Edhe firma shqiptare e intervistuar në studim përjetoi një rënie të ndjeshme të shitjeve, shoqëruar me ndërprerje të zinxhirit të furnizimit në vendet që prodhojnë makineritë dhe pajisjet, duke ndikuar më tej në inventarin e firmës. Për shkak të pasigurive në rritje, firma vendosi të përmbahet nga vendosja e porosive afatgjata.
Firmat u detyruan të zvogëlojnë punësimin
Përshtatjet për punësimin në Shqipëri kanë qenë shumë të përhapura. 28% e firmave ulën numrin e punëtorëve të përhershëm, një pjesë shumë më e lartë se në Greqi, Itali, Moldavi dhe Kroaci, por e krahasueshme me vendet e tjera. Mesatarisht, firmat shqiptare ulin numrin e tyre të punëtorëve me kohë të plotë me 11% që është dukshëm më keq se në Greqi, Itali dhe Kroaci, megjithëse më mirë se në Gjeorgji, dhe e krahasueshme me nivelet në Slloveni, Moldavi dhe Bullgari.
Ndikimet e diferencuara në punësim mund të jenë shoqëruar pjesërisht me strukturën e paketave të qeverisë për mbështetjen COVID-19. Për shembull, Italia përjashtoi largimet nga puna së bashku me sigurimin e programeve të punës për një kohë të shkurtër, ndërsa në Shqipëri, subvencionet e pagave ishin në dispozicion për firmat që kishin pushime nga puna. Por ka shumë firma në Shqipëri që nuk kanë larguar punëtorë për të mbështetur rimëkëmbjen post-pandemike dhe për të mbajtur punë të kualifikuar, duke marrë parasysh vështirësitë me të cilat përballen firmat shqiptare në gjetjen e punëtorëve të kualifikuar.
Presioni financiar ka qenë i mprehtë
COVID-19 goditi rëndë financat e firmave të Shqipërisë. Ndërsa një pjesë e ngjashme e firmave raportoi ulje të likuiditetit dhe disponueshmërisë së fluksit të parave në të gjithë vendet, 58% e firmave në Shqipëri raportuan se vonuan pagesat për furnizuesit e tyre, një pjesë mjaft më e lartë se në shtatë vendet e tjera. Për më tepër, gati 40% e firmave shqiptare parashikojnë rënie të borxheve në muajt e ardhshëm, më të larta se në Gjeorgji, Bullgari, Slloveni dhe Kroaci, të ngjashme me nivelet në Greqi dhe Itali, dhe më të ulëta se në Moldavi.
Firmat shqiptare ishin jashtëzakonisht fleksibël, megjithëse më pak në përdorimin e mjeteve dixhitale
Një pjesë jashtëzakonisht e madhe e firmave shqiptare raportuan se rregullonin operacionet e tyre në përgjigje të krizës (77%), por, përkundër procesit të fundit të fortë në dixhitalizim, lëvizja drejt aktivitetit në internet ose punës në distancë ka qenë relativisht e vështirë. 18% e firmave raportuan fillimin ose rritjen e aktivitetit të biznesit në internet, më e ulët se Gjeorgjia dhe Moldavia, e krahasueshme me Greqinë, Italinë, Slloveninë dhe Kroacinë dhe më mirë se Bullgaria.
Vetëm 15% e firmave shqiptare raportuan të kalonin në modalitetet e punës në distancë, afërsisht gjysma e mesatares në vendet e tjera përveç Bullgarisë. Këto zbulime mund të tregojnë sfidat me të cilat përballet sektori privat i Shqipërisë në funksionimin e teknologjive dixhitale.
Mbrojtja e të ardhurave të punëtorëve ka qenë një përparësi e përgjigjes së politikës së qeverisë
Në përgjithësi, me gati gjysmën e firmave që marrin mbështetjen e qeverisë që nga qershori, mbulimi i ndihmës qeveritare në Shqipëri ka qenë relativisht më i ngushtë se në Itali, Greqi, Slloveni dhe Kroaci, por akoma më i gjerë se në Gjeorgji, Bullgari dhe Moldavi. Megjithatë, duke marrë parasysh madhësinë e qeverisë si një pjesë të PBB-së, qeveria e Shqipërisë dha një mbështetje relativisht më të fortë se shumë vende të tjera. Mbrojtja e të ardhurave të punëtorëve përmes subvencioneve të pagave ka qenë objektivi kryesor i mbështetjes së qeverisë për sektorin privat dhe përfitoi 88% e firmave që morën çdo lloj mbështetje qeveritare. Fokusi në subvencionet e pagave është disi i ngjashëm me atë të Sllovenisë, Kroacisë dhe Greqisë, dhe dukshëm më i lartë se në vendet e tjera. Qeveria gjithashtu ofroi skema të garantimit të kredisë që u mundësojnë firmave të përdorin mbitërheqjet e bankave tregtare për të paguar pagat, si dhe për të marrë hua të kapitalit qarkullues dhe investimeve. Që nga qershori, kjo ndihmoi 21% të firmave që morën ndonjë mbështetje, mbulim më të keq se Italia dhe Greqia, por më mirë se katër vendet e tjera. Një tjetër 21% e firmave përfitoi nga shtyrja e detyrimeve të borxhit, ndërsa vetëm 11% dhe 7% morën përkatësisht transferime parash dhe lehtësime fiskale.
Vërejtjet përfundimtare
Sondazhi nënvizon ashpërsinë e ndikimit të pandemisë në firmat shqiptare. Mbështetja më e rëndësishme e qeverisë në nivelin e firmës duket se kanë qenë subvencionet e pagave që është një instrument efektiv për goditjet e përkohshme. Nëse kriza COVID-19 zgjatet, sigurimi i subvencioneve të mëtejshme të pagave do të jetë sfidues duke pasur parasysh hapësirën e kufizuar fiskale. Qeveria ka të ngjarë të duhet të vazhdojë të bëjë zgjedhje të vështira dhe sektori privat ka të ngjarë të duhet të bëjë rregullime të mëtejshme ndërsa pandemia vazhdon. Përshpejtimi në dixhitalizimin mund të rrisë aftësinë e firmave jo vetëm për të përballuar krizën, por edhe për të zgjeruar aksesin në tregjet e reja dhe për të rritur shitjet. Rritja e sasisë së të dhënave dhe përvojës në mbarë botën do të ndihmojë në eksplorimin e opsioneve të tjera të politikës. Artikulli origjinal këtu!
Edel Strazimiri / SCAN
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.