Shqipëria, më në fund me bursë! AMF licencon “Bursën Shqiptare të Titujve – ALSE”. Përfitimet për ekonominë nga hapja e tregut të kapitalit.

Copëza e fundit, ndoshta më e rëndësishmja, e tregut financiar u plotësua. Në fillim të korrikut, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare licencoi të parën bursë me kapital privat në Shqipëri. Për ta parë operative do të duhen edhe pak muaj, megjithatë hapi i madh është hedhur. Shqipëria do të ketë një treg kapitali që do t’i ofrojë publikut një kanal të rëndësishëm alternativ për të investuar dhe për të siguruar financime.

Bursa vjen si një projekt i mbështetur fillimisht nga “Credins Bank”, ndërsa më vonë në të janë përfshirë edhe dy institucione të tjera të rëndësishme financiare, “Banka Amerikane e Investimeve” dhe “AK Invest”. Në vitin e parë të aktivitetit, Bursa do të përqendrohet në tregtimin e titujve të qeverisë shqiptare.

Pasi AMF të licencojë edhe regjistrin e titujve ALREG, i domosdoshëm për funksionimin e bursës, gjithçka do të jetë gati për të nisur edhe tregtimin e titujve korporativë. Në vetvete, licencimi i të parës bursë private përfaqëson një hap historik për tregun financiar. Ekzistenca e një burse është thelbësore për një përdorim sa më eficient të burimeve të financimit në ekonomi.

Në këndvështrimin e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, krijimi i një burse titujsh paraqet tregues konkretë dhe të qartë për nivelin e pjekurisë që ka arritur tregu financiar shqiptar. Në njoftimin e vet zyrtar, AMF nënvizoi se bursa do të bëjë të mundur që kompanitë me fitim të kenë mundësinë të rriten, duke nxjerrë në shitje aksionet e tyre, tek një numër i madh aksionarësh dhe duke i diversifikuar ato.

Në një horizont më afatgjatë, bursa do të jetë një mundësi e mirë për të tërhequr edhe kompani nga zona të tjera shqipfolëse, siç është tregu i Kosovës, duke shërbyer edhe si një platformë bashkuese për të gjithë investitorët shqiptarë. Institucionet finaciare të specializuara prej vitesh këmbëngulin në domosdoshmërinë e ndërtimit të një burse funksionale.

Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) sugjeron se Shqipëria dhe gjithë rajoni i Ballkanit Perëndimor do të kishin përfitime të mëdha nëse financimi i ekonomisë do të ishte më i balancuar mes kredisë bankare dhe tregjeve të kapitalit. Sipas studimeve të BERZH, financimi i investimeve përmes tregut të kapitalit sjell rritje të ndjeshme në punësim, në produktivitetin e punës dhe në përfitueshmërinë e ndërmarrjeve.

Anketimet kanë treguar se në Shqipëri, por edhe në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, bizneset deklarojnë shtrëngime të kreditimit, shtrëngim që lidhet sidomos me normat e larta të interesit. Tregu i kapitalit mund të ofrojë kushte financimi më konkurruese dhe akses më të lartë në fonde për bizneset. Vendet e Rajonit kanë të gjitha bursa funksionale, ndonëse përmasat e aktivitetit janë relativisht modeste. Shqipëria ishte i vetmi vend që nuk kishte ende një bursë private të licencuar.

Qeveria, 2.5 mld euro obligacione

Ndonëse është e qartë për të gjithë se Shqipëria është shumë e vonuar në ngritjen e një burse, ende në mjedisin ekonomik ka skepticizëm rreth mundësisë për ta bërë atë funksionale. Megjithatë, duket se tashmë kushtet kryesore, që janë kërkesa dhe oferta e tregut, potencialisht ekzistojnë të gjitha. E nisim nga qeveria shqiptare. Deri në fund të marsit 2017, qeveria shqiptare kishte një portofol të emetuar obligacionesh në vlerën e 331 miliardë lekëve ose rreth 2.5 miliardë eurove.

Qeveria shqiptare prej disa vitesh po ndjek një startegji për zgjatjen e maturitetit të borxhit, ndaj pritet që pesha e obligacioneve në strukturën e borxhit të brendshëm të rritet më tej. Me hapjen e bursës, mbajtësit e këtyre obligacioneve mund t’i tregtojnë ato lirshëm në bursë, pa qenë të detyruar t’i mbajnë deri në maturim. Deri tani, tregtimi sekondar i titujve është i copëzuar në sportelet e bankave të ndryshme tregtare, pa pasur një treg të mirëfilltë dhe të unifikuar.

Obligacionet e korporatave, një realitet

Tregu ka nevojë për bursë dhe ky nuk është një konstatim thjesht teorik. Tashmë, disa kompani të rëndësishme kanë nisur të emetojnë tituj borxhi, kryesisht obligacione. “Credins Bank” ka nisur prej vitesh emetimin e obligacioneve, me qëllim diversifikimin e strukturës së pasiveve dhe sigurimin e një burimi të qëndrueshëm të fondeve.

Për bankat, obligacionet ofrojnë një përparësi në raport me depozitat. Nëse depozitat mund të tërhiqen në çdo kohë (duke humbur interesat), obligacionet nuk mudn të likujdohen para afatit të maturimit. Rrjedhimisht, një portofol obligacionesh iu mundëson bankave të kenë një burim të qëndrueshëm të ndërmjetësimit financiar.

Në mungesë të një burse, deri tani këta tituj emetohen me ofertë private, çka do të thotë se ato i ofrohen klientëve të përzgjedhur nga vetë emetuesi apo nga ndërmjetësi. Në momentin që bursa do të jetë funksionale, kompanitë mund t’i tregtojnë ato me ofertë publike, çka me shumë gjasa do t’iu mundësonte kushte më të favorshme. Huamarrja e rregullt përmes titujve është dëshmi e afrimit të tregut financiar shqiptar me instrumentet e tregut të kapitalit.

Që nga viti 2011, “Credins Bank” ka kryer 12 emetime të obligacioneve. Në fund të vitit 2016, totali i obligacioneve të emetuara nga “Credins Bank” kishte vlerën e 5.2 miliardë lekëve ose rreth 39 milionë eurove. Gjatë vitit të kaluar, grupi “BALFIN” emetoi dëftesa tregtare në vlerën totale të rreth 9 milionë eurove. Ndërkohë, Fondi “BESA” deri në fund të vitit 2015, kishte në bilanc 1.9 miliardë lekë ose rreth 14 milionë euro obligacione të emetuara.

BSH: Bankat të emetojnë obligacione

Në vitet e fundit, Banka e Shqipërisë ka shprehur shqetësimin se depozitat dhe në tërësi detyrimet e sistemit bankar kanë një afat mesatar maturimi tepër afatshkurtër, faktor që nuk ofron mbështetjen e nevojshme për rigjallërimin e qëndrueshëm të kredisë, si edhe e ekspozon sektorin ndaj rrezikut të normës së interesi. Banka Qendrore vëren se në vitet e fundit ka një rritje të mëtejshme të peshës së depozitave pa afat, në kushtet e ciklit rënës të normave të interesit.

Duke qenë se interesat janë tashmë në nivele minimale, depozituesit nuk preferojnë t’i mbyllin me afate të caktuara maturiteti, por thjesht i mbajnë në bankë me mundësinë për t’i tërhequr në çdo moment që të kenë dëshirë.

Rritja e depozitave pa afat shton nevojën për rritjen e aktiveve likuide të sektorit dhe mund të ndikojë në shkurtimin e horizontit kohor të investimeve afatgjata të tij, për shkak të kërkesave rregullatore për nivelin minimal të mbajtjes së aktiveve likuide. E thënë më thjesht, ky është një faktor që frenon rritjen e kreditimit. Gjithashtu, ajo rrit ndjeshmërinë e bilancit të bankave ndaj rrezikut të normës së interesit, në rastin e nevojës për rritjen e shpejtë të saj.

Në këto kushte, Banka e Shqipërisë vlerëson që bankat duhet të jetë më aktive në zhvillimin dhe ofrimin e produkteve që gjenerojnë burime financimi më afatgjata, dhe që përmirësojnë balancën dhe strukturën e detyrimeve të tyre.

Produkti më tipik janë obligacionet, në shembullin e ndjekur nga “Credins Bank”. Kjo zgjidhje ul varësinë nga luhatjet në nivelin e depozitave, por edhe në lëvizjet e normave të interesit në tregjet financiare. Natyrisht që hapja e bursës krijon një mjedis mëse të favorshëm që edhe bankat e tjera të sistemit të konsiderojnë emetimin e obligacioneve për të përmirësuar strukturën e pasiveve të tyre.

Nevoja për kthime më të larta

Nëse tashmë mund ta themi me siguri se në tregun financiar shqiptar nuk mungon oferta e instrumenteve financiarë, edhe kërkesa për këto instrumenta duket gjithnjë e më e lartë. Cikli i normave të ulëta të interesit e ka favorizuar qartë këtë tendencë. Në muajin maj të këtij viti, interesi mesatar i depozitave 12 mujore në lekë ishte 0.8%, në nivelet më të ulëta historike. Kriza ekonomike dhe politika monetare stimluese qartësisht është reflektuar në kthime tejet të ulëta nga depozitat bankare.

Megjithëse në afatin e gjatë depozitat kanë vijuar rritjen edhe në kushtet e interesave të ulëta, fakt është që shumë investitorë kanë kërkuar alternativa të tjera, duke rritur investimin në obligacione të qeverisë apo në fondet e investimit. Në fund të marsit 2017, individët zotëronin 15.33% të instrumenteve të borxhit të brendshëm qeveritar. Ndërkohë, në të njëjtën periudhë, vlera e aseteve të fondeve të investimit arriti në afro 71 miliardë lekë ose mbi 530 milionë euro.

Zhvendosjet e investimeve të publikut brenda sistemit financiar tregon se një pjesë e mirë e shqiptarëve nuk mjaftohen thjesht t’i kenë kursimet të sigurta në bankë, por janë të interesuar të gjejnë alternativa sa më fitimprurëse. Një nga “simptomat” e “etheve” për fitime më të larta ishte fenomeni i platformave të tregtimit online. Këto platforma u promovuan fuqishëm nga ndërmjetës financiarë, që në disa raste ishin të palicencuar dhe të pabesueshëm.

Në muajin qershor, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare i hoqi licencën e aktivitetit shoqërisë “Stock International Albania”, kompani brokerimi për investime në tituj, pasi kjo shoqëri kishte ndërperë aktivitetin dhe nuk ofronte më asnjë shërbim apo mbështetje për klientët e vet.

Të tjera subjekte që vepronin në mënyrë të palicencuar janë kallëzuar për ndjekje penale nga AMF, që në mënyrë të përsëritur nga paralajmëruar për rrezikun nga platformat e tregtimit online, si një aktivitet që kërkon një shkallë të lartë të informacionit ekonomik dhe kulturës financiare. Me hapjen e një burse lokale, investitorët do të mund të investojnë në një treg transparent dhe të mirërregulluar, në varësi të pritshmërive të tyre për fitim dhe dëshirës për të marrë përsipër risk.

Ersuin Shehu/SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.