Sinjalizuesit ndihmojnë luftën ndaj korrupsionit – Pse është i nevojshëm ligji i ri për sinjalizuesit dhe modelet ku mbështetet

Megjithëse vitet e fundit Shqipëria ka shënuar rritje në renditjen e Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International (CPI), korrupsioni vazhdon të jetë i përhapur në shumë fusha dhe mbetet një problem serioz. Korrupsioni cënon sundimin e të drejtës, sjell efekte negative në investime publike, cënon konkurrencën e lirë dhe besimin e publikut në institucione. Ai shtrihet në sektorin publik dhe privat dhe është i vështirë për t’u zbuluar. Informacioni që mund të ofrojë punonjësi në sektorin publik apo privat është i rëndësishëm në zbulimin dhe parandalimin e veprimit apo mosveprimit në shkelje me ligjin.

Ligji synon të parandalojë dhe godasë korrupsionin në sektorin publik e privat; të mbrojë individët që sinjalizojnë veprimet ose praktikat e dyshuara të korrupsionit në vendin e tyre të punës; si dhe të nxisë sinjalizimin e veprimeve ose praktikave të dyshuara të korrupsionit. Sot kemi shumë raste kur publiku i drejtohet kryesisht medias investigative, apo portaleve online. Mungesa e dëshirës për të zbuluar një të vërtetë ka disa arsye, që variojnë nga frika kolektive e pasojave të zbulimit, në mungesën e thjeshtë të interesit për të zbuluar të vërtetën. Është tepër e vështirë që të thyhet heshtja dhe të nxirret informacioni duke ditur që ky veprim do të dëmtojë seriozisht reputacionin, marrëdhënien bashkëpunuese, miqësinë, besimin e të tjerëve, pozicionin dhe funksionin brenda organizatës që ndoshta mund të ketë edhe dëme financiare për raportuesin. Sinjalizuesi ka nevojë për ndihmë për të tejkaluar pasojat e veprimeve hakmarrëse që vijnë si rezultat i zbulimit dhe raportimit të veprimit apo praktikës së korrupsionit brenda organizatës.

Ligji është një ndër mekanizmat parandalues në kuadër të luftës kundër korrupsionit. Lufta kundër korrupsionit përbën një ndër sfidat kryesore dhe prioritetet madhore të Shqipërisë në hapjen e negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Ndërkohë, Shqipëria ka një seri detyrimesh në parandalimin dhe ndëshkimin e korrupsionit që rrjedhin nga aderimi i saj në një seri instrumentesh ndërkombëtare për luftën kundër korrupsionit, si Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër Korrupsionit, Konventa Penale e Këshillit të Evropës kundër Korrupsionit dhe Konventa Civile e Këshillit të Evropës kundër Korrupsionit.

Në kuadër të këtyre angazhimeve, Qeveria Shqiptare miratoi në mars të vitit 2015 Strategjinë Ndërsektoriale kundër Korrupsionit për periudhën 2015-2020 dhe planin e veprimit për periudhën 2015-2017, ku përcaktohen konkretisht drejtimet kryesore të programit qeveritar lidhur me luftën kundër korrupsionit dhe objektivat në këtë fushë. Ligji në fjalë është parë si një ndër masat për të forcuar luftën kundër korrupsionit.

Ligji, model i suksesshëm në vende të tjera

Kuadri ligjor për sinjalizimin dhe mbrojtjen e sinjalizuesve ekziston tashmë prej vitesh dhe ka një praktikë të suksesshme në shumë shtete të BE-së si: UK, Austri, Belgjike, Qipro, Çeki, Danimarkë, Estoni, Francë, Gjermani, Hungari, Irlandë, Itali, Letoni, Maltë, Hollandë, Poloni, Suedi, Luksemburg, Rumani, Slloveni; si dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e më gjerë. Në fakt hartimi i ligjit dhe gjithë kuadrit ligjor në Shqipëri është bërë me asistencë dhe konsulencë të huaj kryesisht hollandeze përmes Institutit “Ëilliam Pompe” në Universitetin e Utrecht-it, me një ekspertizë dhe eksperiencë të njohur në këtë fushë dhe bazuar në praktika të suksesshme në vende të ndryshme të BEsë. Hartimi i ligjit dhe kuadrit ligjor u mundësua nga Ministria e Punëve të Jashtme e Mbretërisë së Vendeve të Ulëta. Si pjesë e asistencës për zbatimin me sukses të kuadrit ligjor u mundësua edhe një vizitë studimore e ILDPKI si institucioni përgjegjës për të në Hollandë.

Megjithëse që prej 2006-ës ka një ligj “Për bashkëpunimin e publikut në luftën kundër korrupsionit” (Ligji nr.9850, datë 3.4.2006), i cili parashikon disa rregulla për nxitjen dhe pjesëmarrjen e publikut në denoncimin e korrupsionit, ai nuk ofron një mbrojtje të efektshme për këta persona dhe në praktikë nuk është zbatuar me efikasitet. Në këtë kuadër, Ligji “Për Sinjalizimin dhe Mbrojtjen e Sinjalizuesve” sanksionon krijimin e një mekanizmi të ri denoncimi dhe goditje të veprimeve apo praktikave të dyshuara të korrupsionit në vendin e punës nga punonjësit e një autoriteti publik apo subjekti privat në Republikën e Shqipërisë. Ligji sanksionon të drejtat e sinjalizuesit, si e drejta e konfidencialitetit gjatë procesit të sinjalizimit; ruajtja e konfidencialitetit të burimit të informacionit; ruajtja e sekretit shtetëror dhe mbrojtja kundër hakmarrjes. Mekanizmi i sinjalizimit sipas ligjit është i ndërtuar në dy shtylla kryesore: shtylla e parë është parashikimi i një procedure të re ligjore për hetimin e pretendimeve të sinjalizimit në lidhje me një veprim apo praktikë të dyshuar korrupsioni dhe shtylla e dytë është sanksionimi i masave mbrojtëse për sinjalizuesit nga çdo veprim hakmarrës i organizatës, i drejtpërdrejtë apo jo i drejtpërdrejtë, ose kërcënim i kryer nga organizata me natyrë diskriminuese, disiplinore apo që në një formë tjetër të padrejtë dëmton interesat e ligjshëm të sinjalizuesit dhe që rezulton nga sinjalizimi.

Mbrojtja e sinjalizuesve

Një ndër risitë që sjell ligji është parashikimi i mbrojtjes së sinjalizuesit nga veprimet hakmarrëse të organizatës së tij (termi organizatë i referohet autoritetit publik apo subjektit privat). Sinjalizuesi paraqet fillimisht kërkesë për mbrojtje nga këto akte tek njësia përgjegjëse. Në rast se njësia përgjegjëse nuk merr menjëherë masa, kërkesa paraqitet te ILDKPKI-ja e cila vijon me procedurën e parashikuar gjithashtu në ligj për shqyrtimin e pretendimit të një akti hakmarrjeje. Veprimet e hakmarrjes mund të jenë pa kufizim: shkarkim nga puna; pezullim nga puna ose të një apo më shumë detyrave; transferim brenda apo jashtë organizatës; ulje në detyrë; ulje e pagës dhe/ose shpërblimeve financiare; humbje e statusit dhe privilegjeve; mosngritje në detyrë; heqje e së drejtës për të marrë pjesë në trajnime; vlerësime negative në marrëdhënien e punës; forma të tjera të hakmarrjes në lidhje me punën etj.

Mekanizmat në dispozicion të sinjalizuesit për mbrojtjen nga hakmarrja janë: akti i hakmarrjes konsiderohet i pavlefshëm dhe se sinjalizuesi mund të vendoset në një strukturë tjetër të organizatës për të ruajtur veten nga reagime armiqësore në mjedisin e tij të afërt të punës me urdhër të ILDKPKI-së. Paligjshmëria e aktit të hakmarrjes shprehet qartë si në ligjin në fjalë ashtu dhe në Kodin e Procedurave Administrative dhe Kodin e Punës, të ndryshuar, ku pushimi nga puna për shkaqe të paarsyeshme është i pavlefshëm.

Megjithatë, pavlefshmëria e aktit të hakmarrjes sanksionuar në ligj është gjithmonë e lidhur me mbrojtjen përfundimtare ofruar sinjalizuesit sipas këtij ligji. Kështu, nëse në përfundim të hetimit rezulton së është kryer një akt hakmarrjeje ndaj sinjalizuesit nga autoriteti publik, ILDKPKI-ja i drejtohet organit kompetent, sipas legjislacionit në fuqi, për të urdhëruar autoritetin publik të marrë të gjitha masat për riparimin e shkeljes së kryer. Në këtë kuptim, organi kompetent mund të jetë si organi epror, ashtu edhe i njëjti organ i administratës publike, i cili ka tagër sipas ligjit për të revokuar një akt apo rishqyrtuar dhe korrigjuar veprimin e paligjshëm, sikurse është akti i hakmarrjes sipas përcaktimeve të këtij ligji. Nëse në përfundim të hetimit rezulton së është kryer një akt hakmarrjeje ndaj sinjalizuesit nga subjekti privat, ILDKPKI-ja urdhëron subjektin privat të marrë të gjitha masat për riparimin e shkeljes së kryer. Nëse organi kompetent apo subjekti privat nuk merr masat e kërkuara nga ILDKPKI-ja, çdo person i interesuar ka të drejtë t’i drejtohet gjykatës. Pra, investimi i gjykatës është një mjet i shtuar mbrojtjeje dhe i fundit në zinxhirin e masave efektive të cilat mund të ofrohen për mbrojtjen e sinjalizuesit.

Juliana Hoxha/SCAN MAGAZINE

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.