Rritja e ekonomisë së Shqipërisë ‘përmes’ trajtimit të boshllëqeve të infrastrukturës

Shqipëria ka nevojë urgjente për të investuar në infrastrukturë, nga transporti në energji deri në infrastrukturën komunale.

Realizimi i tyre do ta vendosë vendin në një rrugë rritjeje më të fortë për të ardhmen. “Jo vetëm që Shqipëria është përballur me probleme të ngjashme me vendet e tjera postkomuniste gjatë epokës së tranzicionit në gjetjen e fondeve për projekte të mëdha infrastrukturore, por gjithashtu filloi nga një pikë më e ulët se shtetet e tjera në rajon” – tha Matteo Colangeli, Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD/BERZH) në Shqipëri.

Ndërsa qeveria shqiptare, e mbështetur nga BERZH dhe institucionet e tjera financiare ndërkombëtare dhe donatorët, po investon tani në projekte të reja, ka ende një rrugë të gjatë për të bërë.

“Nevojat për infrastrukturë janë të mëdha, jo vetëm në Tiranë, por në të gjithë vendin” – tha Colangeli. “Në përgjithësi ekziston një hendek i infrastrukturës edhe midis Shqipërisë dhe fqinjëve të saj në Ballkanin Perëndimor. Kjo ka të bëjë me pikën fillestare të Shqipërisë, e cila ishte shumë më e ulët se pjesa tjetër e rajonit. Jugosllavia kishte infrastrukturë që Shqipëria nuk e kishte, prandaj fillimi i viteve 90 nuk ishte i njëjtë për të gjithë “.

BERZH është angazhuar të investojë në hekurudhat e Shqipërisë, duke kredituar 36.9 milionë euro për përmirësimin e linjës hekurudhore Tiranë-Durrës dhe lidhjen e re me Aeroportin Ndërkombëtar të Tiranës së bashku me BE dhe partnerët e saj në Kornizën e Investimeve të Ballkanit Perëndimor (WBIF) të cilët po japin deri në 35.5 milion euro në grante. Puna pritet të fillojë në gjysmën e parë të vitit 2019.

Nevoja për investime në sistemin hekurudhor të Shqipërisë është urgjente dhe shumë e dukshme. Në stacionin në Durrës, qytetin port në bregdetin e Adriatikut në Shqipëri që është aktualisht qendra kryesore hekurudhore e vendit, vetëm dy trena qëndrojnë përkrah platformave të braktisura. Mbuluar me grafiti dhe me të paktën gjysmën e dritareve të tyre të thyera, ata duken të braktisur, edhe pse një shenjë në stacion tregon se kalojnë në rrugët drejt qyteteve të Shkodrës dhe Elbasanit.

Kryeqyteti aktualisht nuk ka stacion hekurudhor pasi u shemb për të bërë rrugën për një autostradë të re, që shtrihet në bulevardin e Mbretit Zog I e shkon në veri nga sheshi qendror i Skënderbeut. Një stacion hekurudhor do të ndërtohet si pjesë e zhvillimit të një rrethi të ri të qytetit, por data e përfundimit është e paqartë dhe për momentin stacioni më i afërt në kryeqytet është rreth 10 km larg në Kashar.

Sipas BERZH, përmirësimi i linjës Tiranë-Durrës do të bëjë një ndryshim të prekshëm për njerëzit dhe bizneset në rajon, duke e bërë kohën më të shkurtër dhe më të sigurte midis dy qyteteve kryesore të vendit. Banka gjithashtu thekson se do të inkurajojë një ndryshim nga rruga në shërbimet hekurudhore, duke ulur emetimet e karbonit.

Lidhja Tiranë-Durrës është një “vijë e rëndësishme nga të gjitha këndvështrimet” – tha Colangeli. Mbi gjysma e popullsisë shqiptare jetojnë në ose rreth dy qyteteve, shumica dërrmuese e PBB-së gjenerohet në atë zonë dhe Durrësi është porti kryesor i vendit. “Rrugët po përmirësohen, por ende mund të zgjasë shumë orë për të mbuluar disa qindra kilometra, kështu që një lidhje hekurudhore do të rriste potencialin e portit të Durrësit, i cili është një pasuri për Shqipërinë. Durrësi mund të ketë më shumë rëndësi rajonale për Kosovën dhe pjesët e Maqedonisë nëse do të ishte më mirë në infrastrukturë” – shtoi ai.

Në 2019, BERZH shpreson të nënshkruajë një projekt tjetër për rehabilitimin e dy kalatave në portin e Durrësit së bashku me WBIF, i cili sipas Colangeli, “duhet të kontribuojë për të bërë portin më efikas për importuesit dhe eksportuesit, më tërheqës dhe më të sigurt”.

Rrugët prioritare

Përderisa hekurudhat e Shqipërisë ishin lënë pas dore, shumica e investimeve në dekadën e fundit në sektorin e transportit u përqendruan në përmirësimin e rrjetit rrugor ku sipas Colangeli, “sigurisht që ka një pamje më të mirë sot”. Projekti më i rëndësishëm rrugor ishte Autostrada e Kombit për Kosovën, e cila është gjithashtu rruga e parë me pagesë në Shqipëri, ndonëse ka projekte të tjera të rëndësishme si rruga Arbrit që lidh Shqipërinë me Maqedoninë. “Ka ende një rrugë të gjatë për të bërë drejt lidhjes së Shqipërisë me fqinjët e saj, por rrugët janë sigurisht prioritet i kësaj qeverie kur bëhet fjalë për transportin. Ka shumë para që shkojnë në këtë drejtim ” -thotë Colangeli.

Disa nga këto projekte kanë ngjallur polemika pasi ato janë financuar nga marrëveshjet e llojit të partneritetit publik privat (PPP) që kritikët, të cilët përfshijnë Fondin Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe institucione të tjera financiare ndërkombëtare, kanë paralajmëruar se po rrisin rreziqet fiskale të Shqipërisë. Gjithashtu në sektorin e transportit ka plane për të hapur një aeroport të dytë tani që operatori i Aeroportit Ndërkombëtar të Tiranës nuk ka më të drejta ekskluzive për fluturimet ndërkombëtare në dhe nga vendi. Ka tashmë plane për të ringjallur aeroportin e boshatisur në Kukës dhe për të ndërtuar një aeroport të ri në Vlorë në bregdetin e Adriatikut.

“Përmirësimet janë të nevojshme në sistemin rrugor, ka një sistem funksional hekurudhor fantastik, por përfundimisht ekziston çështja nëse një aeroport është i mjaftueshëm për një vend si Shqipëria”, tha Colangeli. Të dhënat e 2017 nga Këshilli Botëror i Turizmit dhe Turizmit (WTTC) tregojnë se turizmi kontribuoi drejtpërdrejt me 8.5% të PBB-së së Shqipërisë në 2017, por destinacionet si qytetet historike jugore të Sarandës dhe Gjirokastrës janë shumë orë me makinë nga aeroporti i vetëm në Tiranë.

Përtej transportit

Megjithatë, nevojat e infrastrukturës së Shqipërisë shkojnë shumë larg transportit. Colangeli tregon nevojën urgjente për investime në infrastrukturën komunale: praktikisht nuk ka trajtim të ujërave të zeza dhe furnizimi me ujë është i kufizuar në disa orë në ditë, madje edhe në Tiranë. Kjo ushtron presion pothuajse të padurueshëm në qytetet bregdetare gjatë pikut të sezonit turistik. Ndërsa Shqipëria është e pasur me burime ujore, rrjeti i shpërndarjes së ujit është i vjetër dhe humbjet janë jashtëzakonisht të larta. Qytetarët janë përshtatur; shtëpitë dhe blloqet e apartamenteve kanë instaluar bolier në çatitë e tyre, të cilat mbushen kur uji është i ndezur dhe përdoret për pjesën tjetër të ditës.

Një dekadë më parë jeta urbane në Shqipëri shoqërohej nga zhurma e mijëra gjeneratorëve të parkuar në trotuaret që ushqeheshin me dyqane, kafene, zyra dhe shtëpi private gjatë ndërprerjeve jashtëzakonisht të shpeshta të energjisë. Ndërsa furnizimet me ujë janë ende sporadike, mungesa e gjeneratorëve sot tregon progresin e madh që është bërë në bërjen e shpërndarjes së energjisë elektrike më efikase dhe më të besueshme.

“Situata në sektorin e energjisë elektrike është përmirësuar ndjeshëm në vitet e fundit, duke filluar me disiplinën e pagesës – deri kohët e fundit më shumë se gjysma e popullsisë nuk paguajnë faturat e energjisë elektrike, gjë që sigurisht e vështirësoi investimin në këtë sektor. Tani, pas një fushate mjaft të ashpër të zbatimit të disiplinës së pagesave të kryera nga qeveria e mëparshme, normat e mbledhjes janë shumë më të larta ” – shprehet Colangeli, megjithëse ai thekson se “ka ende rrugë përpara, sidomos në rrjetin e shpërndarjes. Humbjet janë ende të larta, por ndërprerjet e energjisë janë më të rralla se ato që përdoreshin dhe pamja po përmirësohet gradualisht në këtë sektor, gjë që është shumë e rëndësishme për vendin dhe për buxhetin “.

Ndryshim i pakontrollueshëm

Ndërsa vendet e tjera europiane punojnë shumë për t’u larguar nga ndotja e lëndëve djegëse fosile drejt atyre të  rinovueshme, Shqipëria ka një avantazh të qartë: tashmë gjeneron pothuajse të gjithë energjinë elektrike nga një burim i rinovueshëm: hidrocentrali. Rreth 85% e energjisë elektrike të konsumuar në Shqipëri në vitin 2016 është prodhuar nga burime të rinovueshme, tregoi një përmbledhje e të dhënave të lëshuara nga Eurostat në fund të shtatorit. Kjo e vendosi kombin e Ballkanit Perëndimor përpara të gjitha shteteve anëtare të BE-së dhe pas vetëm Islandës dhe Norvegjisë në aspektin e përqindjes së energjisë së konsumuar nga burimet e ripërtërishme.

Megjithatë, varësia nga hidrocentralet shkakton luhatje në ecurinë ekonomike që qeveria po përpiqet të adresojë. “Shqipëria është një vend pothuajse krejtësisht hidroenergjetik. E gjithë energjia elektrike e prodhuar vjen nga hidrocentralet, që do të thotë se kur bie shi është e mjaftueshme dhe ekziston aftësia për të eksportuar energji elektrike, por kur nuk shihet vendi detyrohet të importojë energji elektrike dhe kostoja – e cila natyrisht është më e madhe se kostoja e hidrocentralit të brendshëm – nuk i kalon përdoruesit përfundimtar, por absorbohet nga ndërmarrjet shtetërore që veprojnë në këtë sektor dhe përfundimisht nga buxheti i vendit. Kjo krijon një rrezik që nuk mund të kontrollohet nga pikëpamja e buxhetit ” – thotë Colangeli.

Për shembull, viti 2016 ishte një vit i thatë gjatë të cilit Shqipëria kaloi pothuajse 200 milion euro për importimin e energjisë elektrike. Në të kundërt, rritja e shpejtë ekonomike në gjysmën e parë të vitit 2018 ishte kryesisht për shkak të motit me shi, që rezultoi në një rritje të prodhimit të energjisë elektrike dhe eksporteve fitimprurëse të energjisë. Lëvizje të tilla përfaqësojnë “një ndryshore të pakontrollueshme në pamjen makro të vendit që duhet të adresohet me diversifikim”.

Kjo pikë u përmend gjithashtu në një raport të BERZH për sektorin energjetik të Ballkanit Perëndimor në dhjetor. Ai tha se ndërsa vendet nga rajoni duhet të bashkojnë forcat për të kaluar në hidrocentralet, burimet e ripërtëritshme të energjisë dhe gazin nga qymyri për të zvogëluar ndotjen, hidrocentralet nuk janë të besueshme sa duhet për të garantuar që vendet të përmbushin nevojat vjetore të prodhimit të energjisë elektrike.

“Ndoshta mundësia më premtuese që shtrihet përpara është në lidhje me burimet e tjera të ripërtëritshme të energjisë, të tilla si era, energjia  diellore dhe biomasat e qëndrueshme. Kostot e tyre lidhur me teknologjinë kanë rënë në mënyrë dramatike dhe tani mund të jenë të pranishme si një alternativë e rëndësishme me kosto të ulët ndaj burimeve tradicionale të energjisë” – tha raporti i BERZH.

Dhe në një zhvillim të rëndësishëm të kohëve të fundit, në nëntor Shqipëria përzgjodhi një grup të udhëhequr nga India Power Corporation për të ndërtuar një park diellor prej 100 MW, instalimi diellor i parë në shkallë ndërmarrjesh në vend, në një marrëveshje 70 milion euro. Projekti do të jetë i vendosur në rajonin jugor të Vlorës. Duke pasur parasysh klimën e diellit të Shqipërisë, investimet në sektorin diellor do të ishin një “plotësim optimal për prodhimin e hidrogjenit”. Në përgjithësi, qeveria socialiste e udhëhequr nga kryeministri Edi Rama dëshiron të instalojë 120 MW të energjisë diellore dhe 70 Mw të energjisë së erës deri në 2020.

Artikulli origjinal: bne IntelliNews

Përshtati: Estina Trungu/SCAN

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.