Përmirësohet shërbimi i arkivave! Për herë të parë, sistem “online” për studiuesit. Flet për “SCAN Magazine”, kreu i Arkivave Ardit Bido

Ky ishte një projekt i nisur fillimisht në vitin 2003 dhe që vazhdoi pa ndërpreje deri në vitin 2008. Vitet më pas do të sillnin një përgjumje të këtij institucioni, pa ofruar më shumë mundësi për studiuesit. Në një intervistë për “SCAN MAGAZINE” drejtuesi i Arkivit Qendror Shtetëror, Ardit Bido, tregon për risitë e këtij sistemi online, por dhe për minuset që ndër vite janë krijuar në këtë institucion të rëndësishëm të shtetit shqiptar.

Çfarë është aplikacioni online dhe në ç’stad është tani më ky institucion?

Për herë të parë mund të themi me bindje të plotë se jemi të krahasueshëm me arkivat më të mira botërore dhe disa hapa përpara arkivave të rajonit, nëpërmjet dy aplikacioneve të prezantuara së fundmi dhe që janë të aksesueshme nga të gjithë. Katalogu online është me dy milionë tituj dosjesh. E theksoj si shifër, sepse, për këdo që është studiues, e kupton shumë mirë që është një shifër marramendëse; është gjithë historia jonë, gjithë memorja kolektive kombëtare që ruhet në Arkivin Qëndror Shtetëror, e cila është e aksesueshme online. Titujt  e dosjeve, pema arkivore, ndarja e viteve, fondeve, strukturës. Nga ana tjetër, një aplikacion mundëson që, vizita në sallën e studimit, të bëjë mos jetë e nevojshme të vish në institucion. Studiuesi, nga shtëpia, me disa klikime të thjeshta, paracakton ditën e vizitës, paracakton po ashtu edhe dosjen që do t’i duhet dhe këtë mund ta bëjë në një vazhdimësi njëmujore. Kushdo që ka ardhur në arkiv për të kryer një studim e ka të qartë që deri më parë kishte një lloj “sorollatje” e cila ndodhte për arsye objektive, por nëpërmjet këtij aplikacioni të ri, nuk ndodh më. Nga ana tjetër aplikacioni i “Katalogut Online” e bën të krahasueshëm Arkivin Qendror me arkivat britanike, ato franceze dhe shumë larg arkivave të rajonit tonë.

A mund të themi se ishim me vonesë në aplikimin e një projekti të tillë madhor dhe të shumëpritur, apo mendoni se erdhi në kohën e duhur?

Nuk mund të themi se ishim shumë vonë, por nga ana tjetër them se mund të bëhej edhe më shpejt duke qenë se projekti i “Katalogut Online” është një projekt që ka nisur në vitin 2003, kur drejtues ishte Profesor,  Shaban Sinani dhe ka përfunduar në vitin 2008 kur drejtohej nga Profesore Nevila Nika. Kjo është një punë për t’u vlerësuar nga ana e tyre, por më pas Arkivi Qendror ka ndenjur “i fjetur”, dhe ky katalog ishte i përdorshëm vetëm nga stafi i brendshëm, por jo për studiuesit. Ndaj dhe synimi ynë në këtë vit ishte të përqendroheshim në këtë drejtim, që të mund t’i jepnim studiuesve mundësinë për të patur shumë më tepër akses.

Ju në fjalën tuaj theksoni faktin se tani më Arkivi Qendror Shtetëror është lehtësisht i krahasuesëm me arkivat perëndimore. A është studiuesi thelbi i këtij institucioni të rëndësishëm?

Arkivi Qendror i Shtetit, si një arkiv i përhershëm, ka në ADN-në e tij studiuesin. Dokumentacioni, i cili ruhet në këtë arkiv dhe në arkivat e përhershme duhet të jetë një dokumentacion i “vdekur” nga pikëpamja operative, mirëpo, për shkak të problematikave të mëdha që ka kaluar ky vend, arkivat e përhershme  kanë luajtur dhe vazhdojnë të ruajnë rolin e plotësimit të kërkesave social-juridike të qytetarëve, për sa i përket pronave, çështjeve biografike; pra duke denatyruar ADN-në e vet. Për të arritur në pikën që ne të ofronim një shërbim cilësor të krahasueshëm me vendet më të zhvilluara perëndimore duhet të kalonim një proces tjetër, që kishte të bënte me kërkesat social-juridike, duke ofruar një procedurë të re, më të thjeshtë e më të plotë, ku qytetarët që kanë nevojë ndihmën e arkivit, të shkojnë pranë filialit të postës, të plotësojnë një formular, të kryejnë pagesën dhe pas 23 ditësh përgjigjja iu vjen në shtëpi. Kjo garanton që salla e studimit të jetë vetëm për studiuesin, pasi ky vend është i tij; ai është “mbreti” i sallës së studimit. Në këtë mënyrë, e ndajmë në dy  pjesë të ndryshme, konceptualisht, pjesën e studiuesit nga pjesa e qytetarit.

Ky është një moment delikat i arkivit, pra, rimëkëmbja e ADN-së së këtij institucioni, asaj që ju përmendët dhe pak më lart. Cilat janë nismat që do të ndërmerrni?

Ky institucion është shumë më i rëndësishëm nga ajo që unë përmenda pak më lart. Ka marrë nisma të mëdha përsa i përket rolit ligjor. Ky institucion nuk është Arkivi Qendror Shtetëror, por është Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave, që e ka në varësi Arkivin Shtetëror. DPA-ja është drejtuesi i rrjetit arkivor kombëtar  dhe ka në varësi metodologjike, çdo sekretari-arkiv të çdo institucioni në vend. Ne kemi mundësuar në këtë pikëpamje, një rregullore, duke vendosur procedura të qarta se kur, ku, dhe kush ka përgjegjësinë në lidhje me punën me dokumente, që nga formati i unifikuar i shkresës zyrtare që duhet të jetë në çdo institucion, e deri në ruajtjen, dorëzimin e përpunimin e dokumenteve.  Po ashtu, Drejtoria e Arkivit ka atributet e Inspektoriatit Shtetëror, që inspekton, kontrollon dhe gjobit titullarët apo përgjegjësit e sekretarive të arkivave, për dëme që mund të kenë shkaktuar me punën ndaj dokumenteve. Kjo, për një arsye shumë të  thjeshtë, pasi gjendja e arkivave në mbarë vendin është tragjike; nuk është e keqe, është tragjike. Ka institucione  që  nuk kanë dorëzuar në arkivin e përhershëm dokumente që prej vitit 1991. Kjo do të thotë që studiuesi, pas 100 viteve, do ta ketë të kollajshme të studiojë vitet ’30, sesa vitet 2000. Nipërit tanë do të na gjykojnë, sepse do të gjejnë 0% dokumente të arkivuara. Kjo e bën situatën alarmante dhe ne kemi miratuar rregulla unifikuese, në mënyrë që gjithçka të shkojë në rrugën e duhur.

Ju përmendët pak më lart, se problemet janë shumë të mëdha, kur vjen puna të flasim për arkiva institucionale. A mendoni se këto minuse krijojnë atë që ne e njohim si harresë historike, si pasojë e një mungese të kujtesës historike?

Sigurisht, kjo është betejë e një shteti serioz. Një shtet serioz bën këto lloj betejash; një shtet joserioz lë arkivat që të zhduken. Një shtet serioz kujdeset për memorien e vet historike, ndërsa një shtet joserioz nuk lë vend të krijohet një memorie historike. Kjo është diferenca.

Mendoni se mund të rikuperohen me kalimin e kohës, apo çfarë ka humbur nuk do të mund të kthehet më?

Dokumentat, duhet të them se janë, duke iu referuar asaj që thashë, se kemi mungesë arkivore, që prej viteve 1991-2000. Problemi është se ato duhen të përpunohen; duhet që të vendosim 30 vetë dhe të presim 200 vjet, ose të gjejmë metoda alternative, të cilat janë gati, janë propozuar dhe pres që ato të miratohen. Çështja është se drejt cilit model shkojmë: drejt një modeli që ka dhënë prova dhe që nëpërmjet disa hallkave kontrolluese arrin të jetë eficent dhe të vazhdojë të punojë, apo drejt modelit të dështuar, ku arkivat mbeten në thasë ku shkatërrohen fizikisht, dregadohen e më pas as nuk mund të restaurohen? Kjo është beteja! Ka edhe një betejë të dytë, përsa i përket vetë institucionit që është vendruajtja, ku deri më tani, si të tilla, kanë funksionuar ish-kazerma ushtarake, që nuk është vënë dorë kurrë, ose shumë pak përkujdesje që prej viteve ‘90 dhe ku dokumentacioni është në degradim e sipër.  Ose vendoset dorë në një shtet që respekton vetveten, ose nuk e respekton vetveten dhe i lë të degradojnë dhe të kthehen në të parestaurueshme. Të mos flasim pastaj për pjesën e restaurimit, që është proces akoma më i kushtueshëm se vetë ruajtja.

Ju, përpos rolit si drejtues i arkivit, jeni edhe një studiues i disa botimeve të rëndësishme historike. E parë në këndvështrimin e një studiuesi sa optimist jeni?

Kur fillova punën si drejtor i përgjithshëm i Arkivave, shumë miq të mi, studiues të nderuar të këtij vendi, më thanë se duhet që të fotokopjoja disa dokumente që do të më duheshin në vazhdimësi për studimet e ardhshme. Kjo është një ndër bisedat e zakonshme mes kolegësh, e për më tepër kush ka kaluar nga ky institucion e njeh shumë mirë këtë lloj bisede. Unë iu përgjigja me “jo”, pasi kam punë ende; dhe çfarë pune kam? Do ta bëj aq të lehtë që, unë, pasi të jem larguar nga drejtimi i këtij institucioni, ta kem të aksesueshëm dokumentin që më duhet. Tani jemi me një katalog online; fjala “digjitalizim” është fjalë shumë e madhe. Nuk është bërë digjitalizimi i arkivave, por është bërë skanim. Ka shumë diferencë mes njërës dhe tjetrës. Digjitalizimi, ai i mirëfillti, nis në këtë muaj, shtator, kur ne, në këtë sistem të “Katalogut Online” do të shtojmë një modul të ri, që ka të bëjë me faktin se aty mund të hidhen të gjitha dokumentet e digjitalizuara. Nga ana tjetër, janë disa kritere burokratike, që besoj se do të zgjidhen, që ky institucion, të mundet të bëjë digjitalizimin, në një proces, i cili të jetë i vazhdueshëm.

Jolanda Shuaipi/SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.