Kapitalizmi ka nevojë për revolucion – “Sistemi është manipuluar, pronarët po përfitojnë në kurriz të punëtorëve”

Nga Lidion Kulla/SCAN Magazine

Kapitalizmi është përballur me disa goditje të fuqishme, duke dëmtuar ndjeshëm reputacionin gjatë dekadës së fundit. Ekziston një besim i thellë se, sistemi është manipuluar dhe pronarët e kapitalit po përfitojnë në kurriz të punëtorëve. Në vitin 2016, një studim zbuloi se, më shumë se gjysma e të rinjve amerikanë nuk e mbështesin kapitalizmin dhe humbja e besimit është shumë e rrezikshme.

Kapitalizmi i sotëm ka një problem real, jo vetëm atë problem, për të cilin kanë dëshirë të flasin proteksionistët dhe populistët. Jeta është bërë shumë e rehatshme për disa firma në ekonomitë e vjetra, tradicionale, ndërkohë në ekonomitë e reja, firmat e teknologjisë kanë ngritur me shpejtësi pushtetin në treg.

Nevojitet një revolucion, ai që lejon konkurrencën, dhe i mundëson kompanive të lulëzojnë. Historikisht, vendet kanë punuar shumë për të mbështetur konkurrencën. Në fillim të shekullit të 20-të, Amerika shkatërroi monopolet në hekurudha dhe energji. Pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania Perëndimore vendosi krijimin e tregjeve konkurruese, në qendër të projektit për ndërtimin e kombit.

Themelimi i tregut të përbashkët europian, një projekt i mbrojtur nga Margaret Thatcher, promovoi hapjen e tregjeve të brendshme ndaj firmave dinamike të huaja. Edhe Ronald Reagan nxiti konkurrencën në pjesën më të madhe të ekonomisë amerikane. Një transformim i ngjashëm nevojitet edhe sot.

Që nga viti 1997, përqendrimi i tregut është rritur në 2/3 e industrive amerikane. 1/10 e ekonomisë përbëhet nga industri, në të cilat, katër firma kontrollojë më shumë se 2/3 e tregut. Edhe në Europë, tendenca është e ngjashme, mbase më pak ekstreme. Që nga viti 2000, pjesa mesatare e tregut të katër firmave më të mëdha në secilën industri është rritur me 3 pikë përqindjeje. Për rrjedhojë, në të dy kontinentet firmat dominuese janë bërë më të vështira për tu larguar ose konkurruar.

Në industritë që janë më pak të ekspozuara ndaj tregtisë, firmat po realizojnë kthime të mëdha. Sipas përllogaritjeve, fitimet rezultojnë në rreth 660 miliardë dollarë dhe më shumë se 2/3 e këtyre fitimeve janë realizuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Google dhe Facebook ofrojnë shumë shërbime të njohura tashmë, pa kosto për konsumatorët. Por, përmes reklamimeve në internet këto kompani sigurojnë fitime nga firmat e tjera. Gjithashtu, që nga viti 2000, në mënyrë të veçantë në SHBA, pjesa e fuqisë punëtore ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto ka rënë ndjeshëm.

Çmimet monopoliste mund ti kenë lejuar firmat e fuqishme të marrin pjesë nga fuqia blerëse e pagave. Pjesa e fuqisë punëtore ka rënë me ritme të shpejta në industritë me përqendrim në rritje. Një tjetër problem është rënia drastike e anëtarëve të rinj të tregut dhe rënia e produktivitetit. Kjo mund të shpjegohet edhe nga mungesa e presionit konkurrues në inovacion.

Disa argumentojnë se, zgjidhja ndaj tepricave të kapitalit është forcimi i punës. Elizabeth Warren, një kandidate e mundshme në zgjedhjet presidenciale në SHBA, dëshiron të rrisë rolin e punonjësve. Partia Laburiste në Britani premton aksione të kompanive për punonjësit. Gjithashtu, thuajse të gjitha partitë e majta dëshirojnë të ringjallin fuqinë në rënie të sindikatave, pasi secila prej tyre ka një rol të rëndësishëm në ekonomitë moderne.

Por, një rikthim në kapitalizmin e viteve 1960, kur oligopolet merrnin “pjesën më të madhe të tortës”, duhet shmangur. Ishin pikërisht këto oligopole që shkaktuan protesta dhe greva masive të sindikatave të punonjësve. Sipas një analize të “The Economist”, fuqia e tregut duhet të “sulmohet” në tre mënyra. Së pari, të dhënat dhe regjimet e pronësisë intelektuale duhet të përdoren për të “ushqyer” inovacionin, dhe jo për të mbrojtur pronarët apo burokratët.

Kjo do të thotë, lejimin e përdoruesve individualë të shërbimeve teknologjike, për të marrë informacionin e tyre kudo që është e mundur. Patentat duhet të jenë më të rralla dhe më të lehta për t’u sfiduar në gjykatë.

Së dyti, qeveritë duhet të heqin pengesat për të hyrë në treg, siç janë klauzolat jo konkurruese, kërkesat për licencimin në një profesion të caktuar dhe rregullat komplekse, që në shumicën e rasteve janë hartuar nga lobistët e industrisë. Më shumë se 20% e punonjësve amerikanë duhet të kenë licenca, në mënyrë që të kryejnë punën e tyre, nga vetëm 5% që ishte në vitin 1950.

Së treti, ligjet antitrust duhet të përshtaten për shekullin e 21-të. Nuk ka asgjë të keqe për të promovuar mirëqenien e konsumatorit, por rregullatorët duhet ti kushtojnë më shumë vëmendje shëndetit të përgjithshëm konkurrues të tregjeve dhe kthimeve të kapitalit. Rregullatorët në shumë vende duhet të ndjekin shembullin e Britanisë së Madhe, që investigon tregjet që bëhen jofunksionale.

Kompanitë e mëdha teknologjike duhet ta kenë më të vështirë për të neutralizuar rivalët e mundshëm, siç bëri Facebook kur bleu Instagram në vitin 2012 dhe WhatsApp në vitin 2014. Këto ndryshime nuk mund të “shërojnë çdo të sëmurë”.

Por, në një kohë që fitimet e kompanive amerikane janë rritur në nivelet më të larta historike, nëse punonjësit do të merrnin fitimet, atëherë pagat reale do të rriteshin me rreth 6%. Në këtë situatë, konsumatorët do të shpenzonin më shumë dhe produktiviteti do të rritej. Kjo mbase nuk do ta ndalte rritjen e populizmit. Por, një revolucion në konkurrencë do të bënte shumë, për të rivendosur besimin e publikut në kapitalizmin e ditëve të sotme.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.