Dy ‘fytyrat’ e Hënës: Pse kaq të ndryshme?!

Edhe nëse nuk e shohim kurrë atë nga Toka, ne e dimë se si është krijuar fytyra e fshehur e Hënës falë sondave të shumta që kanë fluturuar mbi të dhe e kanë fotografuar atë në detaje. Dhe ne e dimë se ajo është e lirë nga ato “detet” që karakterizojnë fytyrën e dukshme për ne, ndërsa ajo është e mbuluar fort nga një numër i madh krateresh të të gjitha madhësive.

Që kur kemi pasur këto imazhe, gjeologët dhe planetologët gjithmonë kanë pyetur veten pse dy anët e hënës janë kaq të ndryshme. Dallimi nuk është vetëm morfologjik (pra pak a shumë krateret), por edhe në përbërje. Pranë fytyrës përballë nesh, për shembull, ka një përqendrim jonormal të elementeve të pasura me kalium, toka të rralla dhe fosfor.

Pyetjes legjitime se cili ishte shkaku i mundshëm i këtyre dallimeve, deri më tani janë dhënë përgjigje të ndryshme. Tani është shtuar një i ri, i propozuar nga një hulumtim i publikuar në ScienceAdvances.

Sipas studimit, të kryer nga Universiteti Brown, Universiteti Purdue, Laboratori i Shkencave Hënore dhe Planetare në Arizona, Universiteti i Stanfordit dhe Laboratori i Propulsionit Jet i NASA-s, dallimet e thella midis dy “fytyrave” të Hënës do t’i atribuohen një ndikim kolosal që preku polin jugor të satelitit rreth katër miliardë vjet më parë. Përplasja lindi gjigantin “Baseni i Polit të Jugut-Aitken”, i cili ndodhet në anën e largët të Hënës.

Shpjegon Matt Jones, nga Universiteti Brown dhe autori kryesor i hulumtimit: «Dihet se ndikimet e mëdha si ajo që formoi kraterin e madh në Polin Jugor të Hënës gjenerojnë shumë nxehtësi. Pyetja që i kemi bërë gjithmonë vetes është se si ajo nxehtësi ndikoi në dinamikën brenda Hënës. Simulimet tona, “vijon Jones”, thonë se ndikimi në Polin e Jugut i afroi elementët që prodhojnë nxehtësi (elementët radioaktivë) pranë anës pranë nesh. Është sikur ata të kishin kapur valën e të nxehtit që u formua, duke shkuar për t’u përqendruar në zona të veçanta të Hënës. Elementët radioaktivë, më pas, me nxehtësinë që lëshuan, kontribuuan në shkrirjen e pjesshme të mantelit që shkaktoi shpërthimet vullkanike. Ishin këto që prodhuan “detet” e mëdha që sot karakterizojnë vetëm njërën nga dy fytyrat e satelitit.

Sipas studiuesve, ajo që ndodhi do të shpjegonte edhe pse ka një përqendrim të lartë të kaliumit, tokave të rralla dhe fosforit gjithmonë pranë anës përballë nesh: kjo do të ishte për faktin se këta elementë lidhen shumë fort me elementët e tjerë kimikë dhe me këto janë të fundit që kristalizohen, duke shkaktuar përqendrime anormale në krahasim me ato që gjenden në shkëmbinj të tjerë vullkanikë. FCS

Edel Strazimiri / SCAN

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.