Parashikimi 2019 – Sektori publik, me çfarë do të përballen qytetarët dhe biznesi

Nga Elisabeta Dosku/SCAN Magazine

2019 nuk duket vit premtues. As ai viti ku do të ketë bum investimesh, as viti ku do të lulëzojë ekonomia. Madje pritet të jetë një vit që do të marrë më shumë para nga xhepat e qytetarëve, falë reformave të 2018 e që do të pasojnë edhe gjatë këtij viti. Ekspertët e ekonomisë parashikojnë që shumica e investimeve publike të parashikuara, do të financohen përmes “vjeljes” së qytetarëve, ndërsa sektorët prioritarë si arsimi, bujqësia dhe shëndetësia sërish do të “vuajnë” për para. Ndërkohë që efektet e paketës fiskale pritet të jenë me ndikim si në lehtësimin e disa kategorive përfituesish ashtu edhe në rëndimin e financave të qytetarëve për pagesat e taksave.

Buxheti? Korrekt por jo premtues

Buxheti i vitit të ardhshëm është i “shtrënguar” si në të ardhura edhe në shpenzime. Konkretisht të ardhurat janë parashikuar rreth 486 miliardë lekë; shpenzimet në 519 miliardë lekë dhe deficiti rreth 33 miliardë lekë. Nuk janë planifikuar investime të rëndësishme apo ndonjë sektor që do të mbështetet më së shumti. Madje në sektorët prioritarë ka shkurtime fondesh. Si i tillë, viti 2019 do të jetë i vakët nga pikëpamja e investimeve buxhetore shtetit dhe ato sektorë, që janë “pikë e dobët” do të vijojnë të mbeten të tillë.  President i UET, eksperti i ekonomisë Adrian Civici, thotë se ky buxhet është thjeshtë korrekt, por jo premtues. “Duke iu referuar edhe buxhetit 2019 por edhe buxhetit afatmesëm deri në 2021, ku duket vullneti politik por edhe i provuar në shifra, tendenca për një ulje të borxhit publik, rreth 65-64 për qind, për të shkuar më pas nën 60 për qind, do ishte një lajm shumë i mirë financiar dhe buxhetor në rastin e Shqipërisë. Por nga ana tjetër duke pasur parasysh se ç ‘përfaqëson, një buxhet që hyn në atë që ne e quajmë politika konjukturore një vjeçare, nuk duket ndonjë tendencë, ose ndonjë sens perspektiv për disa politika të mëdha strukturore”, thotë Civici. Sipas tij sektorët kyç të ekonomisë, nuk janë të përfaqësuar.

“Buxheti respekton kërkesat më të domosdoshme në disa sektorë të rëndësishëm të vendit, bëhet fjalë për 60 mijë persona që përfitojnë rritje pagash, megjithëse modeste, vazhdon të jetë e ulët mbështetja për arsimin dhe shëndetësinë që janë dy sektorë të rëndësishëm të shërbimeve publike dhe sidomos në rastin e arsimit për të pasur burime njerëzore sa më cilësore dhe studentë sa më cilësorë që ka nevojë ekonomia e vendit. Në dokumentin e buxhetit, ato që mbahen si arritje kryesore, më tepër kanë të bëjnë me rritjen e disa pagave se sa investime të rëndësishme”, shprehet Civici. Në të njëjtën linjë qendron edhe një tjetër ekspert i ekonomisë, profesori Selami Xhepa. Sipas Xhepës buxheti 2019, nuk sjell asnjë risi, veçse shkurton ndjeshëm shpenzimet, duke u orientuar drejt Partneritetit Publik Privat.

“Buxheti i vitit 2019, në fakt nuk është se sjell risi thelbësore sa i takon qoftë efekteve që mund të ketë në rritjen ekonomike të vendit, por edhe të efekteve që ka pësuar paketa fiskale. Së pari, duket tek rritja e të ardhurave të buxhetit e cila do të reflektojë rritjen ekonomike dhe normën e inflacionit. Efektivisht të ardhurat nuk parashikojnë ndonjë rritje thelbësore në raport me PBB-në, por ajo që është risia nëse do ta shikojmë në planin tre vjeçar, pra deri në vitin 2021, që gjithashtu është dokument thelbësor po aq i rëndësishëm sa vetë ligji i buxhetit të shtetit, këto të ardhura në fakt parashikohen që të bien, edhe nën 28 për qind të PBB. Dhe përballë detyrimit që ka qeveria për të reduktuar borxhin publik, në nivelin nën 60 për qind të PBB ajo është e detyruar që të korrektojë financat publike për të mbajtur nën kontroll deficitin fiskal vjetor në mënyrë që borxhi publik të shkojë nën 60 për qind. Mënyra që ka zgjedhur qeveria për ta realizuar këtë është shkurtimi i shpenzimeve publike. Kjo do të thotë që shpenzimet publike në sektorë kritikë të ekonomisë, në arsim, në shëndetësi dhe në bujqësi do të jenë të reduktuara”, shpjegon Xhepa.

Lehtësitë fiskale 2019

Nuk mund të thuhet se Paketa Fiskale 2019 do të jetë pa efekte. Kategori të caktuara përfituese do të derdhin më pak para në arkën e buxhetit të shtetit dhe pritet që të investojnë më shumë. Dy nga lehtësitë kryesore janë ulja e dividendit në 8 për qind nga 15 për qind dhe ulja e tatimit mbi pagat për kategoritë e të punësuarve me nivel page nga 130-150 mijë lekë në 13 për qind nga 23 për qind që ishte. Ndryshimet në ligjin për tatimin mbi të ardhurat parashikojnë uljen e tatimit mbi dividentin në 8 për qind dhe përcakton që kjo normë të aplikohet edhe për fitimet pashpërndara të realizuara në vitet 2018 e më pare me kusht që tatimi që i përket fitimeve të pashpërndara të viteve 2017 e më parë, të paguhet brenda datës 30 shtator 2019, ndërsa tatimi mbi dividendin për fitimin e vitit 2018 të paguhet brenda datës 20 gusht 2019.

Fitimi “i ngrirë” llogaritet në vlerën e 393 miliardë lekë. Ndërkohë që ka edhe lehtësi të tjera që pritet të afektojnë në sektorë të caktuar. “Paketa fiskale e këtij viti ka disa elementë pozitivë në lidhje me favorizimet që mund t’u jenë bërë disa lloj taksave. Duket një tendencë për të stimuluar investimet në turizëm me përjashtimin që është bërë edhe në TVSH edhe në tatimin e dividentit përsa i përket hoteleve me 5 yje kryesisht. Ishte shumë pozitiv vendimi për përjashtimin nga TVSH të inputeve bujqësore, po të kemi parasysh impaktin që ka sektori bujqësor në punësim dhe në ekonominë shqiptare. Nga ana tjetër edhe ulja e tatimit mbi pagat, nga 23 për qind në 18 për qind, mendoj se është pozitiv”, shprehet Adrian Civici.

Po ashtu, edhe profesori Xhepa vlerëson se përgjatë vitit 2019 do të kenë efekt pozitiv disa nga vendimet e marra në fushën fiskale, ku ai rendit uljen e tatimit mbi pagat dhe mbi dividentin. “Ka disa masa me karakter korrektues që janë bërë në politikat fiskale për të mbështetur disa sektorë të caktuar. Unë gjykoj që reduktimi i barrës fiskale për qytetarët përgjithësisht me të ardhura të mesme dhe të larta, është zhvillim pozitiv, sepse kjo është pikërisht ajo shtresë e konsumatorëve që udhëheq rritjen ekonomike. Edhe çdo çlirim i të ardhurave në favor të privatëve mendoj që do të ndikojë në rritjen ekonomike, dhe reduktimi i dividentit është një masë korrektuese që e gjykoj si një masë pozitive që mund të çlirojë më shumë fonde për financimin e sipërmarrjes private”, thotë Xhepa. Por ai shton se ndryshimet në ligjin e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar mund të kenë efekte negative.

“Sa i përket ndryshimeve që ndodhën në TVSH, personalisht i bashkohem kritikës së Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe nuk mendoj kurrsesi se ndryshimet në taksat indirekte, si TVSH, akciza e të tjera mund të kenë efekte çliruese dhe efekte pozitive në ekonomi. Çdo lloj përjashtimi i TVSH-së së pari krijon problem për funksionimin e skemës, paraqet efekte deformuese, dhe vetëm se do të përkeqësojë të ardhurat e buxhetit nga këto burime, dhe nuk mendoj se do të lehtësojë barrën për sipërmarrjen apo investitorët”, shprehet Xhepa.

Qytetarët më shumë ngarkesë në taksa

Viti 2019 vjen gjithashtu me kosto shtesë për qytetarët. Ai do ti kushtojë më shumë xhepit të tyre për të paguar taksën e banesës ku jetojnë apo të pasurive të tjera të paluajtshme, pavarësisht mungesës së Kadastrës Fiskale. Me metodologjinë e re të miratuar gjatë 2018-ës, qytetarët dhe bizneset do paguajnë sipas vlerës së tregut. Kush banon në apartamentet ekzistuese të ngritura para ’93, do të paguajë 30 për qind taksë më pak se pallatet e tjera.

Për apartamentet e ndërtuara para 93, mbi të cilat nuk është kryer asnjë transaksion, vlera e taksës do të llogaritet mbi 70 për qind të çmimit të shtëpisë. Për apartamentet e ndërtuara pas vitit 1993, taksa do të llogaritet për të gjithë sipërfaqen që shfrytëzohet për banim. Ndërsa mekanizmin për mbledhjen e saj do ta përcaktojnë vetë bashkitë. Mbledhja kësaj takse në disa qytete mund t’i bashkangjitet faturës së ujit. Metodologjia e re parashikon që taksa për shtëpitë të jetë sa 0,005 për qind e vlerës së saj e llogaritur sipas çmimeve fiskale, ndërsa për biznesin sa 0,2 për qind e vlerës së dyqanit.

Investimet paguhen nga qytetarët

Qeveria nuk ka parashikuar të bëjë investime të mëdha me buxhetin e shtetit. Për shkak të kësaj mungese, fokusi i saj më së shumti është përqendruar tek Partneriteti Publik Privat. Kështu, janë parashikuar të ndërtohen disa akse rrugore siç është zgjerimi i autostradës Tiranë-Durrës, por që kalimi do të behet me pagesë, siç po funksionon në rastin e Rrugës së Kombit. Po ashtu edhe vepra të tjera, si ndërtimi i aeroportit të Kukësit dhe Vlorës do të rëndojnë direkt në xhepat e qytetarëve në vitet që vijnë. Pavarësisht kritikave të Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe ekspertëve, orientimi i qeverisë drejt kontratave koncesionare është këmbëngulës, çka sjell risqe të larta për rritjen e borxhit publik.

“Qeveria i është adresuar me intensitet të fortë kontratave të partneritetit publik privat, nëpërmjet të cilave, të gjithë masën e shkurtimit të deficitit buxhetor do ta mbushë përmes të tyre, të cilat gjithashtu kanë rreziqe serioze. “Unë mendoj që nuk do të realizohet arritja e deficitit në 1.9 për qind dhe ky është rreziku më serioz”, thekson Selami Xhepa. Të njëjtës gjë i trembet edhe eksperti i ekonomisë Adrian Civici. “Pavarësisht nga emri që ne i vëmë, nëse është partneritet publik privat, në vetvete ai është një angazhim qeveritar, që do të thotë, është një lloj borxhi i një forme tjetër, ose një lloj detyrimi buxhetor që merr përsipër qeveria për tu realizuar këto projekte që realizohen fillimisht në formë private, ç’ka ka një anë pozitive përsa i përket deri diku transferimit të riskut te sektori privat, por nga ana tjetër për një periudhë 5-15 vjeçare,  ky është një detyrim që do ta shlyesh. Dhe fakti që ky detyrim po bëhet gjithnjë e më i madh, ka risqe”, thekson ai.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.