Para për arsimin, një mision financiar gati i pamundur

Në kushtet aktuale, do të ishte a pamundur të mendohej se këto para mund të dalin nga buxheti i shtetit, pasi jo vetëm që këto para nuk gjenden, por tashmë që buxheti ka kaluar, do të kërkonte një zhbërje totale të tij, për të mund të financuar kërkesat.

Arsimi në Shqipëri është një problem 28 vjeçar, dhe çdo vit i kaluar ka rritur kostot. Reformimi i tij është dhe do të jetë detyra më e vështirë e qeverive. Ai kërkon përmbysje të thella të sistemit, ç`ka për rrjedhojë e bën këtë detyrë, thuajse të pamundur.

Pranimi i 8 kërkesave të studentëve nga qeveria shqiptare përkthehet në një kosto prej të paktën 250 milionë euro. Pika 1 e kërkesave, që u kthye edhe në refrenin e protestës, ku përfshihet përgjysmimi i tarifave, si dhe përmirësimi i konvikteve dhe infrastrukturës së mësimdhënies, parashtron rritjen e buxhetit të arsimit në 5% të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Duke pasur parasysh që aktualisht kjo normë fiksohet në rreth 3.1%, rritja me 1.9 pikë përqindje të PBB të buxhetit të arsimit, përkthehet në 250 milionë euro. Këto para, sipas studentëve do të shërbejnë për të financuar përgjysmimin e tarifave dhe përmirësimin e kushteve të konvikteve. Por, si ndahen këto para?  Pjesën më të vogël e zënë padiskutim tarifat, ato që duket se u bënë edhe preteksti i protestës së studentëve.

Me një përllogaritje të përafërt, rezulton se 106 mijë studentët e arsimit të lartë publik paguajnë në vit rreth 54 milionë euro. Kështu, përgjysmimi i tarifave përkthehet në 27 milionë euro. Kjo shifër duket se është e përballueshme edhe nga vetë buxheti i shtetit dhe jo më kot, kryeministri Rama është shprehur i hapur qysh në fillim për ta përmbushur këtë kërkesë. Pjesën e “luanit” ndërkohë e zënë konviktet. Një përllogaritje, po e përafërt, sa i përket kostos së rikonstruksionit të tyre, bazuar në vlerën e rikonstruksioneve të mëparshme dhe aktuale, sinjalizon 60-80 milionë euro kosto, vetëm për Tiranën. Kjo vlerë është projektuar duke llogaritur këtu kostot e rindërtimit të godinave të konvikteve të inxhinierisë dhe ato të 5 godinave të para të Qytetit Studenti.

Shifra tashmë është e përligjur edhe nga vetë qeveria shqiptare, e cila në fundvit kërkoi një fond emergjence prej 5 miliardë lekësh, të cilat do të shkojnë për infrastrukturën e konvikteve në Tiranë dhe rrethe. Duke përfshirë këtu edhe konviktet e rretheve, shifra e rikonstruksionit të plotë ngjitet në rreth 100 milionë euro. Pjesa e mbetur, ndërkohë, nga shifra që studentët kërkojnë, prej 120 milionë eurosh, veçse do të shërbejë për të financuar kërkesat e tjera, si përmirësimi i infrastrukturës, i godinave të universiteteve, bibliotekave, materialeve, laboratorëve, librave, etj, do të mund të shkojë shumë mirë për përmirësimin e cilësisë së arsimit të lartë në tërësi, si dhe për kërkimin shkencor.

“Utopia” e pikës 1

Në kushtet aktuale, do të ishte e pamundur të mendohej se këto para mund të dalin nga buxheti i shtetit, pasi jo vetëm që këto para nuk gjenden, por tashmë që buxheti ka kaluar, do të kërkonte një zhbërje totale të tij, për të financuar kërkesat. Por, nga ana tjetër, mekanizmat për financimin e këtyre kërkesave, jo-direkt nga buxheti i shtetit, sidomos atyre që i referohen infrastrukturës së konvikteve dhe godinave ekzistojnë. Kërkesa e studentëve për një buxhet për arsimin në 5% të PBB-së është legjitime duke pasur parasysh standardin europian, që fiksohet në 6%. Nga ana tjetër, llogaritë tregojnë se, realizimi i kësaj kërkese, nuk është aspak i pamundur pasi mekanizma ka.

E vetmja kërkesë e pamundur është ajo, që paratë të dalin vetëm nga buxheti i shtetit. Buxheti i shtetit është padiskutim ligji kryesor në vit, pasi përcakton ecurinë dhe mbarëvajtjen e 365 ditëve të vitit. Pa buxhet, rrogat dhe pensionet do të ishin të pamundura, investimet do të ishin të pamundura, funksionimi i administratës do të ishte i pamundur. Pra, do të ishte e paimagjinueshme të mendohej një skenar ku buxheti i shtetit nuk është ligj më 1 Janar të vitit 2019, pasi kjo përkthehet në faliment dhe kolaps tërësor. Studentët duket se kanë rifituar atë që kishin humbur prej kohësh, të qenit shpresa e vendit. Protesta ka risjellë në vëmendje fuqinë që të rinjtë, e sidomos ata që vazhdojnë studimet e larta, realisht kanë.

Pesha e arsimit të lartë

Sipas të dhënave të përpunuara nga “Scan”, rezulton se, Shqipëria është një ndër 10 vendet me fuqinë më të madhe të studentëve në Europë. Vendi ynë numëron 130 mijë studentë që ndjekin arsimin e lartë, ose 45 për 1000 banorë. Vendet europiane që kanë një shifër më të lartë se kjo numërohen vetëm me gishtat e dorës. E për më tepër, këto vende në pjesën dërrmuese, me vetëm një përjashtim i referohen vendeve më të zhvilluara të Europës, me një ekonomi shumë larg asaj tonës dhe me një nivel mirëqenie për t`u marrë si shembull. Shqipëria, duke marrë parasysh masën e ekonomisë është rast unik në Europë.

As në rajon nuk ka fare garë, pasi Shqipëria rezulton të jetë vendi me fuqinë më të madhe të studentëve. Ndërkohë që vendi ynë ka 45 studentë për 1000 banorë, mesatarja e Bashkimit Europian fiksohet në 38 studentë për 1000 banorë. Por, hulumtimi jonë nuk është i kufizuar vetëm në Bashkimin Europian. Vendet që kanë një fuqi më të madhe të studentëve janë: Greqia me 62.5 për 1000 banorë, Danimarka me 62.5, Finlanda me 52, Islanda me 50.3, Norvegjia me 50.3, Lituania me 50, Hollanda me 48.6 dhe Austria me 48 studentë për 1000 banorë. Pra, siç duket qartë, të gjitha këto vende kanë një zhvillim ekonomik larg nivelit tonë.

Nga ana tjetër, pra më keq se ne, janë të gjitha vendet e tjera europiane me radhë, ndër të cilat edhe: Italia, Britania e Madhe, Gjermania, Spanja, Portugalia, Suedia, Zvicra, etj. Rezultati më i dobët është i Rumanisë me vetëm 27.5 studentë për 1000 banorë. Shifrat tregojnë qartë se, fuqia e studentëve në Shqipëri është e madhe, duke e vendosur në 10 vendet e para në Europë në këtë drejtim dhe numrat janë një pjesë mjaft e rëndësishme e fuqisë së ndryshimit.

Sa i shtrenjtë është arsimi publik në Shqipëri?

Tarifat vjetore të universiteteve në Shqipëri variojnë nga 25 mijë lekë deri në 45 mijë lekë, në rastet e Universitetit të Mjekësisë. Në Shqipëri, paga mesatare neto është 41 mijë lekë në muaj, ose 4.9 milionë lekë në vit. Kjo do të thotë se, pagesa për universitetin, është e barabartë me 7.1% të të ardhurave mesatare mujore për frymë. Kjo shumë nuk përfshin kostot shtesë, pra ato për libra, materiale, tarifa shtesë, si ajo e provimeve të mbartura dhe as kostot e pagesave nën dorë, një praktikë ende mjaft e përhapur në arsimin e lartë shqiptar.

Por, si është kjo normë për vendet e tjera të Europës? Në 13 shtete, arsimi i lartë në universitetet shtetërore është falas. Pjesa dërrmuese e tyre janë ekonomi mjaft të zhvilluara dhe vende me një nivel mirëqenie të lartë. Këto 13 shtete janë: Irlanda, Suedia, Luksemburgu, Gjermania, Austria, Danimarka, Finlanda, Greqia, Hungaria, Norvegjia, Polonia, Sllovenia dhe Çekia. Sa i përket shteteve në të cilat ka pagesa për universitetet shtetërore, për vendasit tarifat variojnë. Por në krahasim me të ardhurat mesatare për frymë nga paga, vetëm 6 prej tyre janë më të shtrenjta se Shqipëria.

Të gjitha të tjerat janë më të lira. Në Francë, tarifa për universitetin është sa 0.7% e të ardhurave mesatare neto për frymë në vit. Në Itali kjo normë është 4.1%, Spanjë 4.8%, Zvicër 2.2%, Belgjikë 3.6%, Islandë 0.7%. Situata ndryshon po të shohim vendet që kanë një ekonomi më pak të zhvilluar. Rekordin e mban Lituania me 28.7%, e ndjekur nga Mali i Zi me 26.1%, Kroacia me 21.5%, Letonia me 15.1%, Portugalia 9.1% dhe Holanda me 7.7%. Pra, Shqipëria rezulton të jetë ndër vendet me tarifat më të larta për universitetet shtetërore krahasuar me të ardhurat mesatare për frymë. Pra, për arsim të lartë publik falas jo vetëm që nuk bëhet fjalë, por nuk bëhet fjalë as për një standard të pranueshëm dhe të krahasueshëm me vendet me sisteme arsimore të suksesshëm dhe zhvillim ekonomik të qëndrueshëm.

Produkti, a ja vlen?

Produkti i një shkolle të lartë është diploma dhe diplomat e universiteteve shtetërore në Shqipëri, jo vetëm që në pjesën dërrmuese të rasteve as që njihen jashtë, por përjashtohen thuajse nga çdo klasifikim. Mungesa e përfshirjes së tyre në klasifikimet më prestigjioze të institucioneve të arsimit të lartë është jo vetëm rrjedhojë e mungesës së cilësisë por sidomos tregues i një cilësie të atillë që e bën thuajse të pamundur edhe akreditimit apo certifikimin e tyre. Shifrat flasin qartë.

Situata është e rëndë, e për rrjedhojë edhe kostot për të ndrequr situatën janë tepër të larta. E ndërkohë që fuqia e studentëve duket mjaft e madhe, qeveria nga ana tjetër është e paaftë të bëjë mrekulli. Këto kërkesa, sado minimale që të duken për studentët, pasi të tilla janë, të paktën kur i referohemi kushteve të konvikteve apo cilësisë së mësimdhënies, kanë një kosto për qeverinë. Kostoja është kaq e lartë për shkak të mangësive ndër vite, të cilat nuk janë mbushur kurrë.

Arsimi në Shqipëri është një problem 28-vjeçar dhe çdo vit i kaluar ka rritur kostot. Kjo është arsyeja kryesore se përse ky problem nuk mund të zgjidhet as me një të rënë të lapsit, me një të mbledhur të parlamentit, e as me një zhvlerësim të ndonjë ligji apo VKM-je.  Arsimi në Shqipëri është dhe do të jetë detyra më e vështirë e qeverive. Reformimi i tij kërkon një përmbysje të sistemit, ç`ka për rrjedhojë e bën këtë detyrë, thuajse të pamundur.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.