Para reformës së parë agrare, nga ndarja e pronave te bejlerët e çifliqet! Raporti i 7 profesorëve italianë që studiuan Shqipërinë në shtator 1913 (pjesa I)

Në mars të vitit 1913,  shoqëria italiane për progresin shkencor do të diskutonte idenë e dy profesorëve Vito Voltera e Carlo De Stefani për të organizuar në Shqipëri një ekspeditë shkencore. Kësaj ideje i kishte paraprirë një vizitë e një profesori tjetër (Magrini) që rekomandonte se Shqipëria duhej të analizohej në aspektin gjeologjik e bujqësor.

Ndërkohë, Bartolomeo Morschi në atë periudhë Drejtor i Përgjithshëm i Ministrisë së Bujqësisë në Itali kishte nisur punën për të gjetur personat që merrnin përsipër që të studionin kushtet bujqësore të Shqipërisë e që shfaqnin gatishmërinë për të udhëtuar në anën tjetër të detit.

Këtë detyrë e pranuan Pr. Umberto Rosati dhe Dr. Gaetano Baudin. Ministria e Luftës nga ana e saj do t’i bashkangjiste ekspeditës dy zyrtarë të ushtrisë, major Silvio Egidi dhe kapiten Giovanni Magrini që do të shoqëronin ekspeditën jo vetëm si ushtarakë por edhe si studiues.

Lista e anëtarëve të ekspeditës për në Shqipëri do të miratohej me 30 gusht 1913. Anëtarë të ekspeditës do të ishin:

-Pr. Silvio Egidi-Shef i misionit

-Pr. Giorgio Dal Piaz anëtar

-Dr. Antonio De Toni

-Pr. Robertio Almagia

-Pr. Umberto Rosati

-Dr. Gaetano Baudin

-Pr. Giovanni Magrini Sekretar

Misioni italian do të niste në fillim të shtatorit të vitit 1913.

Në raportin përfundimtar për Shqipërinë, Profesori Giorgio Dal Piaz bën një përshkrim të udhëtimit ku evidenton se udhëtimi do të përballej me vështirësi të shumta.

Ekspedita do të niste nga qyteti i Vlorës. Një vonesë e karvanit me materialet e punës do të bënte që ekspedita shkencore të përqendrohej në studimin e zonës në Vlorë (Kaninë dhe Uji i Ftohtë), me qëllim që të krijohej ideja e terrenit dhe natyrës që do të duhej më vonë që të përshkohej nga anëtarët e ekspeditës.

Udhëtimi nëpër Shqipëri do të zgjaste 20 ditë e raporti përfundimtar përmban detaje shumë interesante jo vetëm për pasuritë nëntokësore të Shqipërisë por gjithashtu edhe për situatën e pronësisë.

Për shkak të situatës së vështirë të vendit, trazirave në jug e në veri e mungesës së stabilitetit politik, ekipi i profesorëve italianë do të kufizohej në itinerar.

“Pas Vlorës, udhëtimi vijoi për në Selenicë, Sinjë, Berat, Mollas, Elbasan, Tiranë e Durrës nga ku, përgjatë rajonit kodrinor u nisëm për në Kavajë, Peqin, Lushnje e Fier për t’u kthyer sërish në Vlorë.

Realisht kishim qëllim që kërkimet tona t’i shtynim edhe më në brendësi, drejt liqenit të Ohrit dhe në drejtim të Gjirokastrës por trazirat që shoqëronin jugun e vendit, tensionet politike e problemet në kufirin verior me serbët na detyruan që të reduktojmë hapësirën e studimit në një “Trapez” Vlorë-Berat-Elbasan e Durrës.

Një vendim i tillë na hoqi kënaqësinë e një udhëtimi të larmishëm e tërheqës por nga ana tjetër na mundësoi që për aq sa përshkruam, të bënim studime të thelluara për strukturën gjeologjike të kësaj ane të Shqipërisë” shkruan në parathënien e studimit profesori Dal Piaz.

Më tej, ai evidenton se në mesin e shtatorit iu desh të rikthehej nëVlorë e të rikthehej në Itali me urgjencë për shkaqe familjare, megjithatë asistenti i tij do të qëndronte edhe disa ditë të tjera ku do të ribënte itinerarin, madje duke shkuar dhe më tej, në zonën e Shkodrës ku do të mblidhet të dhëna.

Gjithsesi, studiuesit italianë nuk e fshehin faktin se në raportin e tyre studimor për Shqipërinë ka mangësi por kjo sipas tyre, “vjen nga fakti se koha që kishim në dispozicion ishte e shkurtër dhe kërkimet tona hasën në pengesa të pakërcyeshme pasi vendi gjendej në kushte të vështira infrastrukture transporti”

Në fund të parathënies së raportit, Dal Piaz vlerëson asistencën e dhënë gjatë kryerjes së detyrës nga Ismail Qemali, nga autoritetet konsullore italiane në Durrës e Vlorë, nga Qazim Kokoshi nënprefekt i Lushnjes, nga familja e Azis Pashë Vrionit, nga drejtuesit e shkollës italiane në Durrës Enriketa e Giusepe Vigilante si dhe nga inxhinieri e drejtuesi i minierës së Selenicës Maurizio Bernard i cili veç mikpritjes, do t’i jepte ekipit të profesorëve italiane edhe informacione të dobishme për pasuritë minerare të Shqipërisë.

Studimi i profesorëve italianë do të publikohej në vitin 1915. Ai do të ndahej në dy pjesë, ku pjesa e parë përmban të dhëna për pasuritë natyrore të Shqipërisë ndërsa pjesa e dytë përmban të dhëna të detajuara e shumë interesante për mënyrën e organizimit të bujqësisë. Studimi për bujqësinë do të realizohej nga Umberto Rosati dhe nga Gaetano Baudin.

Ky i fundit, krahas të dhënave, lidhur me mënyrën sesi ishte ndarë toka në zonat e zhvilluara të vendit, bën një analizë të rentabilitetit të çifliqeve të asaj periudhe, kohë në të cilën akoma nuk ishte realizuar reforma e parë agrare…

(vijon)

Kreshnik KUÇAJ/SCAN

Pjesa e dytë e raportit: kliko këtu

-Cilat ishin gjetjet e Pr. Umberto Rosatit dhe Pr. Gaetano Baudin për bujqësinë?

-Cila ishte situata e pronësisë në Shqipërinë e vitit 1913?

-Si ishte e ndarë prona në Tiranë, Durrës, Vlorë, Lushnje, Fushë-Krujë e Shkodër?

-Cilët ishin zotëruesit kryesorë të tokave?

-Si jetonin bejlerët dhe si jetonin fshatarët në ato vite?

-Cili ishte çifliku më eficent nga pikëpamja ekonomike?

-Sa fitonin në vit nga çifliqet Esad Pasha, Veli Bej, Pashko Jaku, Shefqet Bej, Ymer Pasha, Xhemil Bej, Avdi bej, Masar Bej etj.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.