“Moskthimi i borxhit po bëhet kulturë”! Intervistë me Bozhidar Todorov, Drejtor i Përgjithshëm i “Fibank”
Viti 2016 ka sjellë shenjat e para të përtëritjes së kreditimit, por ritmet janë ende të zbehta. Vetë bankierët janë të pakënaqur me këto ritme të rritjes. Veç pasigurisë në ekonominë reale, ata theksojnë se një problem serioz ngelet procesi ligjor i ekzekutimit të kolateralit dhe mbledhjes së detyrimeve.
Ndonëse ekonomia reale po përmirësohet gradualisht, kjo nuk po reflektohet në ritme më të larta kreditimi nga sektori bankar. Pse po ndodh kjo?
Bozhidar Todorov, Drejtor i Përgjithshëm i “Fibank”: -Bankat, pak a shumë, janë pasqyrë e ekonomisë. Ato janë ndërmjetëse mes agjentëve ekonomikë dhe ka padyshim një lidhje mes aktivitetit ekonomik dhe atij financiar. Megjithatë, bankat janë të mbrojtura nga pasojat negative që mund të përcjellë ekonomia përmes kapitalit të tyre. Realisht, niveli i rritjes së kredisë për këtë vit është më i lartë se rritja e ekonomisë, madje, në banka të veçanta, si Fibank, rritja është dyshifrore. Bëhet fjalë për bankat më aktive në kreditim. Pra, bankat po tregojnë oreks për të kredituar, por ka disa probleme specifike, që bankat i kanë adresuar tashmë dhe që lidhen me kuadrin ligjor dhe institucional. Për fat të keq, marrëdhëniet ekonomike, funksionimi i shtetit ligjor dhe në veçanti zbatimi i ligjit nga gjykatat në Shqipëri nuk janë të favorshme për të zgjidhur fenomenin e mospagesës së detyrimeve. Kjo problematikë po dëmton në shkallë të gjerë qytetarët dhe ekonominë, në tërësinë e vet.
Detyrimet e ndërsjellta të krijuara në kohë midis aktorëve kryesorë me peshë në ekonomi, përfshirë këtu institucionet publike, kanë nxitur mes agjentëve ekonomikë kulturën e mospagesës së detyrimeve, pa patur asnjë pasojë. Efekti më negativ i kësaj situate është ndikimi që ka pasur në mentalitetin e shoqërisë.
Dua ta ilustroj këtë bindje me një përvojë timen personale. 10 vjet më parë, kur po përgatitesha të vija në Shqipëri, për të marrë drejtimin e “Fibank“, po bisedoja me një person që kishte eksperiencë të gjatë në Shqipëri mes viteve ’80 dhe ’90. Ai më tha: “Ti po shkon për të drejtuar një bankë dhe huadhënia është gjëja më e lehtë në Shqipëri. Kur një shqiptar të jep fjalën se do ta paguajë borxhin, ai do ta bëjë këtë me çdo kusht dhe në çdo rrethanë. Nuk ka fare nevojë për kontratë, për kolateral apo garanci të tjera”.
Me sa duket, gjërat duhet të kenë qenë kështu vite më parë. Ndërsa tani unë shpenzoj gjysmën e kohës sime duke u marrë me kreditë e këqija dhe Shqipëria ka një ndër nivelet më të larta të kredive të këqija. Nuk po hyjmë më thellë në psikologjinë sociale.
Ndoshta çështja nuk është kaq e thjeshtë. Nuk është vetëm fakti nëse njerëzit duan apo nuk duan ta paguajnë borxhin, por nëse munden apo jo të paguajnë. Madje, në raste të veçanta pamundësia e individëve për të paguar borxhin, lidhet edhe me vendime të gabuara të bankave në të shkuarën.
-Si një bankier me përvojë, veçanërisht në mbledhjen e detyrimeve, mund t’ju them që, nëse ka vullnet të mira nga klienti, gjërat zgjidhen. Unë mendoj se problem kryesor është ky mentalitet i gabuar dhe mungesa e vullnetit, shpesh te stimuluara nga menyra e gabuar e zbatimit te ligjit, më shumë sesa faktorët e jashtëm. Nuk po them se mjedisi ekonomik nuk ka një ndikim në këtë situatë. Por, nëse nuk do të ekzistonte një frymë e përgjithshme, që nuk e disiplinon qëndrimin kundrejt detyrimeve që duhen paguar, atëherë nuk do të kishim këtë sjellje në shkallë të gjerë.
Më lejoni të këmbëngul në këtë pikë. Prej vitesh, bankat ankohen për probleme në kuadrin e mbledhjes së borxheve dhe ekzekutimit të kolateralit dhe në përgjigje të këtyre ankesave janë bërë ndryshime të rëndësishme ligjore, për t’i përmirësuar këto procese. Me gjithë masat që janë marrë, ju nuk shihni asnjë përmirësim në kuadrin ligjor të mbledhjes së detyrimeve?
-Në 10 vite këtu, unë kam parë shumë përmirësime. Shqipëria po ecën përpara dhe po ecën shpejt. Nuk po themi që gjërat po përkeqësohen. Ka shumë zhvillime pozitive dhe hapa në drejtimin e duhur. Ajo që mungon është zbatimi në praktikë i përmirësimeve ligjore. Qasja e gjykatave në raport me këto ndryshime apo kornizën ligjore në tërësi vijon të mbetet problematike për sistemin bankar. Ndryshimet dhe reformat ligjore tregojnë se ka një vullnet të mirë, por ende nuk shohim rezultate të mjaftueshme nga implementimi i këtyre masave.
Mund të flasim në terma më konkretë, cilat janë problemet? Gjykatat janë të ngadalta, gjyqtarët japin vendime të padrejta?
-Unë besoj se gjykatat kanë të gjitha mundësitë dhe kapacitetet për t’u thelluar dhe kuptuar këto çështje më mirë. Nuk po hyj në elemente shumë teknike, por po marr vetëm një shembull: për gjykatat shqiptare vlera e një pasurie të paluajtshme nuk përcaktohet nga disa ankande publike, por nga opinioni i vetëm i një eksperti të jashtëm. Fakti që tregu nuk është i interesuar për një pronë, me një çmim të caktuar, pas disa ankandesh publike apo pas një periudhe kohe përpjekjesh personale të debitorit për ta shitur vullnetarisht, kohë e ofruar nga bankat me vetëdije të plotë, nuk e pengon gjykatën t’i injorojë këto fakte, duke pranuar plotësisht një vlerë 10 herë më të lartë vendosur kjo nga eksperti i jashtëm i caktuar nga gjykata. Vetëkuptohet se një vlerësim i tillë e pengon ekzekutimin e suksesshëm të kolateralit. Në fund të fundit, qëllimi i ekzekutimit është që pasuria të kthehet në treg me një vlerë reale dhe huadhënësi të marrë mbrapsht paratë, për t’i investuar sërish në ekonomi, duke kredituar klientë të tjerë që do të punojnë me këto para.
Megjithatë, në fund të procesit, nëse ju nuk arrini ta shisni një pronë në ankand, mund ta merrni atë në pronësinë tuaj dhe ta shisni sa të doni.
-Po, por në shumë raste vlerat absurde të caktuara nga gjykatat nëpërmjet ekspertëve për këto pasuri, edhe kur mbi këto vlera janë aplikuar zbritjet ligjore, nuk përbëjnë zgjidhje. Kjo sepse bankat, duke i pranuar këto pasuri për vlera që e tejkalojnë detyrimin, do i kthenin ato nga kreditore në debitore. Tregu i pasurive të paluajtshme nuk po kalon një moment të favorshëm, nuk ka likuiditete dhe nuk ka as çmime benchmark, sidomos për pronat e specializuara. Në rastet kur këto pasuri kalojnë në pronësinë e bankës, menjëherë ballafaqohemi me vlerën e tyre reale në treg, e cila është shumë herë më e ulët se ajo e pretenduar.
Sot sistemi bankar në Shqipëri, ashtu si në të gjithë Evropën, po vepron në kushtet e normave shumë të ulëta të interesit. Besoni se një mjedis i tillë është më shumë një sfidë apo një shans për sistemin bankar?
-Qëllimi i normave të ulëta të interesit është nxitja e ekonomisë dhe, në një afat të shkurtër, ato mund të ndihmojnë. Për mendimin tim, e rëndësishme është që ato të mos vazhdojnë shumë gjatë, sepse mund të shkaktojnë dëme. Ato janë sidomos në favor të kompanive, që mund të financojnë projekte të reja me kosto shumë të ulët. Sfidat janë edhe për bizneset, edhe për bankat, sepse duhen vlerësuar perspektivat e rritjes së interesave në të ardhmen, çka mund ta bëjë projektin jofitimprurës dhe mund të shkaktojë moskthimin e kredisë. Në “Fibank“, ne i këshillojmë klientët të përfitojnë nga ky moment për të kryer investimet e tyre, sepse mjedisi për mendimin tim është i favorshëm. Po përpiqemi të gjejmë klientë të mirë dhe projekte të mira në të gjithë sektorët e ekonomisë.
Siç e thatë në fillim, sistemi ka një ecuri të ndryshme mes bankave të ndryshme. Ka banka që po përpiqen të konsolidojnë pozicionet e tyre, ndërsa ka banka të tjera që po shfrytëzojnë këtë moment për t’u rritur dhe po arrijnë edhe fitime mjaft të kënaqshme. Cili është faktori kryesor sot që e bën një bankë fitimprurëse ose jofitimprurëse?
-Dua të flas në radhë të parë për “Fibank“. Këtë vit ne presim të arrijmë rezultatet më të mira që nga fillimi i pranisë sonë në Shqipëri. Kemi arritur rezultate shumë të mira jo vetëm në këndvështrimin sasior, por edhe në atë cilësor. Kemi zgjeruar portofolin e kredisë më shumë se mesatarja e sistemit bankar, kemi shtuar depozitat e klientëve, shoqëruar kjo me fitimin më të lartë që kemi arritur ndonjëherë, edhe i llogaritur si kthim nga aktivet dhe nga kapitali. Duhet të nënvizoj se ne po vijojmë një tendencë pozitive prej disa vitesh, çka na ka bërë një ndër bankat me rritjen më të shpejtë në treg. Ne arritëm të zgjerojmë bazën e klientëve, çka është themeli për këto rezultate të suksesshme. “Fibank“ është një bankë relativisht e vogël, çka na jep avantazhin që mund të fokusohemi te çdo klient dhe të ofrojmë produkte të ndërtuara sipas nevojave të secilit. Mund të them me kënaqësi se e kemi shfrytëzuar këtë avantazh me shumë sukses. Duke folur më gjerësisht për faktorët kryesorë që e bëjnë një bankë fitimprurëse ose jo, mund të them se faktori kryesor është ende cilësia e portofolit të kredisë. Këtu nuk bëhet fjalë edhe aq për kreditë e vjetra, por sidomos për cilësinë e portofolit të kredive të reja. Nismat në drejtim të përmirësimeve në ekzekutimin e kolateralit, por edhe huadhënia më e kujdesshme nga bankat, do të jenë faktorë përcaktues për përfitueshmërinë në të ardhmen.
Për momentin, duket se bankat po vendosin më shumë fokus në segmentin retail, ndërsa kreditimi i bizneseve po ecën me ritme shumë të ngadaltë. Besoni se ky mund të jetë një rrezik për rritjen e kredisë dhe për rritjen ekonomike në përgjithësi?
-Varet se çfarë përfshijmë në segmentin retail. Nëse përfshijmë ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, sepse përmasa e tyre në Shqipëri i klasifikon ato në retail, besoj se problemi nuk është kaq i madh. Sigurisht, të jesh i madh ka avantazhet dhe disavantazhet e veta. Është e kuptueshme që bankat po tregohen të kujdesshme me përqendrimet e mëdha, për të siguruar një shpërndarje më të mirë të rrezikut. Sidoqoftë, unë mendoj se ka hapësira kreditimi dhe bizneset e mëdha nuk janë të përjashtuara. Madje, unë shoh që bankat po konkurrojnë për t’i pasur bizneset e mira si klientë të tyre, me norma interesi në nivelet më të ulëta historike, më poshtë nga sa kemi parë ndonjëherë, në Shqipëri dhe më gjerë në rajon.
Në këtë moment, duket se shumë banka, sidomos me kapital të huaj, duan të dalin nga tregu dhe po kërkojnë blerës potencialë. Parashikoni bashkime apo shitblerje të afërta brenda sistemit bankar shqiptar?
-Sistemi bankar është sektori më i rregulluar në ekonominë shqiptare. Në të shkuarën, ky sektor ka tërhequr disa nga investitorët më të rëndësishëm në ekonominë shqiptare, sidomos nga Evropa Perëndimore. Në vitet e fundit, dobësimi i ekonomisë, sidomos në Eurozonë, po bën që shumë investitorë të largohen me kushte të favorshme nga tregjet e tjera për të forcuar aktivitetin në vendin e tyre të origjinës. Nga ana tjetër, Shqipëria është një treg i vogël, ende i pazhvilluar shumë. Ndaj, unë nuk mendoj se në një të ardhme të afërt do të shohim emra të mëdhenj që do të duan të hyjnë në tregun bankar shqiptar. Besoj se investitorët kryesorë, në kushtet e sotme, mund të jenë investitorët e pranishëm në treg dhe që mund të kenë interes të zgjerohen, në veçanti blerësit lokalë. Kur flas për blerës lokalë, përfshij edhe “Fibank“.“Fibank“ është e pranishme vetëm në rajonin e Ballkanit dhe ka shumë përvojë, njohuri dhe ekspertizë në këtë rajon. Dy vjet më parë, “Fibank Bullgari“ bleu “MKBank“, pjesë e “Bayerische Landesbank“. Kjo ishte shitblerja më e rëndësishme në sistemin bankar bullgar në vitet e fundit. Operacioni rezultoi i suksesshëm dhe konfirmoi fokusin e “Fibank“ për t’u zgjeruar në rajon. Në Shqipëri, “Fibank“ po provon se është shumë e interesuar dhe përkushtuar ndaj tregut dhe se ka ambicie për t’u rritur. Deri tani, ne kemi arritur një rritje organike, paralelisht duke rritur kapitalin aksioner për të mbështetur këtë rritje. Ne nuk po shpërndajmë dividentë, por fitimet po i kapitalizojmë. Për sa i takon konsolidimit të sistemit bankar në Shqipëri, besoj se kjo është një gjë pozitive. Kjo do të japë rezultate të mira dhe do ta forcojë sistemin bankar, sepse investitorët më të interesuar për tregun lokal do të rrisin pjesën e tyre të tregut. “Fibank“ e sheh veten si një investitor të tillë dhe besojmë se është koha për blerës lokalë. Po kërkojmë mundësi për t’u rritur, qoftë përmes rritjes sonë të natyrshme, qoftë përmes blerjeve, në tregun shqiptar, por edhe më gjerë në vendet e rajonit.
Bisedoi: Ersuin Shehu/ SCAN Magazine
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.