Ligji për Sinjalizimin përballet me sfida! Kompanitë private po hasin vështirësi për ngritjen këtyre strukturave

Ligji për Sinjalizimin dhe Mbrojtjen e Sinjalizuesve në Shqipëri, i cili u miratua në qershor 2016 dhe hyri në fuqi për sektorin publik më 1 tetor 2016 dhe për atë privat në 1 korrik 2017, u konsiderua si një mjet i rëndësishëm për të luftuar korrupsionin dhe denoncuar forma të tjera të sjelljes së paligjshme. Aspekte të rëndësishme të Ligjit, të trajtuara gjithashtu edhe më parë, përfshijnë ngritjen e mekanizmave për sinjalizimin, hetimin e rasteve të sinjalizimit dhe mbrotjen e sinjalizuesve nga hakmarrja.

Që nga koha kur ka filluar zbatimi i Ligjit, institucionet publike me më shumë se 80 punonjës dhe subjektet private me më shumë se 100 punonjës janë njohur dhe njoftuar zyrtarisht për detyrimin që parashikon Ligji në lidhje me ngritjen e njësive të brendshme të raportimit për shqyrtimin e rasteve të sinjalizimit. Deri tani 164 institucione publike kanë ngritur njësitë përgjegjëse, 5 prej të cilave kanë raportuar raste sinjalizimesh të trajtuara nga ana e tyre, ndërkohë që numri i njësive përgjegjëse të ngritura në subjektet private është 444. Deri tani nuk ka patur një informacion të përgjithshëm zyrtar në lidhje me faktin se si procesi ka ecur për të dy sektorët. Për institucionet publike gjen vetëm informacion të rastësishëm në rastet kur këto të fundit kanë publikuar rregulloret mbi sinjalizimin, por mungon një vlerësim i plotë i procesit apo rasteve të raportuara për të gjithë sektorin publik. Ndërkohë sa i përket subjekteve private, duket se procesi i ngritjes së njësive të sinjalizmit ka hasur në disa vështirësi.

Në këtë fazë të parë të fillimit të zbatimit të Ligjit, ngritja e mekanizmave institucionalë është një proces i rëndësishëm, pasi këto njësi do të shërbejnë si strukturat e para të kontaktit për sinjalizuesit, të cilët dëshirojnë të raportojnë raste të dyshuara korruptive. Zbatimi i detyrave që këto njësi do të kryejnë përfshirë aspekte të tilla si: regjistrimi, shqyrtimi dhe hetimi i sinjalizimeve, do të shërbejnë edhe si një tregues i efekteve të para të zbatimit të Ligjit.

Ngritja e njësive përgjegjëse të sinjalizimit në sektorin privat

Faza e parë e zbatimit të Ligjit është ballafaquar me disa sfida, veçanërisht në sektorin privat. Disa prej vështirësive për zbatimin e Ligjit kanë patur të bëjnë kryesisht me procesin teknik. Në fillim të muajit korrik 2017 institucioni i Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesave (ILDKPKI) u dërgoi një shkresë të gjithë bizneseve me më shumë se 100 punonjës, në të cilën u kërkohej të caktonin njësinë e brendshme përgjegjëse për sinjalizimin. Bizneset u informuan gjithashtu për përgjegjësinë administrative dhe penale në rast të shkeljes së detyrimeve të përcaktuara në Ligj. Gjatë kësaj periudhe kohore ILDKPKI miratoi gjithashtu formularët dhe regjistrat e sinjalizimit dhe mbrojtjes së sinjalizuesve. Megjithatë, pas përfundimit të afatit për ngritjen e njësive përgjegjëse, jo të gjitha bizneset kanë qenë të gatshme të krijojnë këto struktura. Disa prej bizneseve e kanë konsideruar këtë proces si “ndërhyrje e shtetit në punët e privatit” dhe të tjera kanë refuzuar ngritjen e njësive. Ndërkohë disa kompani të tjera private kanë hasur në vështirësi sa i përket përbërjes së njësive përgjegjëse. Duke qenë se njësia përgjegjëse, e cila do të kryejë hetimin administrativ duhet të përbëhet nga një ose më shumë punonjës, ka patur raste kur këto të fundit nuk kanë pranuar ta kryejnë këtë funksion. Madje, në media është raportuar rasti i një biznesi të madh në vend me rreth 700 punonjës, i cili i ka dërguar një përgjigje zyrtare institucionit të ILDKPKI-së duke i kërkuar gjetjen e një punonjësi që do të ushtrojë funksionin e sinjalizuesit dhe respektivisht edhe punësimin e tij, pasi ky funksion nuk pranohej të përmbushej nga punonjësit e vetë kompanisë. Në një situatë të ngjashme është ndodhur edhe një prej kompanive më të mëdha në industrinë ushqimore, e cila është gjobitur për mosngritjen e njësisë përgjegjëse, pasi ka patur vështirësi tek punonjësit e saj për të pranuar pozicionin e përfaqësuesit të kësaj njësie. ILDKPKI në raportin e monitorimit të performancës së produkteve të buxhetit për vitin 2017, ka deklaruar raste të gjobave për një numër binesesh private për moszbatimin e këtij detyrimi që rrjedh nga Ligji për Sinjalizimin. Megjithatë në raport mungojnë të dhëna specifike mbi numrin e bizneseve të gjobitura. Në këtë mënyrë edhe pse sektori publik dhe privat në Shqipëri janë njohur tashmë zyrtarisht për detyrimin e ngritjes së njësive përgjegjëse, ky proces nuk ka qenë aq i lehtë nga sa ishte parashikuar, ndërkohë që në vend nuk janë deklaruar ende zyrtarisht raste të sinjalizimit.

Ndërgjegjësimi dhe paragjykimi mbi procesin

Vështirësitë në ngritjen e njësive përgjegjëse për sinjalizimin si pasojë e paragjykimeve të punonjësve, theksojnë rëndësinë e fushatave për rritjen e ndërgjegjësimit për të kapërcyer paragjykime të tilla, por gjithashtu edhe të fushatave informuese për të njohur dhe kuptuar më mirë vetë Ligjin për Sinjalizimin.

Deri tani fushatat për rritjen e ndërgjegjësimit mbi sinjalizimin kanë qenë të kufizuara. Në qershor të vitit 2017 u përgatit nga një organizatë joqeveritare vendase një spot ndërgjegjësues në vijim të spotit të mëparshëm informues përgatitur në tetor të vitit 2016. Megjithatë të dyja këto spote nuk ndodhen ende të ngarkuara në faqen zytare të ILDKPKI-së, në të cilën nuk ka gjithashtu as ndonjë seksion apo rubrikë dedikuar sinjalizimit. Nga ana tjetër këto përpjekje për rritjen e ndërgjegjësimit mbeten të dobëta përballë pozicionit keqinformues të medias në Shqipëri, e cila vazhdon të raportojë mbi sinjalizimin duke përdorur terma jokorrektë dhe duke shtuar në këtë mënyrë keqkuptimet dhe paragjykimet ekzistuese. Artikujt mediatikë e kanë raportuar ngritjen e njësive përgjegjëse për sinjalizimin duke përdorur përkufizime të gabuara të tilla si: “struktura spiunazhi”, ligji i “spiunëve”, apo “007“ e sektorit të biznesit. Të gjitha këto përkufizime ndikojnë në keqinformim të vazhdueshëm duke e rritur paragjykimin mbi përmbajtjen dhe qëllimin e Ligjit dhe duke e bërë procesin e ndërgjegjësimit një sfidë reale në të ardhmen.

Mungesa e një informacioni specifik mbi sinjalizimin

Në raportin vjetor 2016, sinjalizimi konsiderohet si një nga prioritetet kryesore për vitin 2017, por në raport mungonte një kapitull kushtuar vetëm sinjalizimit, ndërkohë që ende në faqen zyrtare të ILDKPKI-së nuk ka informacion specifik lidhur me këtë fushë prioritare përfshirë: trajnimet mbi sinjalizimin, persona apo numra kontakti me personat përgjegjës, etj.

Pavarësisht se institucione të rëndësishme ndërkombëtare si BE, FMN, OSCE e kanë konsideruar miratimin e Ligjit për Sinjalizimin si një hap të rëndësishëm të Shqipërisë në luftën kundër korrupsionit, ende nuk ka qëndrime specifike sa i përket zbatimit të Ligjit. Raporti i Monitorimit të OECD-së, publikuar në nëntor 2017 e konsideron procesin e ngritjes së njësive të raportit mbi sinjalizimin si një proces që ka ecur mirë, por ky specifikim i referohet vetëm institucioneve shtetërore.

Mund të konkludohet me lehtësi se për të patur rezultatet e pritshme, procesi do të kërkojë angazhimin akoma më të madh dhe më konkret të të gjithë aktorëve, përfshirë ndërgjegjësimin dhe informimin korrekt mbi sinjalizimin dhe sinjalizuesit, të cilat mund të konsiderohen edhe si vështirësitë e para për zbatimin e Ligjit. Mbetet për t’u parë se sa raporti vjetor i ILDKPKI-së, që pritet të dalë në muajt e ardhshëm, do të japë informacion më të qartë dhe të plotë në lidhje me ecurinë dhe zbatimin e deritanishëm të prioriteteve dhe të legjislacionit për sinjalizimin.

Nga Mirsada Hallunaj/Qendra për Studimin e Demokracisë dhe Qeverisjes

SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.