Universiteti, tregu i punës dhe premtime të tjera si këto – Arsimi është mjeti kryesor për të garantuar mundësi të barabarta për të gjithë. Po në Shqipëri?

Shqipëria nuk përmendet, nuk raporton asgjë, dhe nuk është pjesë e projekteve me rëndësi. Fjala vjen, Maqedonia ka 80% më shumë projekte të kërkimit shkencor sesa Shqipëria, Serbia 90%, Rumania 120%, Sllovenia 130% etj.

Papunësia mes të diplomuarve për 2019 ngelet në nivele më të larta se papunësia mesatare në ekonomi, me 12.3%. Përballja me tregun e punës është akoma dhe më e vështirë për të sapodiplomuarit në moshën 24 vjeçare, ku shkalla e papunësisë është pothuajse 35%.

Shqipëria e vogël me probleme të mëdha: Sipas BERZH, ekonomia do të tkurret, në versionin më optimist, me 9% këtë vit. Statistikat zyrtare të Ministrisë së Financave tregojnë se buxheti i shtetit në periudhën janar-prill ka mbledhur 132 milionë euro më pak se në vitin e kaluar, e për momentin qeveria po has vështirësi për të shlyer rrogat. Në rrafshin politik, qoftë nevoja për të zhvilluar reforma në sistemin e drejtësisë dhe sistemin zgjedhor, qoftë fakti që ato janë ende të pakompletuara, dëshmon se në Shqipëri nuk sundon ligji dhe as nuk ka zgjedhje cilësore; parime thelbësore pa të cilat një demokraci nuk mund të funksionojë.

Në Indeksin Vjetor të Korrupsionit për 2019-ën, “Transparency International” e rendit Shqipërinë në vendin e 106 nga 180 vendet që përfshihen në raport. Një indikator ky që nxjerr në pah përhapjen e korrupsionit ndër ata që drejtojnë sistemet. Në ‘Raportin e Lumturisë’ për 2019-ën nga OKB, Shqipëria renditet e fundit në Evropë, bilës dhe pas Venezuelës, në vendin e 105 nga 153 vende të analizuara. Kjo tregon se në bazën e saj, shoqëria jonë ka njerëz të paqetë, të pafrymëzuar, pa shumë ëndrra dhe pa shumë shpresë.

Këto dy matës global, përshfaqin fenomenin nga e cila shoqëria jonë vuan: Ndërveprimi mes njerëzve nuk është harmonik, e rrjedhimisht as funksional. Në krye shoqëria ka të korruptuar, ndërsa në bazë ka të palumtur. Sa më të palumtur, aq më të pafuqishëm. Sa më të pafuqishëm aq më të nënshtrueshëm. Sa më të nënshtrueshëm, aq më shumë të korruptueshëm, aq më shumë të pandjeshëm ndaj mjerimit. Kështu lind një rreth vicioz: Baza e sistemit është e lodhur, ata që e drejtojnë atë të pangopur, e kështu asgjë nuk ndryshon.

Por situata duhet të ndryshojë, apo jo? Çfarë duhet të ndryshojë që shoqëria të ecë e sigurt drejt përmirësimit? Çfarë duhet të ndryshojë që drejtuesit të udhëheqin me integritet? Çfarë duhet të përmirësohet, që të funksionojnë mekanizmat e sistemeve demokratike? Përgjigja: Arsimi! Investimi për arsim cilësor, edhe pse ndoshta jo e vetmja mënyrë, mbetet rruga më e sigurt drejt një shoqërie më të mirë. Kjo pasi një arsim cilësor krijon qytetarë të përgjegjshëm që nuk riciklojnë të këqijat e rrethit vicioz, duke shërbyer gjithashtu si garant për të ndërtuar sisteme më të shëndetshme për shoqërinë. Jo më kot, çdo vend i zhvilluar në botë, ka gjithashtu arsimin e zhvilluar. Shtetet e zgjuara i përgjigjen krizave nëpërmjet investimit në kapitalin human, si një mundësi për përmirësim.

Por në Shqipëri, arsimi jeton mes paradoksesh: Përqindja e shpenzimeve publike për arsimin mbi PBB është tregues i prioritetit që i jep një vend arsimit. Por nga sa vërehet, gjatë 1991-2011, pesha ndaj PBB ka ardhur në rënie të vazhdueshme: nga 5% në vitin 1991, në 3.7% në 1995-ën, e deri në 2.8% në vitin 2002. Deri në vitin 2009, pesha ndaj PBB ishte mesatarisht 3.2% por në vitin 2010 ajo ra sërish nën 3%, për t’u ulur akoma më shumë në 2011-tën në 2.8%. Buxheti i arsimit ndaj PBB-së mbetet më i ulët se mesatarja e vendeve të OECD-së.

Kjo braktisje e ka ulur universitetin shqiptar mes absurdeve. Për shembull, në universitetin shqiptar, nuk bëhet jetë universitare! Studentët dhe pedagogët, pas mësimit nuk mund të rrinë në ambiente universitare, sepse të tilla nuk ka. Për të vazhduar me absurdet: Në universitet, aty ky duhet të lulëzojë shkenca, nuk bëhet asnjë kërkim shkencor! Shqipëria nuk përmendet, nuk raporton asgjë, dhe nuk është pjesë e projekteve me rëndësi. Fjala vjen, Maqedonia ka 80% më shumë projekte të kërkimit shkencor sesa Shqipëria, Serbia 90%, Rumania 120%, Sllovenia 130% etj.

Për të vazhduar me absurdet: Në Universitetin e Tiranës, aty ku supozohet të edukohen personat që do drejtojnë ekonominë e vendit në të ardhmen, fondet shpërdorohen, si për të treguar që e ardhmja do jetë po aq e pasigurt sa e tashmja. Sikurse zbulon Qëndresa Qytetare në raportin e saj: Universiteti i Tiranës shpenzon në vit 194 mijë euro për orendi dhe pajisje zyre, dhe vetëm 936 euro për libra apo publikime. 482 mijë euro u përdorën gjatë vitit akademik 2018-2019 për shpenzimet e personelit, por 0 euro… po, 0 euro për studime apo kërkime shkencore. Gjithsej, në të gjitha universitetet shqiptare, është shpenzuar 219 mijë euro për karburant, dhe 0 euro… po, 0 euro, për laboratorët shkencor.

Një universitet i ulur mes absurdesh, normalisht nuk mund të lartësohet në nivelin e sfidave që ka; ai nuk mund të përmbushë qëllimin e tij sublim, edukimin në afatgjatë të qytetarëve për mbarëvajtjen dhe zhvillimin e shoqërisë. Por ai as nuk mund të përmbushë qëllimin e tij pragmatist: krijimin e një force punëtore që mund të përmbushë kërkesën e tregut. Statistikat janë kokëforta.

Raporti më i fundit i Institutit të Vienës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare (Wiiw) dhe Bankës Botërore për tendencat e punësimit, tregon se në Shqipëri rreth 55% e firmave deklarojnë vështirësi në punësim si pasojë e mungesës së aftësive dhe eksperiencës. Sipas raportit, kjo problematikë është rrjedhojë e drejtpërdrejtë e sistemi arsimor jo efikas.

Duke iu referuar INSTAT, papunësia mes të diplomuarve për 2019 ngelet në nivele më të larta se papunësia mesatare në ekonomi, me 12.3%. Përballja me tregun e punës është akoma dhe më e vështirë për të sapodiplomuarit në moshën 24 vjeçare, ku shkalla e papunësisë është pothuajse 35%. Madje, shkalla e papunësisë mes të diplomuarve është ndjeshëm më e lartë edhe në raport me individët që kanë arsim tetë apo nëntëvjeçar…

Duhej thënë që në fillim, por më mirë vonë se fare, që arsimi është mjeti kryesor i çdo shteti për të garantuar mundësi të barabarta për të gjithë, pasi konkurrimi i drejtë në një sistem të njëjtë, bën lidhjen mes aftësive dhe punës. Por, të mbushura me paradokse, qoftë universiteti, qoftë tregu i punës, janë si ato shakatë që thumbojnë realitetin nëpërmjet ironisë. Universiteti, në vend që të ofrojë siguri, i bën studentët më të pasigurt. Në vend që të qartësojë mjegullën e rrugës drejt punësimit, shton parehatinë duke trazuar më tej kaosin që gjendet në tregun e punës.

Dosti Banushi / SCAN Magazine

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.