Korporata e shpresës për zhvillim dhe frikës për korrupsion! Miratimi i “shoqërisë aksionare publike” është pritur me debate të forta

Nga Elisabeta Dosku/SCAN Magazine

Korporata do të funksionojë si një shoqërie aksionare, sipas ligjit për tregtarët dhe shoqëritë tregtare dhe pronar i këtyre aksioneve do të jetë Ministri i Ekonomisë, ndërsa mund të “blejnë” aksione edhe Institucionet financiare ndërkombëtare të zhvillimit, nëse përmbushin kriteret e përcaktuara.

 Në këndvështrimin e Ministres së Infrastrukturës, Korporata e Investimeve Shqiptare, duhet parë si një hap thelbësor drejt krijimit të kapaciteteve të shtetit shqiptar, për ta kthyer atë në një aktor dhe faktor të rëndësishëm në sferën e sipërmarrjes.

Sipas FMN, ky institucion i ri do të duhej të funksionojë si një organizëm i pavarur dhe jo si një shtojcë e Ministrisë së Financave. Duke funksionuar si pjesë e qeverisë rreziqet që mund të burojnë janë të mëdha për disiplinën fiskale.

Zef Preçi: Unë jam dyshues për dobinë publike që mund të ketë ky organizëm, ashtu sikurse lobe të fuqishme biznesi që qendrojnë pas tij do të tentojnë ta përdorin për interesa të pasurimit të shpejtë dhe në dëm të interesave publike.

Korporata e Investimeve Shqiptare, një organizëm që ka marrë “jetë” pas disa muajsh diskutime, tashmë është një realitet dhe do të luajë rolin e agjentit të pasurive të palujatshme publike, për llogari të qeverisë, pavarësisht se do të funksionojë si një institucion i pavarur. Drafti i cili kaloi me jo pak zhurmë, përveç mënyrës së funksionimit, nuk ka të bashkëngjitur një listë pronash të caktuara të cilat do të jenë nën kontrollin e këtij institucioni. Ajo që dihet, është se pas transferimit të pronave publike, ky institucion do të ketë pavarësi të plotë për mënyrën se si do ti përdorë ato.

Si do të funksionojë Korporata?

Referuar ligjit të miratuar në Parlament, qeveria i jep të drejta të plota Korporatës së Investimeve Shqiptare, që të hartojë dhe vërë në zbatim projekte të investimit në nivel qendror, vendor e rajonal, të menaxhojë pronat shtetërore, dhe të kryejë investime me kapital shtetëror dhe/ose privat.

Korporata do të funksionojë si një shoqërie aksionare, sipas ligjit për tregtarët dhe shoqëritë tregtare dhe pronar i këtyre aksioneve do të jetë Ministri i Ekonomisë, ndërsa mund të “blejnë” aksione edhe Institucionet financiare ndërkombëtare të zhvillimit, nëse përmbushin kriteret e përcaktuara. Korporata gëzon të drejtën e marrjes së kredive dhe ka po ashtu përgjegjësinë për shlyerjen e detyrimeve financiare, detyrime që nuk i transferohen buxhetit të shtetit.

Funksionet kryesore të kësaj shoqërie janë; zhvillimi dhe menaxhimi i pronave dhe projekteve në mbështetje të politikave shtetërore të zhvillimit; Këshillimi i institucioneve publike dhe/ose private në hartimin, analizimin, dhe rekomandimin e projekteve; Financimi ose bashkëfinancimi i projekteve ose subjekteve për qëllime të veçanta (SPV) të ngritura për realizimin e tyre; Me autorizim të Këshillit të Ministrave merr rolin e zhvilluesit sipas legjislacionit për Zonat Teknologjike dhe Zhvillimit Ekonomik; Këshilli i Ministrave mund të autorizojë Korporatën të kryejë funksione të tjera sipas legjislacionit në fuqi.

Në ligj është përcaktuar edhe mënyra se si do të transferohen pronat publike. Kështu, kur Korporata identifikon prona shtetërore me interes për të realizuar projekte investimi, i propozon Këshillit të Ministrave, nëpërmjet Ministrit përgjegjës për ekonominë, transferimin e tyre tek Korporata. Me transferim kuptohet kalimi i të drejtës së përdorimit dhe/ose i të drejtës së pronësisë të pronave shtetërore nga pushteti qendror ose vendor tek Korporata.

Sa i takon mënyrës së prokurimit, për kontratat publike, të cilat financohen plotësisht nga një organizatë ndërkombëtare ose një institucion financiar ndërkombëtar, zbatohen rregullat e prokurimit që parashikohen nga kjo organizatë ose institucion. Në rastin e kontratave publike që bashkëfinancohen në shumicën e tyre nga një organizatë ndërkombëtare ose një institucion financiar ndërkombëtar, palët bien dakord për procedurat e zbatueshme të prokurimit.

Për kontratat publike, të cilat financohen nga buxheti i shtetit zbatohen dispozitat e ligjit për prokurimin publik në fuqi. Kapitali fillestra për 300 milionë lekësh për funksionimin e saj, vihet në dispozicion nga buxheti i shtetit.

Të mirat dhe të këqijat

Për qeverinë, Korporata e Investimeve Shqiptare, do të luajë rolin e një agjenti, të cilin ekzekutivi e sheh si të domosdoshëm, për të zhvilluar edhe më tej pronat publike dhe për të nxitur investimet.

“Koorporata nuk ka kompetenca rregullatore apo normative, siç janë ato të për identifikimin dhe prioritarizimin e projekteve kombëtare, funksione këto të cilat do të vazhdojnë të ushtrohen nga ministritë e linjës. Detyra e parë e kësaj njësie të re do të jetë përgatitja e projekteve me një rëndësi apo ndikim të madh kombëtar.

Hartimi, strukturimi dhe ekzekutimi i projekteve të zhvillimit janë detyra komplekse; të cilat  kërkojnë pjesëmarrjen e disa agjencive me njohuri lokale dhe globale për zhvillimin e infrastrukturës” është shprehur Ministrja e Infrastrukturës, Belinda Balluku. Sipas saj,  Qeveria Shqiptare ka nevojë për menaxhim aktiv të aseteve publike, nga ristrukturimi i ndërmarrjeve shtetërore, deri tek zhvillimi i pasurive të patundshme në turizëm, zona të veçanta ekonomike, etj. Në këtë konteks, korporata duhet të ketë aftësinë për të ndërmjetësuar fonde për investime strategjike dhe të sigurojë garanci, aty ku është e justifikueshme dhe e nevojshme.

Në këndvështrimin e Ministres së Infrastrukturë, Korporata e Investimeve Shqiptare, duhet ndërmarrë së bashku si një hap thelbësor drejt krijimit të kapaciteteve të shtetit shqiptar, për ta kthyer atë në një aktor dhe faktor të rëndësishëm në sferën e sipërmarrjes. Por, me krijimin e këtij institucioni, pikpyetjet më të mëdha kanë të bëjën me faktin se kontratat do të funksionojnë në formë Partneriteti Publik Privat, apo do të zëvëndësohet ky lloj mekanizmi?

Zv.Ministri i Financave, Elton Haxhi ka sqaruar se “financimi apo bashkëfinancimi i projekteve nuk janë në formë PPP-je. Për një projekt të caktuar do të behët stduim fiziiliteti,nga ku do të dalin nevojat e financimit dhe secili partner do të marrë përfitimin në raport me kontributin. Është një partneritet si gjithë të tjetër, ku secili merr atë që i takon dhe nuk ka tranferim rrisqesh nga njëra palë në tjetrën”.

Por nga ana tjetër, ky institucion mrezulton të dublojë autoritetin që ka sot Ministria e Financave dhe Ekonomisë, si dhe ti heqë të heqë të drejtat që ka aktualisht pushteti vendor për manazhimin dhe zhvillimin e pronave publike.

Akuzat e opozitës

Ish-deputetja e Partisë Demokratike Jorida Tabaku ka akuzuar qeverinë se me votimin e ligjit të Korporatës së Investimeve, po dorëzon pasurinë publike të Shqipërisë, në duart e oligarkëve.

“Votimi ligjit të Korporatës së Investimeve është de fakto shtetëzimi dhe më pas dorëzimi në kadastrën personale të Oligarkëve të çdo prone private apo publike. Në 30 vjetorin e çlirimit të Shqipërisë nga komunizmi (një tjetër lloj Oligarkie) vendi përfundon në të njëjtën tragjedi”, është shprehur Tabaku.

Sipas saj, kryeministri do të menaxhojë gjithçka përmes superstrukturës së KISH. “Tanimë ai ka legjitimuar çdo dashakeqësi të tijën personale ndaj njerëzve apo pasurisë së tyre. De facto pronari i vetëm i Shqipërisë, do të ndajë për të gjithë apo për atë që do- pronat e bregut në Jug, Veri apo Durrës. Ai është njeriu që do të vendosë për të shpërndarë lejet për “rezortet” oligarkike në pyjet, gërxhet, kodrat dhe malet e Shqipërisë”, ka theksuar Tabaku.

Kritikat e FMN

Fondi Monetar Ndërkombëtar kritikoi ashpër draftin fillestar të Korporatës së Investimeve Shqiptare, sa i takon mënyrës se si mendohej se mund të funksiononte. FMN i bëri thirrje qeverisë shqiptare që të rishikojë draftin në mënyrë që të shmangë rreziqet ndaj buxhetit dhe cënimin e administrimit të investimeve publike.

Sipas FMN, ky institucion i ri do të duhej të funksionojë si një organizëm i pavarur dhe jo si një shtojcë e Ministrisë së Financave. Duke funksionuar si pjesë e qeverisë rreziqet që mund të burojnë janë të mëdha për disiplinën fiskale.

Ky kuadër do të duhej të siguronte që Koorporata e Investimeve Shqiptare të ushtronte aktivitetin në baza komerciale dhe si një subjekt i palidhur me qeverinë, u shpreh FMN. “Ligji duhet të afirmojë pavarësinë e KISH në vendimet operative dhe përzgjedhjen e projekteve, si dhe të garantojë që të jetë objekt i ligjit për prokurimet publike”, nënvizoi FMN.

Dhe qeveria ka bërë pikërisht ndërhyrje sa i takon pjesë që lidhet me prokurimet, duke shmangur rreziqet që mund ti transferohen buxhetit të shtetit.

Selami Xhepa: Korportata e Investimeve vë në rrezik pronat publike

Mendoj që paraqet rrezikshmëri, është një institucion me natyrë financiare dhe nga ana tjetër, për funksionimin e saj do të kërkojë kolateral pronën shtetërore, dhe në kushtet kur paqartësitë e titujve të pronësisë mbeten shqetësim serioz , më duket se mënyra e funksionimit të saj do të krijojë më shumë probleme.

Kështu që nga kjo pikëpamje, dhënia e autoritetit edhe për të marrë kredi, një institucioni mendoj që i kalon dimensionet e një organizate të thjeshtë zhvillimore, por, krijohet një institucion financiar me kapital shtetëror që mendoj se do të paraqesë rreziqe të mëdha për sistemin finaciar të vendit.

Ajo që i shqetëson të gjithë janë rreziqet që mund të sjellë kjo Korporatë. Kështu nëqoftëse një korporatë e tillë mund të marrë kredi në institucionet ndërkombëtare, kredi të cilat do të garantohen me asete publike dhe kredia do të dështojë, atëherë të gjithë asetet publike do ti shkojnë një kreditori të huaj. Nga kjo pikpamje mendoj që shkalla e rrezikshmërisë së saj është reale dhe shumë shqetësuese.

Zef Preçi: Rreziqet që i kanosen ekonomisë nga Korporata e Investimeve

Çfarë risish apo dobish pritet të sjellë Korporata e Investimeve për ekonominë shqiptare?

Mendoj se duhet parë në dy plane. Krijimi i strukturave që nxisin praninë e investimeve të huaja në vend do të ishte e dëshirueshme të bëhet duke u nisur nga modelet e mira të qeverisjes së aseteve publike, të pronës publike, të klimës së biznesit, që ekzistojnë në vendet demokratike, në vendet perëndimore.

Natyrisht Korporata e Investimeve Nacionale, nuk është një shpikje shqiptare, ajo ekziston në shumë vende të botës, por me mision të mirë përcaktuar dhe të lidhur ngushtësisht me objektivat që ka vendi. E ka Gjermania, Rusia, etj. Në rastin tonë, duke u nisur dhe nga modeli i ofruar, mendoj që në një farë mënyre në vend që të vëmë vetullat, do të nxjerrim sytë.

Në kuptimin që, unë nuk shpresoj dhe nuk besoj, jam pesimist sa i takon ndikimit që mund të ketë ky institucion, në nxitjen e thithjes së investimeve të huaja , përveç se do të krijojë një premisë për të anashkaluar jo thjeshtë konkurrncën dhe rregullat e konkurrencës sa i takon menaxhimit të aseteve publike, pra është një cënim i kushtetusës së vendit dhe i principeve bazë  me të cilat qeveriset ekonomia e tij, por njëkohësisht dhe një anashkalim i  vendimmarrjes së ekzekutivit dhe krijimit të një organi që dublon rolin e ministrisë përgjegjëse për ekonominë dhe për asetet publike.

Në të njëjtën kohë unë e shoh dhe si ndikim në rritje të oligarkisë dhe të lobeve të fuqishme të biznesit për të kontrolluar përmes bordeve anoniome, asetet dhe borxhet që mund të merren në të ardhmen për llogari të qytetarëve shqiptarë. Kështu që në këtë kuptim, unë nuk pres ndonjë zhvillim në kuptimin real të ekonomisë, ndonëse jam pesimist edhe për nga mënyra se si do të funksionojë.

Kontratat që do të lidhen përmes kësaj korporate, a janë të ngjashme me PPP-të sot, pasi qeveria thotë se nuk ka transferim rrisqesh në buxhet?

Mendoj se duhet ndarë. Problem i kontratave të sotme të partneritetit publik privat ka të bëjë me mbartjen e rriskut nga privati, tek sektori publik. Për shembull, kontrata e famshme e check up që ka marrë 6.5 milionë euro për qytetarët që s’janë më në këtë vend, sepse janë larguar nga vendi diku 500 mijë shqiptarë në 10 vitet e fundit, është një tregues që hartimi i këtyre kontratave është bërë në disfavorin e sektorit publik dhe mendoj se mund të jetë subjekt i byrosë së hetimit në periudhat që vijnë për të parë në ç’masë dhe në ç’mënyrë, pra si janë respektuar interest e sektorit publik në këto kontrata.

Sa i takon kontratave të ardhshme, natyrisht ka një lloj ngjashmërie që lidhet kryesisht me mosrespektimin e konkurrencës, me shkeljen e të drejtave që kemi dhënë me ligj gjatë këtyre 20 viteve të fundit pushtetit vendor në administrimin e aseteve publike dhe njëkohësisht me krijimin e favorizimeve.

Në këtë kuptim  unë jam dyshues për dobinë publike që mund të ketë ky organizëm, ashtu sikurse lobe të fuqishme biznesi që qendrojnë pas tij do të tentojnë ta përdorin për interesa të pasurimit të shpejtë dhe në dëm të interesave publike. 

A rrezikohet që pronat publike që do manaxhohen nga Korporata të jenë pjesë e objektit të sekuestros nëse nuk paguhen detyrimet përkatëse?

Është një shqetësim i ngritur nga ekspertët dhe institucionet ndërkombëtare financiare. Ajo që mund të thuhet është se lejimi i pushtetit vendor, deri më tani të marrë borxhe, ka treguar që kjo mbartet në borxhin publik, pavarësisht se mund të deklarohet apo mund të mos deklarohet.

Tani krijimi i një institucioni të ri që mund të marrë borxhe dhe mund të hipotekojë për llogari të borxheve që merr, astete të ndryshme publike ëshë një rrisk i shtuar në ekonominë tonë kombëtare.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.