Shëndetësia në periudhën 1912-1930! Si u ngritën 9 spitalet e para, shërbimi antirabik e antimalarik dhe roli i institutit “Rontgen” e i fondacionit “Rockfeller”
Në vitin 1912, kur u shpall Pavarësia, në Shqipëri dega e shëndetësisë publike dhe e higjienës shoqërore ishte në një situatë të vështirë e në mungesë organizimi. Në këtë periudhë në Shqipëri do të mungonin organizatat e mbrojtjes së shëndetit publik, institutet shëndetësore e mjekët. Gjatë periudhës së perandorisë osmane, prezenca e mjekëve ishte e kufizuar në disa qendra qeveritare dhe në portet e vendit. Po ashtu, në vilajete ku kishte ushtri të madhe kishte ndonjë spital por që ishte i kufizuar në shërbimet që ofronte dhe që kishte me shumë në fokus ushtarët sesa popullatën.
Në qeverinë shqiptare të 1912 për herë të parë u krijua një administratë për shëndetin publik me titullin “Drejtorija e Përgjithshme e Shëndetësisë Publike” drejtimi i së cilës iu besua doktor Mihal Turtullit, titullar i Ministrisë së Arsimit në atë kohë.
Jeta e shkurtër e asaj qeverie, shpërthimi i kryengritjeve dhe lufta e përgjithshme e bënë të pamundur që shteti të kishte organizata e institute shëndetësore. Madje një numër mjekësh shqiptarë të cilët me shpalljen e Pavarësisë erdhën të kontribuojnë për vendin, do të përballeshin me një situatën anarshie e nuk do të kishte një mobilizim të organizuar të tyre.
Kjo situatë kaotike do të vazhdonte deri në përfundim të Luftës së Parë Botërore ku në vend do të vinin misionarët e Kryqit të Kuq Amerikan. Ky mision do të kishte në përbërje një mjek dhe disa infermiere dhe do të pritej me entuziasëm në Shqipërinë që përballej me pasojat që kishte lënë lufta dhe mungesa e stabilitetit. Menjëherë ky mision nisi punën për krijimin e një spitali. Mbas dy muajsh punë u organizua një spital me 30 shtretër për të sëmurë që u instalua në shtëpinë e Hamdi Bimbashit.
Pas pak kohësh spitali do të transferohej në një godinë tjetër, te Hani i Pashës në kryeqytet, duke mundësuar kushte më të mira shërbimi. Pas Kongresit të Lushnjes, kur në vend nis periudha e stabilitetit, Kryqi i Kuq Amerikan do t’ia kalonte administrimin e spitalit autoriteteve shqiptare. Qeveria shqiptare do t’ia besonte drejtimin e spitalit mjekut shqiptar Osman Jonuzi, në atë kohë mjek i Bashkisë në kryeqytet.
Spitali i Kryqit të Kuq do të transformohej në një institut shtetëror dhe shpenzimet e tij vjetore arrinin deri në 50 mijë franga ari. Nga 30 shtetër numri i tyre u rrit në 50 dhe kështu çdo vit shtroheshin deri në 500-600 të sëmurë duke u bërë 100-120 operacione të mëdha.
Në këtë periudhë në vend u rikrijua Drejtoria e Përgjithshme e Shëndetësisë, e kryesuar nga Prof. Dr. Rifat Frashëri. Aktiviteti i parë u shtri në personelin e profesioneve të shëndetësisë publike si mjekë, farmacistë, dentistë, mami etj. duke kontrolluar cilësinë dhe formimin profesional. Për ushtrimin e profesionit të mjekut duhej patjetër pajisja me një leje të posaçme nga kjo drejtori. Pas verifikimit të të gjithë mjekëve do të rifillonte procesi i shpërndarjes së tyre nëpër qendrat e vendeve.
Spitalet do të kishin histori të veçanta; një pjesë u krijua drejtpërdrejtë nga administrata e shëndetësisë, një pjesë tjetër u trashëgua nga Kryqi i Kuq Amerikan, një pjesë nga ushtritë e huaja e një pjesë tjetër nga vetë bashkitë. Këto spitale do të pajiseshin sipas mundësive të kohës me mjete pune e personel mjekësor. Referuar statistikave të kohës, rezulton se në vitin 1920 vendi do të kishte gjithsej 50 mjekë ku vetëm njëri prej tyre ishte specialist, 25 ishin farmacistë me diploma, 7 dentistë, 5 mami dhe asnjë infermiere. Ndërsa në vitin 1937, edhe për shkak të politikave të bursave që ndoqi qeveria në atë kohë, vendi do të kishte 155 mjekë, 49 farmacistë, 41 dentistë, 29 mami dhe 20 infermiere.
Referuar të dhënave të zyrtare të periudhës së mbretërisë, në 1937 vendi do të kishte 8 spitale për mjekime të përgjithshme dhe një spital për mjekimin e sëmundjeve neuropsikiatrike.
-Spitali kryesor ishte ai i emërtuar me emrin e mbretit dhe ishte në kryeqytet. Krahas shërbimeve që ofroheshin nga dy mjekë, njëri kirurg e tjetri patolog, në vitin 1930 ky spital do të siguronte edhe shërbimin e një okulisti.
Po ashtu ky spital kishte siguruar edhe mbështetjen e institutit “Rontgen” që u themelua në vitin 1929 në Shqipëri, si institut shtetëror, i pavarur nga spitali. Në korrik të vitit 1932 spitali i Tiranës do të instalohej në ndërtesën e re shtetërore dhe do të emërtohej Spitali i Përgjithshëm “Zogu i Parë”.
Në vitet ‘30, spitali i kryeqytetit përmblidhte këto shërbime; degën e kirugjisë me 2 mjekë të specializuar dhe 2 asistentë, degën e patologjisë me 2 mjekë të specializuar dhe 2 asistentë, degën e venerologjisë me 1 mjek, pediatrinë me 1 mjek, etj. Shërbimi farmaceutik i spitalit u sigurua prej dy farmacistëve. Në këtë spital në periudhën 1932-33 u çel edhe një kurs për agjentë shëndetësore në të cilën erdhën 12 djem të rinj nga shkollat. Në vitin 1937, rezulton se në këtë institut shëndetësor shërbenin 15-17 mjekë.
-Spitali i Vlorës ishte një spital që e nisi aktivitetin në 1916 kur u ndërtuan 4 godina 1 katëshe me kapacitet 50-60 shtretër. Me vendim të qeverisë së përkohshme të Vlorës, mjeku Ali Mihali do të emërohej Drejtor i Përgjithshëm, Drejtor i Spitalit dhe i Laboratorit. Edhe pse ishte ngritur si spital për qëllime ushtarake, në përfundim të luftës ai do të kalonte në shërbim të civilëve. Shërbimet do të përmirësoheshin duke u ndarë në dy degë, kirurgji e patologji. Po ashtu, do të instalohej edhe një aparat “Rontgen” dhe një profesionist i huaj do të ishte përgjegjës për të ndërsa kirurgjia do të ofrohej nga një mjek shqiptar.
–Spitali i Korçës do të mbështetej nga Kryqi i Kuq Amerikan në vitin 1918. Për këtë spital do të dhuroheshin një sasi shtretërish dhe një numër instrumentesh kirurgjikale. Ky spital do të lëvizte vazhdimisht për shkak se nuk kishte një ndërtesë të posaçme deri në vitin 1934 kur patrioti korçar Thoma Turtulli me paratë e tij do të ngrinte një godinë të re të cilën ia dhuroi shtetit për vendosjen e spitalit. Po ashtu, me bamirësinë e Koço Cickos dhe të Gaqo Avramushit do të ngrihej një shtesë e re për shërbimet e spitalit dhe një laborator bakteriologjik.
–Spitali i Shkodrës ishte ndër të paktat spitale të trashëguara nga periudha e perandorisë osmane që mbahej me shpenzimet e bashkisë. Në fillim të viti 1928 dhe ky spital u mor në administrim nga Drejtoria e Shëndetësisë dhe filloi organizimin e tij me mjekë të degës së kirurgjisë dhe patologjisë.
–Spitali i Gjirokastrës do të krijohej për herë të parë në vitin 1923 me kapacitet 20 shtretër. Kishte një mjek por që nuk ofronte shërbimin e kirurgjisë deri në vitin 1935. Ky spital do të transformohej në vitin 1936 duke u bërë spital prefekture dhe stafit do t’i shtohej një mjek i specializuar për kirurgji dhe një mjek tjetër i specializuar për sëmundjet e brendshme.
Po ashtu, në këtë periudhë do të ekzistonin edhe spitali i Beratit dhe ai i Elbasanit që kishin shërbime të kufizuara për shkak të afërsisë që kishin me qendra si Tirana apo Vlora. Po ashtu, edhe spitali i Peshkopisë do të krijohej në vitin 1927 dhe do të kishte një mjek në krye të shërbimit. Ky mjek do të asistohej nga mjeku vendas i ushtrisë dhe nga mjeku shëtitës.
Spitali Neuropsikiatrik i Vlorës u krijua në vitin 1921 e fillimisht do të emërtohej “Çmendina e Shtetit”. Në vitin 1935 kjo emërtesë do të anullohej dhe do të riemërtohej si “Spitali Neuropsikiatrik”. Numri i pacientëve në vitet ‘30 arriti mbi 110.
Po ashtu, në këtë periudhë në vend do të ngriheshin edhe dy shërbime të posaçme shëndetësore; “Shërbimi Antirabik” kundër tërbimit dhe “Shërbimi Antimalarik” i mbështetur nga fondacioni “Rokfeller”.
Gjatë kësaj periudhe, malarja do të ishte armiku kryesor i shëndetit publik në Shqipëri. Përballë pamundësive, Drejtoria e Shëndetësisë do të kërkonte nga qeveria që të kërkohej ndihma nga fondacioni “Rokfeller”. Si përgjigje ndaj kërkesës së qeverisë në 1926 në Shqipëri do të dërgohej një doktor që do të bënte studime paraprake për përhapjen e malarjes në vendin tonë dhe do të caktonte rrugën që duhej ndjekur për të luftuar sëmundjen. Në përfundim të kësaj vizite dhe me interesimin e një gruaje bamirëse dhe të ambasadorit amerikan në Tiranë, do të themelohej “Shërbimi Antimalarik” ku gjysma e shpenzimeve do të mbulohej nga qeveria e gjysma nga fondacioni.
Në 1929 u çelen stacionet e para antimalarike në Tiranë dhe Durrës. Në 1930 u krijua stacioni i Elbasanit dhe në 1932 stacioni i Shkodrës e në fund i Beratit e Vlorës. Edhe tuberkulozi ishte një nga sëmundjet që shkaktonte më shumë viktima në Shqipëri e për këtë qëllim në vitin 1926 do të ndërmerrej një fushatë vaksinimi.
Gjatë periudhës 1920-1930, buxhetet vjetore për shëndetësinë varionin nga 330 mijë franga ari në 902 mijë franga ari.
Kreshnik KUÇAJ/SCAN
*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.